Azərbaycan ərəbşünaslığının nur mənbəyi

Azərbaycanda ərəbşünaslıq məktəbi keçən əsrin ortalarından yaranıb. Hazırkı vaxtda yüksək inkişaf dövrünü yaşayan bu əzəmətli məktəb istedadlı nümayəndələrilə respublikanın tərəqqisi yolunda özünəməxsus şəkildə irəliləyir. İki minə yaxın mütəxəssis ordusuna malik bu görkəmli məktəb cəmi əlli iki illik ömrünə baxmayaraq, olduqca şərəfli yol keçib. Hər zaman qürurla xatırlanan, məzunları elm, təhsil, diplomatiya və digər sahələrdə misilsiz nailiyyətlər qazanmış, təxminən yarım əsrlik tarixi olan ərəbşünaslıq məktəbi dedikdə ilk öncə onun yaradıcısı Ələsgər Məmmədovun nurlu siması göz önünə gəlir. Bu il ustad poliqlot, Azərbaycanda ərəbşünaslıq məktəbinin banisi Ələsgər Məmmədovun 90 yaşı tamam olur. Artıq 10 ilə yaxın bir müddətdir ki, aramızda yoxdur, amma xidmətləri onun adını yaşadır.

 Ələsgər Məmmədov 1919-cu il oktyabrın 10-da anadan olub. 1937-1941-ci illərdə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun alman dili şöbəsində, 1941-1944-cü illərdə Moskva Şərqşünaslıq Universitetinin ərəb dili üzrə hərbi şöbəsində təhsil alıb. 1945-1947-ci illərdə SSRİ Xarici İşlər Nazirliyində referent kimi çalışıb. Alman dilini mükəmməl bildiyi üçün 1945-ci ilin dekabrından 1946-cı ilin fevral ayına qədər Nürnberq məhkəmə prosesində tərcüməçi kimi iştirak edib.

Ələsgər Məmmədov Azərbaycan radiosunda ərəbdilli verilişlər redaksiyasını yaradıb və onun ilk redaktoru olub.

Ələsgər Məmmədovun xidmətləri çoxşaxəlidir. Onun siyasət, elm, təhsil, jurnalistika sahələrindəki fəaliyyəti keçmiş SSRİ dövründə təkcə respublikamızda deyil, bütün ittifaqda məşhur idi. Onu yaxından tanıyanlara məlumdur ki, özü hər zaman ərəbşünaslıq sahəsindəki fəaliyyətilə əlaqəli söhbətlər etməyə üstünlük verərdi.

Ələsgər Məmmədov 1947-ci ildən ömrünün sonlarına qədər taleyini Bakı Dövlət Universitetinə bağlayıb. Onun burada ilk uğuru 1957-ci ildə ərəb dili və ədəbiyyatı şöbəsinin açılması ilə ərəbşünaslıq məktəbinin əsasını qoymasıdır. Yarandığı dövrdən məzunlarının nailiyyətləri məktəbin möhkəm təmələ əsaslandığından xəbər verirdi. İldən-ilə artan və İttifaq çərçivəsində xüsusi mövqe qazanan ərəbşünas mütəxəssislər zaman ötdükcə müəllimlərinin açdığı cığırı şaxələndirdilər. İstər elm, təhsil, istərsə də diplomatiya və ya tərcüməçilik sahələrində ərəbşünaslıq məktəbinin yüzlərlə məzunu uğurla çalışır.

Ələsgər Məmmədovun Azərbaycan təhsilində digər böyük xidməti dərsliklərlə bağlıdır. Bir məsələni xüsusi qeyd etmək vacibdir ki, Orta Asiya respublikalarında ərəbşünaslıq Azərbaycandan çox sonra təşəkkül tapıb və bu günün özündə orada rus şərqşünaslarının dərs vəsaitlərindən istifadə olunur. Halbuki Azərbaycanda ərəb şöbəsinin açılmasından bir il sonra, yəni 1958-ci ildə ilk "Ərəb dili" dərsliyi işıq üzü gördü. Ələsgər Məmmədov orta və ali məktəblər üçün "Ərəb dili" dərsliklərinin yeganə müəllifi olmaqla 30-dan artıq dərslik yazıb.

Ələsgər Məmmədov ərəb dilinin tədrisini fərqli bir formada qurub. Onun ərəb dilini öyrətmək metodunu qeyri-adi bacarıq adlandırmaq olar. O, ərəb, fars, alman, ingilis, fransız, rus dillərini mükəmməl bilirdi. Müsahibələrinin birində ərəb dilinin tədris metodikasında alman dilinə bələd olmasının mühüm rolunu və Avropa dilçiliyi əsasında sistemləşdirdiyini qeyd etmişdi. Çətin qrammatik qaydaların yığcam, planlı şəkildə ardıcıl təqdimi onu iki il müddətinə öyrənmək imkanı yaradırdı. Tələbələr oxuduqları dərs vəsaitində siyasi, tarixi, coğrafi və başqa mövzuda mətnlərlə yanaşı, ərəb şairlərinin şeirlərindən nümunələri, hikmətli atalar sözlərini öyrənməklə təkcə söz ehtiyatlarını zənginləşdirmirdilər. Həmçinin dərsliklər onlara ərəb mədəniyyəti haqqında ilkin biliklər verirdi.

Bir pedaqoq kimi Ələsgər Məmmədov əvəzsiz müəllim idi. O, dərs prosesində bu çətin dili öyrədərkən ciddi tələbkarlığı ilə yanaşı, incə yumoru ilə tələbələrində zehni yüngüllük yaradardı. Onun metodu bu gün də müəllim işləyən davamçıları üçün ənənə şəklini alıb.

Ələsgər Məmmədov barədə ilk təsəvvürlər məndə atamın - AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Zakir Məmmədovun sayəsində formalaşıb. Atamdan hər zaman müəlliminin nadir mütəxəssis, əvəzsiz pedaqoq, nəcib insan olması haqqında maraqlı söhbətlər eşidərdim. Bütün təəssüratlar ürəyimdə nə zamansa deyilənlərin birbaşa şahidi olmaq arzusunu yaratmışdı. İstəyimi qismən reallaşdırdım. Bəzən Universitetdə bu əvəzsiz müəllimlə qarşılaşanda özümün də onun tələbəsi olacağıma ümid edirdim. Təəssüflər olsun ki, o, özü şəxsən mənə dərs demədi. Lakin müəllimlərimin hamısı onun tələbəsi olub. Bütün bildiklərimi Ələsgər Məmmədovun dərsliklərinə və yetirmələrinə borcluyam. Bunları nəzərə alaraq onu öz ustadım sayıram.

Şihabəddin Yəhya Sührəvərdinin fəlsəfi irsinin Azərbaycanda yeganə tədqiqatçısı olan atam - AMEA-nın müxbir üzvü Zakir Məmmədovdan hər zaman mütəfəkkirin əsərində rast gəldiyi bu bənzətməni eşidərdim. Mütəfəkkir əsərlərinin birində bildirib ki, bağbandan bir salxım üzüm alan insan ona təşəkkür edir. Ancaq heç kəs bütün aləmi şəfəqə qərq edən, torpağa bəhər verən Günəşə təşəkkür etmək barədə fikirləşmir. Atam bağbanı onilliklər boyu hazırlanmış ərəbşünas ordusuna, onların cəmiyyətdə uğurlarını bəhərə, Ələsgər Məmmədovu isə bütün bunların yaranma səbəbkarı Günəşə bənzədərdi. O, hər bir ərəbşünasın cəmiyyət üçün hazırlanmasının əsil səbəbkarı, onların parlaq Günəşidir. Böyük müəllim ömrünün son gününə qədər elmi və pedaqoji fəaliyyətlə məşğul oldu, bundan zövq aldı.

2001-ci ilin ilk ayında biz əvəzsiz müəllimimizi cismən itirdik. Lakin misilsiz xidmətləri onun adını əbədiyaşarlar cərgəsinə yazıb. Ələsgər Məmmədov ərəbşünaslığın parlaq Günəşi və nurlu mənbəyidir.

Ülkər ZAKİRQIZI (MƏMMƏDOVA),

filologiya elmləri namizədi

525-ci qəzet.- 2009.- 16 aprel.- S. 7.