“Xudu Məmmədov adına mükafat aldığım üçün böyük qürur hissi keçirirəm”

Görkəmli alim, İstanbulun Yeditəpə Universitetinin professoru Kamil Vəli Nərimanoğlu qış tətili ilə əlaqədar Bakıdadır. Bu günlərdə o, “Vektor” Beynəlxalq Elm Mərkəzi tərəfindən Xudu Məmmədov adına Beynəlxalq Mükafata layiq görülüb. Professorla söhbətimizə də onun indiyədək aldığı mükafatlar haqqında sualımızla körpü salmağa çalışdıq.

– Kamil müəllim, öncə sizi Xudu Məmmədov mükafatı almağınız münasibətilə təbrik edirik. İndiyədək çoxmu mükafat almısınız? Çoxsaylı mükafatların mövcud olduğu Azərbaycanda Xudu Məmmədovun adını daşıyan ödül sizin üçün hansı önəm kəsb edir?

– Təbrikiniz üçün təşəkkür edirəm. İndiyədək mənə çox ödüllər təqdim olunub. Türk dünyasının mərkəzi sayılan və Azərbaycandan on dəfə böyük olan Türkiyədə çox önəmli mükafatlar almışam. Orada Türk Dil Qurumunun, Atatürk Kültür Mərkəzinin fəxri üzvüyəm. Türkiyə Cümhuriyyətinin “Şərəf və ləyaqət” nişanına, bir çox qurumların mükafatına layiq görülmüşəm. Bir sıra başqa respublikaların elmlər akademiyasının, xüsusilə Çingiz Aytmatov Akademiyasının həqiqi üzvüyəm. Doğrusu, mən Azərbaycandan mükafat gözləmirəm. İstəmirəm ki, mənim bu sözlərimi küskünlük, inciklik kimi başa düşsünlər. Əlbəttə ki, hər bir insanın içərisində əməyinin qiymətləndirilməsi istəyi var. Sadəcə, məndə bu hiss ödənilib daha artıq Azərbaycandan mükafat gözləmirəm. İndiyədək Azərbaycanda böyük qürur duyduğum iki mükafat almışam. Birincisi, Alim Qasımovla bağlı yazdığım yazılara görə mükafat almışam. Çox sağ olsun, Mailə Muradxanlının rəhbərliyi ilə keçirilən bu müsabiqədə mənim də adım seçilmişdi. Buna görə çox sevinmişdim. Çünki Alim Qasımovun yaradıcılığını çox sevirəm. O, Azərbaycanın gəlmiş-keçmiş ən böyük sənətkarlarından biridir. İkinci fəxr etdiyim, mənim üçün çox böyük önəm kəsb edən ödül isə bu günlərdə aldığım Xudu Məmmədov mükafatıdır. Bu mükafatla təltifləndirildiyim üçün ilk öncə şair, alim qardaşım Elçin İsgəndərzadəyə minnətdaram. Türk dünyasının inkişafında onun böyük xidmətləri var. Elçin İsgəndərzadənin Azərbaycanın iki dəyərli oğlu-Xudu Məmmədov və Şahmar Əkbərzadənin adına mükafat təsis etməsi bu şəxsiyyətlərin adının, xatirəsinin yaşadılması naminə görülən çox gözəl işdir. Mənim fikrimcə, Xudu Məmmədov Üzeyir Hacıbəylidən sonra Azərbaycanın ən böyük ziyalısıdır. Mən bunu qətiyyən Mirzə Fətəli Axundovun, Mirzə Cəlilin, Sabirin, Müşfiqin, Səməd Vurğunun çiyninin üstündən demirəm. Ancaq əgər bir adamın mədəniyyətə, tarixə baxışını zirvə kimi götürsək mənim üçün bütün dahilərimizin xidmətləri unudulmamaqla, Üzeyir bəy bir zirvədir, Xudu Məmmədov da başqa bir zirvə- yeni dövrün zirvəsi. O, əslində Azərbaycan xalq hərəkatının ilk şəhididir. Azərbaycanda Nobel mükafatını almağa layiq olan, alim idi. Xudu müəllimin arxasında nə Mason təşkilatı, nə Avropa Birliyinin liberal qurumları, nə də özünün yaşadığı ölkənin akademiyası vardı. Amma o, Nobel mükafatını haqq edirdi. Odur ki, ondan sonra kristalların quruluşuna əsərlər həsr eləyənlər bu mükafatı aldı, amma Xudu müəllim ala bilmədi. Amma bu, dərd deyil. Əsas dərd odur ki, biz onu itirdik. Xudu müəllim Azərbaycan üçün daha çox şeylər edə bilərdi. Amma bununla belə yenə də ondan əsərləri, məktəbi qaldı. Səyavuş Dadaş, Rafiq Əliyev, İlham Əhmədov kimi onlarca insan tanıyıram ki, onlar Xudu müəllimin tələbələri, onun böyük məktəbinin davamçılarıdır. Ardıcılları Xudu müəllimin vergül qoyduğu yerdən onun metodunu davam etdirərək Azərbaycan sənətindən həmişə nə isə oğurlamağa çalışan istər fars, istər erməni, istərsə də rusa zorla mənimsədiklərinin onlara aid olmadığını sübut edən formullar, strukturlar, quruluşlar tapdı. Bu da Xudu müəllimin məktəbinin qələbəsidir. Onun məktəbinin yetirməsi olan Rafiq Əliyev çox gözəl alimdir, təəssüf ki, Azərbaycanda qədri bilinmir. Onun Xudu müəllimlə birgə bulanıq (qeyri-səlis) məntiqlə bağlı kəşfləri Lütfi Zadə məktəbinin davamı olmaqla yekunlaşmır, həm də yeni məktəbin konturlarını, görüntülərini bizə təqdim edir. Yeri gəlmişkən, Xudu Məmmədova həsr etdiyim “Görüntülü türkologiya” adlanan kitabım üzərində son tamamlama işləri aparıram. Bu kitabı onun əsərlərindən, söhbətlərindən qidalanaraq yazmışam. Xudu müəllimin qiyməti gələcəkdə bilinəcək. Bugünkü dövrün problemləri onu görməyə mane olur. Belə böyük şəxsiyyətin adını daşıyan mükafatı aldığım üçün əlbəttə, böyük qürur hissi keçirirəm.

– Professor, hazırda Türkiyədəki fəaliyyətiniz və son dövrlər üzərində çalışdığınız elmi işlər, kitablar barəsində məlumat almaq istərdik.

–Mən hazırda İstanbulun Yeditəpə Universitetində türk abidələri, türk dili tarixi, Azərbaycan türkcəsi ilə Türkiyə türkcəsinin müqayisəli təhlilini tədris etməklə məşğulam. Orada tamamilə yeni nəfəslə dərs deyirəm, tələbələrimi çox sevirəm. Eyni zamanda universitetlə razılaşmalar əsasında araşdırmalar aparıram, uydurma erməni soyqırımı məsələsi ilə bağlı materiallar toplayıram. Bu materiallar universitetdə arxivləşir. Gec-tez bu məsələ-erməni yalanları elmi dairəyə çıxacaq, onda topladığım bu məlumatların çox böyük əhəmiyyəti olacaq. Bununla yanaşı elmi konfranslarda da uydurma erməni soyqırımı ilə bağlı çıxışlar edirəm. Bir neçə ildən sonra (bundan tez fikirləşmirəm, çünki bu, kifayət qədər dərin mövzudur) bu materialları qruplaşdırıb kitab halında çap etdirməyi düşünürəm. “Erməni soyqırımı yalanları və ya hədyanları” adlı bu böyük kitabda həmin məlumatların, sənədlərin, materialların, mövzuyla əlaqədar əldə etməyi fotoların, şəkillərin hamısı yer alacaq. Bu kitabı büsbütün sənədlər əsasında tərtib edəcəyəm. Haqqında söz açdığım məsələ ilə əlaqədar oğlum Toğrul Vəlinin köməkliyi, daha doğrusu aparıcılığı ilə bir film də ərsəyə gətirmişik. İstərdik ki, bu həqiqətləri Azərbaycan televiziyaları vasitəsilə ictimaiyyətə çatdıraq. Ancaq Azərbaycanın televiziya kanalları birmənalı olaraq bizə yumşaq desək, yad münasibətləri bəslədiyi üçün biz də bunu onlara təqdim etmək niyyətindən uzağıq. Bundan başqa erməni- Azərbaycan ədəbi əlaqələri ilə bağlı işıq üzü görəcək kitabın aşıq ədəbiyyatı ilə bağlı hissələrini yazıram. “Əski erməni dilinin yeni erməni dilinə çevrilməsində türk dilinin rolu” mövzusunda ayrı-ayrı yazılar yazmağı da planlaşdırıram. Bu mülahizələrim də ya məqalələr toplusu, ya da kitab şəklində öz əksini tapacaq. “Türk poetikasına giriş” kitabımı isə artıq bitirmişəm, çapa hazırlanır. Bundan başqa Alim Qasımova üzümü tutub “Səs” adlı kitab yazmışam. Bu kitab da Alim Qasımovun tərcümeyi-halından bəhs olunmur. Amma onun səsindən təsirlənib düşüncələrimi qələmə almışam. Həmin kitabda səs dünyasına daxil olub düşüncələrə dalan bir elm və sənət adamının fikirləri yer alıb. Onun da yaxınlarda nəşri nəzərdə tutulur. Sonda onu demək istərdim ki, hər şeyə rəğmən vətənimə hər gəlişim mənə böyük sevinc bəxş edir. Çoxdan görmədiyim dostlarımla, ləyaqətli insanlarla, dəyərli ziyalılarla görüşürəm, söhbətləşirəm. Bu gəlişimdə də elə oldu. İndiki gəlişimdə isə mənim üçün xüsusi əlamətdar hadisə həm də görkəmli Xudu Məmmədovun adını daşıyan mükafatı almağım oldu.

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2009.- 31 dekabr.- S.22.