Dünyanın ən şirin yuxuları və yaxud çin çıxmayan yuxular

II bölüm

Əvvəli ötən şənbə sayımızda

– Bəs sən bütün bu illər uzunu qürbət ölkələrdə nə etmisən?

– Erkən yatağıma girib yatmışam.

“Bir dəfə Amerikada”bədii filmindən

Atam sovet sisteminin, sosializm quruluşunun ən qəddar, ən qatı düşməni idi. Heç belə görən gözü yox idi. Həmişə də deyərdi ki, bu quruluş çox gedə bilməz. Məhv olmalıdır. Beş ilə, on ilə dağılmalıdır. (Doğrudur, bu quruluş dağılmağına dağıldı. Amma ki, atamın dediyi kimi beş ilə, on ilə dağılmadı, bir xeyli çəkdi. Hər halda mən, ağlım kəsib həyat hadisələrini dərk edəndən və atamdan bu sözləri eşidəndən 20-25 il sonra dağıldı.) Mən də bu quruluşa nifrət edirdim. Və bu nifrət, bu hisslər mənə atamdan keçmişdi. 5-6 yaşımdan atam məni qarşısında oturdub, məhv olmuş millətlərdən, parçalanan ölkələrdən, unudulan dillərdən elə şeylər danışırdı ki, uzun müddət özümə gələ bilmirdim. Lap belə hönkür-hönkür ağlayırdım. Hissə qapılırdım. Hətta bu barədə mərhum şairimiz Xəlil Rza Ulutürk də öz gündəliyində yazmışdı. Barəmdə deyilən söz təxminən belə idi: “Milli özünü dərketmə hissi İsfəndiyarda hələ yeniyetmə yaşlarından çox-çox əvvəl baş qaldırmışdı. Təpədən dırnağa qədər milli vətənpərvər olan bu uşağa millətsevərlik hissi şübhəsiz ki, atasından keçmişdi”.

Çox qəribədir, deyir, aşıq gördüyünü çağırar. Yaxşı deyək ki, bu hissləri mən atamdan əxz etmişdim. Mənə atamdan keçmişdi. Çünki ağlım kəsəndən evimizə gəlib-gedənlərdən ancaq elə vətən kəlməsi, millət sözü eşitmişəm. Uşaq yaşlarından vətən, dil, millət, torpaq az qala, əstəğfürullah, mənim üçün Quran ayəsinə çevrilmişdi. Bəs bu müqəddəs hisslər atama kimdən keçmişdi, kimdən əxz eləmişdi? Və nə zaman keçmişdi? O zaman atamın neçə yaşı olardı? Atamın atası axı savadsız bir kişi olmuşdu. Heç adını da yaza bilmirdi. Alqı-satqını barmaqhesabı bilirdi.

Atamgil uzun müddət Bakının dağlıq hissəsi sayılan Mirzə Fətəli Axundov küçəsində yaşayıblar. O zaman bir neçə il idi ki, Şəkidən Bakıya köçmüşdülər. Günlərin bir günü atam babamla birgə bazara getdikləri vaxt “Bazarnı” adlanan küçədə (sonralar bu küçənin adı Hüsü Hacıyev küçəsi oldu və atam bu küçədə tikilmiş beşmərtəbəli o məşhur yazıçılar binasında otuz beş ildən çox yaşadı) Azərnəşrin qarşısında müxtəlif kitabların satıldığını görür. Və bu kitabların arasında atam çoxdan axtardığı M.F.Axundovun yenicə çapdan çıxmış bir neçə cildliyini də görür. Üzünü atasına tutub:

– Ay dədə, mənə pul ver, bu kitabları alım.

Babam heç bir söz demədən uşağı pərt eləməyib könülsüz olaraq, ona pul verir. Balaca Bəxtiyar sevinə-sevinə bu kitabları alıb zənbilə qoyur. Babam özünü saxlaya bilməyib:

– Hayındi, sən o zibillərə nə qədər pul verdin?

– Ay dədə, iki manat.

Babam təəssüflə başını bulayıb:

– Ay ağıl, iki manat o zibillərə verməkdənsə, üstünə dörd manat iki abbası da qoyub, iki girvənkə ət alıb, qoyardım qarnıma. Yoxsa o aldıqların nə zibilə dərmandır. Havayı yerə pul xərcləyirsən.

Atam pərt olur. Bu onun atasının elmə, ədəbiyyata baxışları, kitaba olan münasibəti.

Atam danışırdı ki, 1932-1933-cü illər idi. Məşhur Şəki üsyanı yenicə yatırılmışdı. Amansızcasına yatırılmışdı. Hətta deyilənlərə görə, bir neçə gün hökumət üsyançıların da əlinə keçmişdi. Poçt, bank və digər hökumət idarələri üsyançıların əlində də olmuşdu. O zaman atamgil hələ Bakıya köçməmişdilər. Şəkidə yaşayırdılar. Şəkinin Yuxarı Baş deyilən məhəlləsində yaşayırdılar. Ətraf hər yan dağ idi. Rus əsgərləri ilə bərabər elə özümüzünkülər də, öz satqınlarımız da, üsyançıları bir-bir, iki-bir tutub, babamgilin yaşadığı dağın ətəyinə gətirib, elə oradaca güllələyirdilər. Atam danışırdı ki, hər gün gecə-gündüz güllə səsləri eşidilirdi. Heç kimə aman vermirdilər. Hamını ucdantutma güllələyirdilər.

Günlərin bir günü babam həyətdə odun yarırmış. Balaca Bəxtiyarda onun yanında dayanıb tamaşa edirmiş. Yenə kimlərisə güllələyirmişlər. Babam öz hirsini, hikkəsini odun yarmaqla çıxarırmış. Birdən güllələnməyə gətirilənlərdən biri gözdən yayınıb üzüyuxarı dağa tərəf qaçmağa başlayır. Arxadan ona güllə atırlar. Bizim məhəlləyə çataçatda arxadan onu vururlar. Üzü üstə yıxılan oğlan bircə kəlmə söz deyir: “Ah, ay dədə...” Açılan güllələrdən biri də atamın düz ayaqları altına gəlib düşür. Atam diksinir. Babam çox qorxur. Baltanı bir tərəfə atıb, Bəxtiyarı qucağına alaraq cəld evə tərəf gedir ki, can verən oğlanı uşaq görməsin. Atam birdən babama baxanda onu ağlayan görür. Babam baxışlarını qaçıraraq, güllə səsləri gələn tərəfə baxıb, “kökünüz kəsilsin”, sonra üzünü göyə tutub “ya Rəbbim, sən bu zülmü götürmə” deyir.

Heç nə başa düşməyən Bəxtiyar:

– Ay dədə, kimin kökü kəsilsin – , deyə soruşur.

– Heç, ay oğul. Böyüyəndə özün başa düşərsən. Özün hər şeyi görərsən.

Atam bu əhvalatı mənə danışanda bütün bu olub-keçən hadisə kino lenti kimi gözlərim önündən gəlib keçdi. Bütün bu əhvalatı tam təfərrüatı ilə gördüm. Hətta o can verən cavan oğlan da gözlərim qarşısında canlandı. Sanki iniltisini də eşitmişdim. Babamın gözlərinin dolması, güllələnənlərə görə saqqalı uzunu göz yaşı tökməsi, atamınsa atasına sığınması gözlərim qarşısından gəlib keçdi. Atam mənə bunu danışanda hətta o atılan güllə səslərini də elə bil ki, eşitmişdim.

İndi deyə bilmərəm ki, bu bir kəlmə “kökünüz kəsilsin” sözləri atamın həyatında böyük rol oynayıb. Bəlkə onun həyatında daha başqa şeylər olub. Deyə bilmərəm. Bu sözlər isə babamın siyasətə, rus imperiyasına qarşı olan fikri, düşüncəsi, baxışı olub. Mən yenə deyə bilmərəm ki, bu sözlərlə babam böyük bir kəlam, hikmət söyləyib. Yox, əlbəttə yox. Bu adi savadsız qoca bir kişinin zülmə, zorakılığa qarşı olan etiraz sözləri idi. Hətta atam deyirdi ki, babam bu sözləri göz yaşlarını uda-uda, qorxudan yavaş səslə demişdi. Amma məncə, hər halda, bu sözlərin atama müəyyən qədər təsiri olub.

Amma babam bilmədi ki, onun dediyi “kökünüz kəsilsin, ya Rəbbim, sən bu zülmü götürmə” sözləri düz 51 ildən sonra onun öz nəvəsinə – mənə deyiləcək. 1984-cü ildə Əfqanıstanda sovet ordusu heç cür ipə-sapa yatmayan əfqan mücahidlərinə divan tuturdu. Qan su yerinə axırdı. İşğalçı sovet qoşunları hər gün onlarla, lap belə yüzlərlə əfqan mücahidlərini dağın-dərənin dibinə gətirib güllələyirdi. Heç onları da bizdən az qırmırdılar. Əli silahlı bir neçə zabit dostlarımla yol getdiyim zaman bizdən qorxaraq atasına sığınmış bir oğlan uşağı gördüm. Gözləri yaşla dolmuş bir kişi də uşağın başını sinəsinə sıxaraq, bizə baxıb birdən – “kökünüz kəsilsin, ya Rəbbim, sən bu zülmü götürmə” dedi və cəld çıxıb getdi. Amma o kişi bilmədi ki, mən farsi-dəri dilini bilirəm və hər şey də başa düşürəm. O kişinin bu sözləri sanki, karlı bir şillə kimi qulağıma dəydi. Mən bu sözləri haradasa eşitmişəm axı... Yadıma salmağa çalışdım... Aha... Yadıma düşdü. Axı bunu mənə atam danışmışdı. Bu sözləri babam demişdi. Bu onun gördüyü bir əhvalat idi. Bu da mənim, onun nəvəsinin törətdiyi, gördüyü və başına gələn əhvalat. İndi isə onun öz nəvəsi, Azərbaycana soxulan o rus əsgərlərinin nəvələrinə qoşularaq, yad bir ölkəni işğal etməyə gəlmişdi. Və bu hadisənin də üstündən düz 17 il sonra mən BMT-də səfir işlədiyim zaman imperiyanın nələr törətdiyini vaxtı ilə bizim öz başımıza gətirilən o qanlı müsibətləri dünyanın ən uca tribunasından çıxış edərkən arxamda sanki babamı hiss edirdim. O zaman elə bilirdim ki, babam üzünü atama tutub deyir: “Sağ ol, ay bala, sağ ol ki, uşağı belə böyütmüsən, belə tərbiyə vermisən”. Onun vaxtı ilə “kökünüz kəsilsin” sözlərini onun nəvəsi indi başqa cür deyirdi. Başqa dildə deyirdi. Başqa formada deyirdi. Məna isə eyni idi.

“Mən atamı ötmüşəm, məni ötür övladım

Bu belə də olmalı, axı dünya fırlanır”.

B. Vahabzadə

Yox, yox ay ata, sən düz demirsən. Yenə də səninlə mübahisə edirəm. Sən öz atanı ötmüsən. Buna heç şəkk-şübhə də yoxdur. Amma mən bundan sonra lap belə iki yüz il də yaşasam, sənin yarına da çata bilmərəm. Çünki... sən elə sənsən.

İndi isə xatirələr cığırı ilə dünənimə qayıdıb, olub keçənləri bir-bir vərəqləyirəm. Bir daha götür-qoy edirəm. Xatirələrimin toz basmış vərəqləri arasında bəzi məqamlar daha aydın, daha qabarıq nəzərə çarpır. Görürəm ki, yox...30-35 il bundan əvvəlki mübahisələrimə indi xəyalən qayıdıram. Ata, istədim ya istəmədim indi də sənin xəyalınla mübahisə edirəm. Sənə... indi deyiləsi daha çox sözüm var. İndi hər şeyi atasız qalandan sonra daha aydın başa düşürəm. Sən düz deyirdin. Sənə indi haqq qazandırıram. Ay ata, o zamanlar bəzən sən bizə, biz övladlarına görə bizi bu ərsəyə gətirib çatdırmaqdan ötrü yeri gələndə susurdun, dözürdün, bəzən lap belə barışırdın da. İçini yeyə-yeyə barışırdın. Istəmədən barışırdın. Amma geri çəkilmirdin. Sussan da mövqeyindən dönmürdün. Amma çox vaxt dözmürdün. Sözünü deyirdin. Qiyam qaldırırdın, üsyan edirdin. Etdiyin bu qiyam isə içində olan hikkənin, hövrün, daxilindəki tüğyan edən təlatümün bir damlası, püskürən odun bir qığılcımı idi. O qığılcım ki, 50-ci illərdə universitet auditoriyalarında tələbələr qarşısında alışıb, 80-cı illərin sonlarında bütün milləti bürüyən oda, alova çevrilmişdi.

lll

Atam 1950-ci ildən Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) ədəbiyyat fakültəsində dərs deyirdi. Onun bu ali təhsil ocağına gəlişi də çox qəribə alınmışdı, xeyirxah bir insanın köməyi vasitəsilə olmuşdu. Bəlkə də, bu indi hamıya çox qəribə görünə bilər, qeyri-adi görünə bilər. Amma o dövrdə bu ən adi insani bir hərəkət idi. Universitetdə oxuduğu illərdə atamın ən sevimli müəllimi, gözəl insan, atamın təbirincə desək, paklıq mücəssəməsi olan Mir Cəlal Paşayev idi. Mir Cəlal müəllimin də ən sevimli tələbəsi elə atam idi. Atam 1947-ci ildə Universiteti qurtaran ili Mir Cəlal müəllim onu yanına, kafedrasına çağırıb deyir ki, səni aspiranturada saxlamaq istəyirəm. Aspiranturada cəmi bir yer var, o da sənindir. “Ay oğul, get sənədlərini hazırla. O yeri sənin üçün saxlamışam”. Sonra iş elə gətirir ki, Mir Cəlal müəllimin atam üçün saxladığı o yeri universitetə olunan böyük təzyiqlər nəticəsində alıb bir nəfər “filankəsin qızı”na verirlər. Aspiranturaya o qız qəbul olunur. Mir Cəlal müəllim pərt olur, yaman tutulur. Hər nə qədər çalışırsa, atam üçün əlavə bir yer ala bilmir. Atamı yanına çağırıb deyir ki, ay oğul, sən narahat olma, heç fikir də çəkmə, mən sənin üçün əlavə bir yer alacağam. Mütləq alacağam.

Atam təyinatı üzrə işləmək üçün Göyçay rayonuna orta məktəb müəllimi gedir. Heç iki ay dərs deməmişdi ki, atamı rayon partiya komitəsindən axtarırlar ki, təcili Bakıya qayıtsın. Mir Cəlal Paşayev təcili teleqram göndərib ki, “aspiranturaya qəbul olunmusan, təcili Bakıya qayıt”.

Atam Göyçaydan Bakıya birbaşa Mir Cəlal müəllimgilə gəlir. Mir Cəlal müəllim qapını açıb atamı görən kimi qucaqlayıb öpür, deyir: “Ay oğul, səni təbrik edirəm, aspiranturaya qəbul olunmusan”.

Çay süfrəsi arxasında oturanda Mir Cəlal müəllimin həyat yoldaşı Püstə xanım atamı öz oğlu kimi qucaqlayıb deyir ki, ay Bəxtiyar, bəlkə də Mir Cəlal səni aspiranturaya qəbul olunmağına səndən də çox sevinir. Çünki bu iki-üç ayı bu kişi səndən ötrü o qədər əziyyət çəkib ki... Vallah nə gecəsi var idi, nə də gündüzü. Çox şükürlər ki, qəbul olundun. Deyirdi ki, axı mən bu uşağa söz vermişəm. Axı bu yerə o layiqdir. Mir Cəlal müəllim isə deyir ki, mən heç bir əziyyət-filan çəkməmişəm. Sadəcə olaraq, haqqın nahaqqa qurban getməməsinə çalışmışam, ona da nail olmuşam. Belə ədalətsizliyə mən heç vaxt razı ola bilməzdim.

Kiçik bir haşiyə

1981-ci il aspiranturaya qəbul imtahanı verirdim. Cəmisi bir yer var idi. Obyektiv olaraq, onu deməliyəm ki, pis hazırlaşmamışdım. Bütün suallara cavab verirdim. Amma mənim rəqibim olan Kürdəmirin hansısa kəndindən gəlmiş müəllim daha hazırlıqlı idi. Haradan sual verirdilərsə, dərhal cavab verirdi. Lap necə deyərlər, ağzı ilə quş tuturdu. Mənə əla qiymət yazdılar, ona isə yaxşı. O bir qədər tutuldu. Amma heç nə demədi. İmtahandan çıxanda, gülümsəyərək, mənim əlimi sıxıb “təbrik edirəm” dedi.

Ax... xəcalətimdən yer ayrılmadakı ki, yerə girim. Oğlanın üzünə baxa bilmədim. Cəld Akademiyadan çıxıb evə gəldim. Atam gülə-gülə məni təbrik edəndə bütün əhvalatı açıb ona danışdım. Bir qədər fikrə getdi. Sonra dedi ki:

– Oğul, əgər həqiqətən bu belədirsə, ikinci imtahana getmə. Adam haqqı nahaqqa verməz.

lll

... Atam aspiranturanı müvəffəqiyyətlə bitirir. Səməd Vurğundan müdafiə edir. Elmi rəhbəri də elə unudulmaz alimimiz Mir Cəlal müəllim özü olur. Sonralar universitetdə qalıb dərs deməyinə də Mir Cəlal müəllim kömək edir. Atam 40-cı illərin sonlarından ta təqaüdə çıxana qədər universitetdə dərs deyir. Adi bir müəllim kimi. Nə dekan olur, nə kafedra müdiri. Nə baş müəllim olur, nə də prorektor. Adi bir professor kimi dərs deyir.

lll

Bir dəfə Mir Cəlal müəllim atamı yanına kafedraya çağırıb:

– Bəxtiyar, mən sənə bir böyük kimi, bir ata kimi deyirəm. Mühazirələrinə fikir ver, artıq-əskik danışma. Sənə deməliyəm ki, artıq nəzarət altındasan, istədikləri vaxt səni də apara bilərlər (Bu o vaxtlar idi ki, Gülhüseyn Hüseynoğlu, İsmixan Rəhimov, Kamal, Hacı, Azər və digərləri siyasi məhbus kimi yenicə həbs olunmuşdu. Gülhüseyn Hüseynoğlunun başçılığı altında “İldırım” təşkilatı yaratmışdılar. Atam da bu təşkilatın fəal üzvlərindən biri idi). Sənin haqqında da artıq material toplayıblar. Səndən donos yazıblar. Özü də çox pis yazıblar. Başa düş, vəziyyət təhlükəlidir. İnan ki, səni övladlarım qədər sevirəm. Bizə gedib-gələn uşaqsan. Səni onlardan ayırmıram. Məndən sənin barəndə xasiyyətnamə istəyiblər. Mən də yazmışam ki, Bəxtiyar haqqında deyilənlər hamısı böhtandır, yalandır. O tələbələrin qarşısında heç bir antisovet, millətçilik ruhunda mühazirələr oxumur. Amma Bəxtiyar, bu gün mən səni birtəhər qoruya bildim. İnan ki, hər şeyi öz üzərimə götürdüm. Məndən də şübhələnə bilərlər. Dedim ki, Bəxtiyarla özüm danışaram. Sabah isə ola bilsin ki, gücüm çatmadı. Sənin mühazirələrindən mənim də xəbərim var. Hər şeyi bilirəm. Sənin bugünkü mühazirələrin auditoriyada saçılan bir qığılcımdır. Sabah isə oda, alova çevrilə bilər. Özünü də yandırarsan, başqalarını da. Heyfsən. Ehtiyatlı ol.

lll

İndi isə ay ata, sənin vaxtı ilə tələbələr qarşısında oxuduğun mühazirələr, yazdığın o şeirlər mərhum alimimiz Mir Cəlal müəllimin təbirincə desək, həqiqətən o zaman saçılan bu qığılcım idi. O qığılcım ki, 80-ci illərin sonlarında həqiqətən də oda-alova çevrildi. Və o məlum meydan hadisələrində sənin oraya gəldiyini görən, meydana yığışan yüz minlərlə insan axını əl açıb üstünə şığıdı. Səni az qala elə maşınqarışıq qucaqlarına götürdülər, qaldırıb tribunaya çıxardılar. “Bəx-ti-yar, Bəx-ti-yar” deyə qışqırışdılar. “Səndən söz gözləyirik” – dedilər. Hətta bir nəfər orta yaşlı bir kişi mikrofonu əlinə alıb əsəbi halda:

– Bəxtiyar müəllim, bizim buraya yığışmağımızı, öz sözlərimizi demək istəyini, susmamağı, barışmamağı, haqsızlığa qarşı çıxmağımızı, millət, vətən deyib hayqırmağımızı, hələ 60-cı illərdə auditoriyalarda bizə siz öyrətmisiz, siz başa salmısınız. Mən Ermənistan qaçqınıyam. Orada riyaziyyat müəllimi işləyirdim. Təhsilimi isə Bakıda almışam. Amma öz dərslərimdən qaçıb sizin dərslərinizdə oturardım. Sizin mühazirənizə qulaq asırdım. Bizi millətsevərlik azarına siz yoluxdurmusunuz. “Latın dili”, “Ana dilim”, “Yollar, oğullar”... əsərlərinizlə bizi siz xəstələndirmisiz. Səpdiyiniz o toxumlar bu gün artıq cücərib, bar verib. İndi isə buyurun, bizi xəstələndirdiyiniz kimi də sağaldın. Bir müalicə edin, sizdən imdad gözləyirik – dedi.

Atam mikrofonu götürüb:

– Barışmamalıyıq, dözməməliyik. Bu günü biz 70 il gözləmişik. Möhkəm olmaq lazımdır. Geri çəkilməməliyik. Mən çox xoşbəxtəm ki, 40 il bundan əvvəl gizli-gizli səpdiyim o toxumlar bu gün artıq cücərib, pöhrə verib. Möhkəm olun. Bu bizim ölüm-dirim mübarizəmiz olmalıdır...

Evə gələn kimi o vaxtlar Mərkəzi Komitənin birinci katibi işləyən Ə.Vəzirov evimizə zəng edib, qışqıra-qışqıra, ağzı köpüklənə-köpüklənə əsəbi halda:

– Da, da Baxtiyar, ya vse znayu. Bütün bu ölkəni mənim üstümə sən qaldırmısan, sən! Günahkar sənsən. Sənin vaxtı ilə yaydığın natsionalizm virusu bu gün artıq metastaz verib. Əgər vaxtı ilə 70-ci illərdə səni MK, KQB məhv etsəydi, sən artıq yox idin. Tem bolee, çto ob etom bıl prikaz iz Moskvı. O zaman naprasno Moskvaya qulaq asmadılar. Assaydılar və səni uniçtojat etsəydilər, sən indi artıq yox idin və bu xalq da mənə qulaq asardı. Mən bilirəm ki...

Atam onun gəvəzələməsinə artıq qulaq asmadı, onun sözlərini ağzında yarımçıq kəsib dəstəyi yerinə qoydu.

Vəzirov düz deyirdi, ümumiyyətlə, onun respublikaya rəhbərlik etdiyi bu iki il ərzində bəlkə də, dediyi yeganə düz söz bu idi. Həqiqətən, vaxtı ilə atamı fiziki cəhətdən məhv etmək üçün Moskvadan yerli KQB-yə xüsusi göstəriş gəlmişdi. KQB atamı izləyirdi. Maraqlıdır, bəs Vəzirov bunu haradan bilirdi? O bu məlumatı haradan əldə etmişdi? Həm də axı o dövrlərdə Vəzirov Moskvada komsomol işində çalışırdı. Və elə bir dərin zəkası, savadı yox idi ki, Moskvada kimsə bu sirri onunla bölüşsün. Ona etibar edib, atam kimi bir dissident barəsində onunla danışsın. Mərhum prezidentimiz Heydər Əliyev o vaxtlar KQB-də rəhbər vəzifədə çalışırdı və Moskvanı hər bir vəchlə inandırmağa çalışırdı ki, “Bəxtiyar haqqında deyilənlərin hamısı yalandır, iftiradır, böhtandır. O nə antisovet şeirlər yazır, nə də ki, universitetdə tələbələr qarşısında millətçilik ruhunda mühazirələr oxuyur.” Moskva isə təkid edirdi. Nəhayət ki, mərhum prezidentimiz Moskvanı inandıra bildi və onun sayəsində atamı sakit buraxdılar, ona toxunmadılar. Heydər Əliyev atamı birtəhər Moskvanın cəngindən ala bildi. Amma Moskva da belə asanlıqla atamdan əl çəkmək istəmirdi. Uzun-uzadı təkiddən sonra atamı uzun illər dərs dediyi universitetdən xaric etdilər. Bir müddət şeirləri çapdan çıxmadı, kitabları nəşr olunmadı, qəzetlərə yazdığı məqalələr çap edilmədi. Televiziya və radio üzünə qapandı. O illər maddi durumumuz olduqca ağır idi. Çətin idi. Yeganə evə pul gətirən atam idi, o da ki, işləmirdi. Amma atam əyilmədi, sınmadı. Möhkəm durdu. Şax gəzdi. Yenə də şükür edirdik ki, nə yaxşı, atamı fiziki cəhətdən məhv etmədilər. Bu isə mərhum prezidentimiz Heydər Əliyevin misilsiz, əvəzolunmaz xidməti idi. O günləri indi də xatırlayıram. Deyir, söz sözü çəkər, fikir fikri. Və həmin o çətin, ağır günlərdə axşamüstü qapımızın zəngi çalındı. Qapını açdıq. Qapımızın ağzına ərzaqla dolu böyük bir zənbil qoymuşdular. Zənbilin içində ət, yağ, toyuq, meyvə... Nə isə, Allah verəndən. Bütün bunların da altında içinə 50 manat (o vaxtın pulu ilə) qoyulmuş bir zərf. Zənbili gətirən adam özü isə yox idi. Bunu kim gətirib? Bilə bilmədik. Kimdən soruşduqsa da, heç kim boynuna almadı. Həmin hadisə bir həftədən sonra yenə də təkrarlandı. Axı bu kimin işidir? Yenə bilə bilmədik. Özü də ən qəribəsi bu idi ki, bunu gətirən adam həftənin müxtəlif günləri və günün də ən müxtəlif saatları gətirib qapımızın ağzına qoyurdu ki, onu tutmaq mümkün olmasın. Bəzən səhər saat yeddidə, bəzən gecə 12-də, bəzən də günorta hadisə təkrarlanırdı. Nə isə... Bir xeyli müddət bu belə davam elədi. Amma günlərin bir günü tamam təsadüfən qapımızın zəngi çalınan vaxt atam cəld qapını açdı. Təxminən 11-12 yaşlarında olan bir oğlan uşağı atamı görən kimi zənbili atıb qaçmaq istəyəndə atam onu tutdu. Evə gətirdi. Uşaq and-aman elədi ki, bunu mənə verən əmi tapşırıb ki, onun adını deməyim. Hətta zənbili sizə gətirməyimə görə də mənə pul verir. Həmin əmi indi də aşağıdadır, məni gözləyir. Atam çox təkid edəndən sonra uşaq balkona çıxıb, həmin adamı atama göstərdi. Bu adam atamın ən yaxın dostu, romantik məktəbə məxsus olan böyük aktyorumuz Həsənağa Salayev idi. Atam Həsənağa Salayev ilə uzun müddət dostluq etmişdi. Sonralar atam öz təşəkkürünü Həsənağa Salayevə bildirəndə o etiraf etmədi, boynuna almadı. Amma yenə də bizə yardım edirdi. Bir dəfə atam ona and içdirəndə ki, sən o inandığımız Quran, bunu sən eləyirsən, yoxsa yox, Həsənağa Salayev gülərək:

– Ay Bəxtiyar, tutaq ki, elə mən edirəm, nə olsun ki, bəs kişi kişiyə nə gündə lazım olar?

Amma heç vaxt Həsənağa Salayev elədiyi yaxşılıq müqabilində təşəkkür qəbul etmirdi, heç bunu gözləmirdi də.

lll

Bir müddət ötəndən sonra atam yenə də öz doğma universitetinə bərpa olundu. Yenə əvvəlki kimi, universitetdə dərs deyir, kitabları nəşr olunur, şeirləri çapdan çıxırdı.

Günlər ötdü, illər dəyişdi. SSRİ-nin KQB-si öz funksiyasını itirdi. Hamını qorxu işində saxlayan “bütlər gəldi və getdi”, atam heç birinə inanmadı. Özlərini əbədi bilən, dik duran başlar əyildi. Atam onlara acıdı, alqışlar bir-birinin ardınca öz ünvanını dəyişdi. Atam o ünvanlara yox, ünvanları dəyişənlərə qəhqəhə çəkib, güldü. Bir sözlə, hər şey dəyişmişdi.

Çox əyilən görmüşəm,

əyilməyən başları,

Sular duruldu, gördük dibindəki

daşları.

Ünvanını dəyişdi, dünənin alqışları,

Niyə də dəyişməsin,

axı dünya fırlanır.

B.Vahabzadə

Amma yenə də hərdən xəyalən o günlərimə qayıdıram. Atalı günlərimə dönürəm. Xatırlayıram ki, çətin günlərimiz, ağır günlərimiz çox olub. Həqiqətən çox olub. Çox sadə yaşamışıq. Bəlkə sadədən də sadə. Amma atam heç zaman bunu özünə dərd etməyib. Atam ömrü boyu heç kimə əyilmədən, heç kimə şikayət etmədən bütün çətinliklərə dözüb, tab gətirib. İndi başa düşürəm ki, atamın belə əyilməməsinə, möhkəm durmasına səbəb onun vətənpərvərliyi olub. Təki Vətən sağ olsun deyərdi. Vətənin hər daşına, hər torpağına qurban olum deyərdi. Atamın bütün bunlara tab gətirməyinə, çətinliklərə sinə gərməsinə dözüm, qüvvət verən həqiqətən də Vətən sevgisi olub, millət aşiqliyi olub. Dilindəki də həmişə şükür kəlməsi olub. Ömrü boyu heç bir çətinlikdən, heç bir əzabdan, ağrıdan qorxmadı. Çəkinmədi. Ölüm-itim onu sarsıtmadı. Çünki özü demişkən:

Dünya quru bir səs,

Qəm çəkməyə dəyməz.

Yüz-yüz itən olsun

Min min də bitən var.

Şükr eyləyəlim ki,

Bizlərdən həm əvvəl,

Həm sonra Vətən var.

Kişineu, 2010

İsfəndiyar VAHABZADƏ

525-ci qəzet.- 2009.- 26 dekabr.- S.24-25.