İstanbulu dinliyorum gözlerim
kapalı...
Əslində bu
yazını məxsusi yazdım. Hər iki ölkədə həssas
bir durum var. Hər iki ölkənin xalqı bu durumdan çox
rahatsızdı. Ona görə mən dərin eşqlə
sevdiyim və dəfələrlə getdiyim bu şəhərə
mart ayının sonlarında etdiyim bir səfər haqqında
yazmaq qərarına gəldim. Allaha
şükür ki, indi İstanbula getmək çox
asandı, biletini alırsan, elə öz ölkəndə
olduğun kimi rahat gəzib-dolaşa bilirsən. Görünür, bizim rahat gəzib-dolaşmağımız
kimlərisə çox narahat edir. Yazının
içində məxsusi olaraq Türkiyə türkcəsindən
istifadə etmişəm, bunu da mənə eyib tutmayın.
Mən bu şəhərə aşiqəm.
İmkansız
şey
Şiir yazmaq
Aşıqsan əyər
Və yazmamaq
Aylardan Nisansa.
İndi
Aprel ayıdı.
... Bu şəhərə
neçənci səfərimdi? Unutdum
artıq. Və hər səfərimdə
içimdəki xəritəyə yeni-yeni əlavələrim
olub, kəşflərim olub. Heyranlığım,
təəssüflərim olub. Mən bu
şəhərə hər fəsildə gəlmişəm.
Könlümün hər fəslində də
bu şəhər var. Amma bu dəfə durum fərqlidi.
Səfərimin özəl səbəbləri var, çox
özəl...
Təyyarəyə
minik başlanır. Gördüyüm qədəri heç
boş yer yoxdu. Vətəndaşlarımız
ongünlük tətildən iyi yararlanırlar. (Deyəsən uçaqdakı kresloma oturan kimi
keçdim Türkiyə türkcəsinə). Yata bilsəm yaxşı olardı deyə
düşünürəm. Ürəyimdə
sağ-salamat yerə enməyimiz üçün sidq ürəkdən
dua edirəm. Yanımda oğlum da var
axı, daha doğrusu, mən onun yanındayam. İstanbul hava alanında bizi onun devrə
arkadaşı qarşılayacaq (bizim dildə desək tələbə
yoldaşı). Qürur duyuram - hər zaman mənim gəzdirdiyim
bu cocuq adam oldu artıq, anasını gəzdirir.
Bir də dərin zövqlə dalımca
yaşarmış, dolmuş gözlərlə baxan eşimi
xatırayıram. Kişilər bir
azacıq yaşlanandan sonra cocuğa dönürlər.
Belə ağlayarsan ha dalımca, gəncliyimdə məni
çox ağlatmısan...
İstanbul bizi
tutqun, yağmurlu çöhrə ilə
qarşılayır. Deyəsən sərhəd söhbəti
iqlimə də təsir edib axı. Of,burda
da bu siyasi fikirlərdən qurtula bilmirsən, canım, bəsdi
də. Oğlum baqajı götürür, nəsə
çamadan mənə bir az yad gəlir. Beynimdə o qədər fikir var ki, buna əhəmiyyət
vermirəm. Pasport işləmləri
tamamlanandan sonra o tərəfdə komissar Adil Polad (yəni
oğlumun devrə arkadaşı) bizə əl edir. Bu cavan oğlanın belə şəstlə,
arın-arxayın gəzməsi, əynindəki uniforma,
çiynindəki paqon, belindəki tapança ilə
bağlıdır. Türkiyədə polisin
hörməti çoxdur. Makam arabasında
bizi yerləşəcəyimiz "Polis Evi"nə
aparırlar. (Məlumat üçün
deyim ki, Türkiyədə dövlət işində xidmət
edən bütün məmurların öz kafeləri, otelləri,
pansionatları və s. var. Onlar burdan yarıbayarı, ucuz qiymətə
yararlana bilirlər). Yolboyu
İstanbuldakı yenilikləri seyr edirəm.
- Polis Evi nerdə?
- Sarıyerdə, abla.
- Sarıyer lüks mekan...
- Əvət.
Getdi Aqil
Abbasın paracıqları deyə düşünürəm. Maşın
Bosforun kənarındakı beş-altı mərtəbəli,
sadə görünümlü binanın qarşısında
durur.
- Burası, efendim.
... Oğlanlar
resepsionda bəzi işləmləri həll edənə qədər
mən içəriyə bir göz atıram. Təmir getdiyindən ətrafda bir
qarışıqlıq var. Amma ürəyə
yatımlı, xudmani bir yerdi.
- Odalarımız tamiratdan
yenice çıkdı. İlk müsafir siz
oluyorsunuz- deyirlər nəzakətlə.
Bax, mənim
Türkiyə insanında ən çox sevdiyim məziyyət
elə budu - nəzakət. Hara getsən, nə
soruşsan, nə desən diqqətlə qulaq asarlar, anlamasalar
da çox ədəb-ərkanla bir "əfəndim" deyərlər.
Qalxırıq
otağımıza. Oğlum dostu ilə baqajımızı
qaldırır. Valizi açırıq və...
məşhur filmdə olduğu kimi "bu mənim
çamadanım deyil" deyirəm. Vurnuxma
başlayır, gənclər ora-bura telefon açırlar.
Yenidən hava limanına qayıtmaq lazım gəlir.
Bir az sonra qayıdacaqlarını deyib
gedirlər. Mən də pəncərədən
Boğazı seyr edirəm.
GƏMİLƏR GEDƏR
UZAQLARA, HEYY GƏMİLƏR GEDƏR... VƏ
MADƏM... ay aman, bu uşaq harda qaldı. İçimdəki
həyəcan artmağa başlayır, neçə saat
keçib, gəlmək bilmir. Özümü
də, məni bura gətirən səbəbləri də lənətləyə-lənətləyə
aşağı, resepsiona enirəm.
- Sizdə komissar Poladın
cep numarası varmı?
- Yok, efendim, nədən?
- Oğlum gideli kaç saat
oldu.
- Təlaşlanmayın,
hanım efendi, burası İstanbul. Trafiyi
biliyorsunuz.
İndi də
foyedə var-gəl edə-edə ağlıma min cür fikir
gəlir. Belə neçə saat keçir, bilmirəm.
Tuncay qayıdıb gələnə qədər
bu hal davam edir. Onu ürəyimdə
şükür edə-edə, ağlamsına-ağlamsına
qarşılayıram. Deyəsən
üzümün ifadəsi onu da çaşdırıb.
- Nə olub? Yaxşı, gəl
buralarda bir az gəzək- deyir.
Şəhərə
axşam çökməyə başlayır. İstanbul axşamları
da bir başqa oluyor... Hələ Boğaz kənarındaysan,
bir başqa. Polad Ələmdar kimi bir
skamyada oturub Boğaz körpüsünə baxıram. Və
İSTANBULU DİNLİYORUM GÖZLERİM KAPALI... BAŞIMDA
ESKİ ALEMLERİN SARHOŞLUĞU...
-
- Yapalım, doktor bey.
- Ne zamandan başladı
rahatsızlığınız?
- Bir kaç ay oldu.
- Neden gec kaldınız?
- Gecmi?
- Yoo, hayır, merak etməyin.
Zann ederim ciddi bir durum yok. Sonuçları
alalım da, konuşuruz.
- Tamam...
... İSTANBULDA,
BOĞAZİÇİNDƏ BİR QARİP İRADƏ
TUNCAYIM. TUNCAYIN ANNESİYİM, TARİFSİZ KEDERLER
İÇİNDE...
Elə gözəl
bir hava var ki.
Günəş insanın hər hüceyrəsini
isidir. Və sən də aşiq
olduğun bu gözəl şəhərin küçələri
ilə addımlaya-addımlaya doktorun hökmünü
gözləməlisən.
Düşünmə,
Arzu et sadə!
Bak, böcekler
də öyle yapıyor - deyirəm özümə Orxan Vəlinin
şəhərində onun sözləriylə. Unut,
başındakıları at, tarixə yolçuluğa
hazır ol!
Hə, bu da
Sultan Əhməd meydanı. Bu meydanda iki möhtəşəm came bir-birinə meydan oxuyur. Mübahisə
doğura bilər, amma nə qədər memarlıqdan uzaq bir
insan olsam da, mənə elə gəlir ki, İstanbulun
bütün abidələri Ayasofyanın
övladlarıdı. Ayasofya çox möhtəşəmdi
və insan oğlunun o zamankı şərtlər daxilində
cəmi beş ilə belə bir qüdrət
yaratmasına inana bilmirsən. Hər gəlişimdə
bu meydanı qarış-qarış gəzsəm də
eramızın 537-ci ilində imperator Yustinianı tarixə
salmış amillərdən biri olan bu tikilidən
aldığım zövqü heç yerdən ala bilmirəm.
Mərmər sütunlara söykənib fikirləşirəm
ki, ay gidi dünya, bir vaxtlar bu sütunlar Romanın,
Afinanın, Efesin saraylarında bəzək olublar, sonra
imperatorun əmri ilə yeni paytaxta gətiriliblər. Daha sonra Fateh Sultan Mehmet burda namaz qılıb, sonra
da məlum... 30-cu illərdən üzü bəri Ayasofya
muzeydi. Dünyanın hər yerindən gəlmiş
turistlər uzun-uzadı növbəyə dayanıb bilet
alırlar. Elə biz də At
meydanında gəzişəndən sonra Ayasofyaya
yaxınlaşırıq. Növbəyə
baxıb tərəddüd edirəm.
- Bəlkə lazım deyil, adam çoxdu.
- Yox, gedək- deyir Tuncay və
növbəyə dayanır. Bu arada bir az o
tərəfdə dayanmış rus qadın mənə
yaxınlaşır. Pozuq türk dilində:
- Sizi keçireyimmi, orda
tanıdıqlarım var. Bana 30 lira verərsəniz...
- Tamam. Tuncay, gəl,
növbəsiz keçəcəyik.
Tuncay
utana-utana, çəkinə-çəkinə bizə
yaxınlaşır.
- Gəl, 10 lirə artıq
verəcəyik, gözləməyəcəyik.
- Eeyy, mama, lazım deyil, bu qədər
adamın üstündən...
- Burda da mənə
qanun-qaydalardan danışma. Görürsən
bizimkidi, sovet adamıdı. Orda gözləsək
vaxtımız gedəcək.
Qadından
rusca hardan gəldiyini soruşuram. Buralı olduğunu
deyir. İnanmıram. Yəqin
nəyə görəsə qorxur və içəridə
artıq aldığı 10 lirənin müqabilində həvəslə
abidədən, tikilmə tarixindən danışır.
Mane olmuram, qoy danışsın. Yavaş-yavaş yuxarı qalxırıq. Ayasofyada pilləkənlər yoxdu. İmperator ağır çəkili
xanımını yuxarı qaldıracaq taxt-rəvanın
rahat daşınması üçün buranı məxsusi
belə yapdırıb. Amma biz imperator ailəsinə
məxsus olmadığımızdan özümüz
qalxırıq, amma bir vaxtlar imperatriçanın
dayandığı balkonda dayanıb şəkil çəkdiririk.
... Eyni meydanda
iki abidə bir-birinə meydan oxuyur. Sultan Əhmədə
gedən turistlərin də sayı çoxdu. Amma ordakı turistlərə tarixdən
danışmırlar. Kim tikib, nə üçün
tikib, neçə ilə tikib, memarı kim
olub. Bunları deyən yoxdu. Nə olsun
muzey deyil, onun da öz hekayəsi var. Demək olardı ki, came 1606-1616-cı illərdə I Sultan Əhməd
tərəfindin memar Sədəfkar Məhməd ağaya
yapdırılıb. İstanbuldakı ən
böyük yapı-kompleksdi. Mədrəsələri,
çeşməsi, türbəsi, darüşşifası,
hamamı, dükanları olub. Yapıların
bəziləri gəlib günümüzə
çatmayıb. 260 pəncərəsi
var, hündürlüyü 43 metrə çatır. 6 minarəli ilk camedi. Bu 6 minarənin də
öz tarixçəsi var. Rəvayətə görə,
sultan minarələri altından yapdırmaq istəyib, amma
memar "altın" sözünü "altı" kimi
anlayıb, elə də tikib. Sonra İslam aləmindən
gələn etirazlara görə (Məkkədəki məscidin
minarə sayına bərabər olduğundan) sultan Kəbədəki
məscidə 7-ci minarəni əlavə edib. Başqa bir rəvayətə görə, İran
şahı tikintinin yubanmasına görə sultana
qızıl göndərib. (Yəqin ki,
kinayə ilə).
Sultan da
İrandan gələn qızılı palçığa
qarışdırıb divara vurmaq əmrini verib. (O da hikkəsindən). Nəzərə alsaq ki, o vaxt İranda Səfəvilər
hakimiyyətdə idi bu versiyaya inanmaq olar. O türk, bu
türk - düşmən olmasın, neyləsin?
... Gəzməkdən
ayaqlarım sızıldayır.
- Gəl oturaq bir çay
içək- deyirəm. İstanbulun bu tarixi
yarımadasında azəriceyi iyi anlıyorlar. Çayın parasını verəndə
"dörd manat" deyir qarson gülümsəyə-gülümsəyə.
"Manat?" Siyasətçilər
nə danışıb-konuşurlar bilmirəm, sadə vətəndaş
öz işindədi. Alış-verişində,
dostluğunda, arkadaşlığında.
... Hə, bu da
Babi-Ali. Yəni Topqapı sarayı. Birinci darvazadan keçəndə bilet istəmirlər.
Bu hissədə vaxtilə Osmanlı
imperiyasının maliyyə, arxiv idarələri, zərbxanası,
vakıflar idarələri yerləşibmiş. Əvvəllər sultanın sarayı Aksarayda, indiki
İstanbul universitetinin yerində olub. 1478-ci
ildə Osmanlının ən güclü dövrlərində
köhnə Bizans sarayının qalıqları üzərində
yeni Topqapı sarayı tikilib. Tikilib,
sökülüb, dəyişdirilib, hər sultanın
özünün əlavələri olub. Topqapını
hər gəlişimdə ziyarət eləmişəm. Və mənə maraqlıdı ki, niyə 600 illik
dünya imperiyasının baş sarayında qiymətli bir sənət
əsəri yoxdu? Niyə Ermitajın,
Luvrun, Viktoriya-Albertin, Pradonun bir şöbəsi qədər
zəngin deyil? Yəqin təbii
qarşılamaq lazımdı. Türk
erkekləri hərəmxanalarındakı eksponatların
sayını artırmaqla məşğul olublar. Dünyanın hər yerindən qadınları
satın alıblar.
Yanımdakı
türk erkeyinə (yəni oğluma) ikinci həyətin
içindəki qocaman çinarı göstərirəm.
- Bu ağacın
koğuşunda şəklini çəkmişdim 13 il əvvəl, yadına gəlir?
- Hə, - deyir - bircə bu
ağac yadımdadı.
Muzeyi gəzə-gəzə
bir otağa giririk. Lövhədə xəbərdarlıq
elanı var. "Başörtüsüz və qısa ətəkdə
girmək olmaz". Peyğəmbərimizin
kutsal əmanətləri burda saxlanır. Və
burda tam 400 ildi gecə-gündüz hafizlər avazla
"Quran" oxuyurlar. Qəribə təzaddı,
yan otaqlarda saray intriqaları cövlan edib, vəzirlərin
başı kəsilib, yeniçərilər sultanları
boğub öldürüblər, hərəmdəki körpə
şahzadələri qətlə yetiriblər, bu otaqda
"Quran" sədası kəsilməyib. Bu günə qədər ənənə
yaşayır. Qardaş qardaşa qənim
kəsilsə də "Quran" sədası kəsilmir.
Yaxşı ki, insanları birləşdirəcək dəyərlər
qalıb hələ...
Tarixi
İstanbul tramvayına minib geri qayıdırıq. Bu qədər
şəhərlərdə olmuşam, hər yerdə tramvay
qalıb, Bakıda nəyə mane olurmuş, hələ də
anlaya bilmirəm. İstanbul tramvayı hər
yerdə tarixə yolçuluq bələdçisidi. Gülhanə parkının yanından keçəndə
bir göz atıram. Bu dəfə gedə
bilmədim. Beşiktaşda sonuncu durakda
enirik, burdan qaldığımız Polis Evinəcən
avtobusla gedəcəyik. Bu şəhərin
hər yerindən tarix fışqırır. Köhnə, ya yeni, fərq etməz. Dolmabaxça, Çırağan saraylarının,
Rumeli hisarının yanından ötüb keçirik. Gözüm yamyaşıl təpənin
üstündən Boğaza baxan Orxan Vəliyə
sataşır. Görəsən səhər
burdan keçəndə niyə fikir vermədim? Nə gözəl heykəldi, əsl şair
obrazıdı. (Bir haşiyə
çıxım. İstanbulda heykəlin
şəklini çəkməyi unutdum. Yazını
hazırlayanda sizə göstərmək üçün
internetdəki axtarışlarım nəticə vermədi.
Abimizə zəng elədim, Tofiq Abdinə.
O da İstanbula telefon açıb bir vaxtlar Türkiyə səfirliyində
müşavir olmuş Fəthi Gədiklidən rica etmiş, o
da sağ olsun, şəkli bizə göndərib. Hər ikisinə təşəkkür edirəm).
Gərək
buralara bir baş çəkim. Hava gözəl olsa səhər gələcəm...
BENİ BU
GÜZEL HAVALAR MAHVETTİ, BÖYLE HAVADA İSTİFA
ETTİM.
EVKAFDAKI MƏMURİYYETİMDEN.
TÜTÜNE BÖYLE HAVADA
ALIŞDIM,
BÖYLE HAVADA AŞIK OLDUM.
EVE EKMEKLE TUZ
GÖTÜRMEYİ
BÖYLE HAVALARDA UNUTDUM.
ŞİİR YAZMA
HASTALIĞIM
HEP BÖYLE HAVALARDA
NÜKSETTİ.
BENİ BU GÜZEL HAVALAR
MAHVETTİ...
Gecə
düşür. Boğazın düz kənarında Polad Ələmdar
sayağı skamyada oturub körpüyə baxıram. Nə möhtəşəmdi, Allahım, nə
gözəldi bu şəhər.
İşıqlarıyla, qaranlığıyla,
keçmişiylə, bu günüylə...
-
-
- Həkimdən sonra?
-
- Hər şey yaxşı
olacaq!
Olsun, oğlum,
olsun. Hər şeyin gözəl olacağına inanmaq
çox gözəl.
Hələlik isə...
İSTANBULU
DİNLİYORUM GÖZLERİM KAPALI.
ÖNCE HAFİFTEN BİR
RÜZGAR ESİYOR;
YAVAŞ-YAVAŞ SALLANIYOR
YAPRAKLAR AĞACLARDA;
UZAKLARDA, ÇOK UZAKLARDA,
SUÇULARIN HİÇ
DURMAYAN ÇINQIRAKLARI
İSTANBULU
DİNLİYORUM GÖZLERİM KAPALI.
(Ardı var)
İradə TUNCAY
525-ci qəzet.- 2009.- 25 aprel.- S.9.