Dağ qürurlu, şəlalə hökmlü şair Hüseyn Kürdoğlu

Mən Hüseyn Kürdoğlunu sakit təbiətli, səmimi, qayğıkeş bir insan və həm də coşqun təbli, yüksək poetik istedada malik bir şair kimi tanıyırdım. O, AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunda sayılıb-seçilən alimlərdən biri idi.

Şair Hüseyn onu düşündürən problemlər ətrafında məntiqi əsasla mənalı şeir yazan bir qələm adamı idi. Onun şeirləri şeir yazmaq xatirinə yaranmırdı. Onların hər birində şairin qəlbindən qopan niyə və nə üçün suallarına cavab axtarılırdı. Odur ki, Hüseynin şeirləri son bənddəki bir poetik vurğu ilə sona yetmir. Poetik vurğular onun şeirlərinin hər bir bəndində öz əksini tapır. Dərin mənalı fikirlə poetik ustalığın vəhdətindən yaranan şeirlərin həm ömrü uzun olur, həm də oxucular tərəfindən sevilir, müəllifinə şərəf, şöhrət gətirir. Hüseynin şeirləri oxucuları düşündürən şeirlərdir.

1963-cü ildə nəşr edilən “Səhər nəğmələri” kitabı ədəbiyyatımıza yeni bir istedadın gəlişindən xəbər verdi. Bundan sonra Hüseyn Kürdoğlunun 20-dən artıq kitabı – “Yurdumu gəzə-gəzə” (1968), “Qaya çiçəkləri” (1970), “Doğma diyarım” (1973), “Çiçək təbəssümü” (1975), “Ata yurdum” (1978), “Dörd telli durnam” (1979), “Toy karvanı” (1981), “Durna səsi” (1985), “Quzular dağa çıxdı” (1986), “Bu dünya bir karvan yolu” (1989), “Min bir bayatı” (1992), “Yaralı torpağım, yaralı sevgim” (1997), “Ziyalımız – ziyamız” (1999), “Hər şəhid bir nəğmədir” (1999), “Yurduma qurbandır sözüm” (2005) və s. çap olunub.

Mən Hüseynlə demək olar ki, hər gün işə gələndə rastlaşar və baxışlarımızın çarpazlaşması ilə görüşür, çox hallarda kənardan hiss edilmədən bir-birimizə sakitcə baş əymək ilə sağollaşırdıq.

Hüseyn Kürdoğlu çox danışmağı sevməzdi. Buna görə də o yüngül danışıqdan, ürək bulandıran sözlərdən çox uzaq idi. Bəlkə də o müəyyən mənada öz dünyasına qapılan bir şair idi. El içində Hüseyn kimilərinə “ağır təbiətli adamdır” deyirlər. O “ağır oturub batman gələnlərdən” idi.

Hüseynin bu daxili dünyasına görə, insani keyfiyyətlərinə görə mənim ona xüsusi hörmətim və məhəbbətim var idi. Mən poeziya aşiqiyəm, mənalı poeziyanın, poetik vurğularla dolu poeziyanın! Poeziyada təbiət mənim idealımdır. Hüseyndə də təbiətlə bağlı şeirlər çox çeşidli və tutarlıdır.

Mən bir coğrafiyaçı, təbiətşünas alim kimi Hüseyn Kürdoğlunun “Çinar meşəsi”, “Yurd yeri”, “Qayaqovuşan”, “Ağ bənövşə”, “Yelləncək asmışıq tut ağacından”, “Ağ göl”, “Ellərin qəlbində yuva quranda”, “Bulaq”, “Kəklik”, “Dağlar”, “Dağ gölündə”, “Tütəkçi”, “Oxu, qaratoyuq”, “Özünü qayadan atdı bir gəlin”, “Boz qurdum, ulama Kür qırağında”, “Araz”, “Qaraqoyunluda”, “Xırman işığı” və bir çox başqa şeirlərini sevə-sevə oxumuşam.

Mən ana təbiəti poeziyaya gətirən və onu duyaraq, dərk edərək tərənnüm edən şairlərin şeirlərini çox sevirəm. Hüseyn Kürdoğlu da bu cərgəyə daxil olan şairlərdəndir. Zəngin təbiəti duymaq, onu sevmək və onu həyatda, işdə, əməldə qorumaq lazımdır. Təbiəti qorumaq hər bir insanın, hər bir namuslu vətəndaşın qəlbində, vicdanında olmalıdır. Təbiət qansızlar, amansızlar, rəhimsizlər əlindən kasıblayır, deqradasiyaya uğrayır, bəsitləşir, təbii gözəlliyini itirir. Təbiətə edilən zülüm qısa bir müddətdə onu törədən insanların və ya onların gələcək nəsillərinin başına dağ kimi uçur, onları sel kimi süpürərək bir dəfəlik aparır.

Şair Hüseyn uşaqlıq illərini dağlar qoynunda keçirmişdi. O, daima təbiətlə uzbəüz durub, görüb, düşünüb, nəticə çıxarıb. Bu səbəbdən də onun şeirlərində təbiət ən ali yerlərindən birini tutur. Dağların gözəlliyini saymaqla qurtarmaq olmaz. Onun gözəlliyi qarlı zirvələrdə, uçurumlu yamaclarda, coşqun çaylarda, Kəsmə şikəstədə olduğu kimi gah zilə qalxan, gah da bəmə enən şəlalələrdə, bal arısının zümzüməsində, qartallarda, çiçəkli çəmənlərdə, ceyranlı düzlərdədir.

Mil, Muğan, Şirvan düzənliyini vəsf edən Səməd Vurğun demişkən yay kimi dartılan, ox kimi süzən ceyranlar idi. 1940-1950-ci illərə qədər aranda ceyranlar qoyun sürüsünə qarışaraq birgə otlayırdılar. Çobanlar istədiyi vaxt onları ovlayırdılar. İnsanlar düzlərə yaraşan ceyranları ovlayaraq onların axırına çıxdılar. Onlar get-gedə ceyranlara qarşı amansızlaşdılar. Zalım ovçular qanunsuz ov edəndə yüksək dağların zirvələrini dağ keçisiz, meşələri əliksiz, düzləri ceyransız qoydular. İnsanlar ana təbiətə yağı kəsildilər. Düzlər kasıblaşdı, Ağ gölün, Sarı gölün su aynası ceyran gözünə həsrət qaldı. İnsanların təbiətə göstərdiyi bu zülmü görən Hüseyn yazmışdı:

Yaman divan tutdu ceyrana yağı,

Demədik heyifdir ceyran, a yağı!

Bir yolluq kəsildi Mildən, Muğandan,

Qamçıya sap oldu ceyran ayağı.

Kim dağlarda olubsa, saf havanın, sakit təbiətin qoynunda əlik səsi, maral nəriltisi, yaxud da bülbül cəh-cəhi eşidibsə həmin günlər onlara təkrar olunmaz mənəvi zövq verib. O cümlədən də kəkliyin qaqqıltısı, bülbüllərin oxuması.

Mən ekspedisiya vaxtı dağlarda kəklik səsi eşidəndə ayaq saxlayır, onlara qulaq asır və hədsiz zövq alırdım. Kəklik dağlar gözəlidir. Kəkliyin oxuması dağları da darıxmağa qoymur.

Təbiəti qorumaq, onun gözəlliyini saxlamaq işində Hüseyn Alışanov da öncül olmuşdu. Hələ tələbə ikən yazdığı şeirlərindən birində üzünü təbiətə qənim kəsilənlərə tutub deyirdi: “Onu haylamağa dilim gəlmədi, Rastıma düşsə də əlim gəlmədi, Demə ki ovçusan, hanı kəkliyin”.

İllər ötəcək, şair Hüseyn ömür boyu hər daşını, qayasını, gülünü, çiçəyini vəsf elədiyi Laçın dağlarında qəhərdən boğula-boğula bir qaçqın qızın dilindən kəkliyə deyəcək ki, “oxuma, kəklik, oxuma”, çünki “qarşıda yağı gizlənib”. Əgər o sənin səsini eşitsə, “məni də, səni də vurar”.

Bu yağı sadəcə təbiət qənimi ovçu deyil, torpaq qənimi, Vətən düşməni erməni daşnakdır. Şair kövrək duyğularla kəkliyə müraciətlə deyir ki,

“Sən bu dağın nazlı quşu,

Mən bu dağın qaçqın qızı,

Düşmən aldı yurdumuzu.”

Şair müvəqqəti itirilmiş torpağa dözə bilmir. O həyat yoldaşına deyir ki, mənim kəfənimi tikə-tikə, boynunu bükərək, telini üstümə tökərək ağla. Məni sağ ikən, ölməmiş ağla. Şairin fikrincə insan vətənini itirəndə o diri də olsa ölü hesab edilməlidir.

Kəfənim tikib ağla, ağla, yar!

Boynunu büküb ağla, ağla, yar!

Hörükdən aç telini, telini,

Üstümə töküb ağla, ağla, yar!

Budur vətən itkisinin şairin sinəsinə çəkdiyi sağalmaz dağ! Bir qeyrətli vətən övladı kimi vətən itkisinə laqeyd qalmamış və əksinə onu ömürlük sinəsinə çəkilmiş dağ hesab etmişdi. Şair o sinə dağını özü ilə o dünyaya apardı...

Şair Hüseyn Kürdoğlu bütün Laçın əhalisi kimi doğma vətəni itirmişdi. Bu bütün namuslu azərbaycanlılar, xüsusilə şair Hüseyn üçün böyük dərdə çevrilmişdi. Vətəni əldən getdiyindən Hüseyn həyatda özünə yer tapa bilmirdi. Bununla əlaqədar narahatlıq onun qəlbinə hopmuşdu, onun düşüncələrini fəth etmişdi.

Quş bir yaşıl budaqdan uçandan sonra bir yuvaya qonmalıdır. Quşun qonmağa yuvası olmalıdır. O havada vurnuxa-vurnuxa, göydən yerə həsrətlə baxa-baxa özünə qonmağa yer axtarır. Əgər quşun qonmağa bir yuvası yoxdursa deməli o quş yuvasızdır, yersizdir, yurdsuzdur, vətənsizdir.

Dahi şairimiz Rəsul Rza “Füzuli” poemasında vətəndən uzaq düşmüş Vətənsiz Məhəmməd Füzulini yada salaraq yazmışdır: “Torpaqsız insan da yuvasız quşdur, ömrün boranından necə qorunsun? Qanadlı bir quş da nə qədər uçsa, axırda gərəkdir bir yerə qonsun”. Hüseyn də özünü yuvasız quş kimi havadan asılı bir insan hesab edirdi: “Elin yuvası dağıldı, ölə bilməm el içində”.

Düzdür Azərbaycan hamımızın doğma vətənidir. Hamımıza orada yer var, isti yuva var. Ancaq biz hamımız etiraf etməliyik ki, vətənin qibləgahı insanın doğulduğu evin astanasından başlanır. İnsan üçün doğma astana yoxdursa demək o adam vətənsizdir, sərgərdandır.

Dumana, borana, yağışa qalmış,

Xilası bir qanlı vuruşa qalmış.

Qurd da viranədə yuva bağlamaz,

Viranə yurdumuz bayquşa qalmış.

Bu fikir Hüseyndə dərin iz buraxdığından şairdə olan qapalılıq daha da güclənmişdi. O həyatda özünə yer tapa bilmədiyindən həyat onu sıxırdı. Hüseyn özünü göydə qanad çalan, lakin qonmağa yer tapa bilməyən qartala bənzədirdi. Ağıl var, düşüncə var, qeyrət var, lakin vətən müvəqqəti olsa da yoxdur!

Bu düşüncələr şairin qəlbini göynədir və onu hansısa bir viran qalmış evin küncünə sıxırdı. Odur ki, öz daxili dünyasınla vətənə qayıtmaq hissləri həyatdan küskün şairi caynağına alıb göylərin yeddinci qatına qaldırmışdı.

Bu şairin son vaxtlar yazdığı şeirlərdə özünü çox qabarıq şəkildə göstərirdi. Müasir həyatın uçurumu qarşısında dayanmış şair Hüseyn Kürdoğlu qəflətən aramızdan getdi. Onun yeri cənnətlik olduğu üçün də cənnətə getdi. Ancaq şair biz dostlarını ağır psixoloji gərginlikdə qoyub getdi. Bizim heç birimiz Hüseynin belə tezliklə aramızdan getməsini gözləmirdik.

Allah təla bütün haqq dünyasına göndərilmişlərə rəhmət eləsin, içində də bizim sevimli dostumuza, sirdaşımıza, şair qardaşımız Hüseyn Alışanov – Kürdoğluna.

Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin məsləhəti ilə şərti olaraq ancaq Kürdoğlu təxəllüsünü öz üzərinə götürmüş Hüseynə, Azərbaycanın Laçın rayonunun Əhmədli kəndində dünyaya göz açmış şair Hüseyn Alışanova dönə-dönə rəhmət diləyirəm.

Mən böyük ürək açıqlığı ilə deyirəm ki, Hüseyn Həsən oğlu Alışanov ömrü yazdığı elmi əsərlərində, şirin şeirlərinin bəndlərində, dostların qəlbində və bir də Dəli dağın zirvəsində, Həkəri çayın coşğun sularında, Laçının yalçın qayalarında, hər il təkrarən açıb solan çiçəklərində, əliklərin məsum baxışında, arıların şirinli-şəkərli balında yaşayır.

Hüseynin yüksək insani keyfiyyətləri, elmi əsərləri və poetik yaradıcılığı bizə yadigar kimi qalıb. Biz bu yadigarları əzizləyə-əzizləyə, hər an tumarlaya-tumarlaya saxlayacağıq. Vətən naminə, insanların mənəvi qida alması, tariximizin daha da dərinə kök salması naminə.

Hüseyn bütün varlığı ilə insanları, həyatı, Azərbaycanı sevdiyi kimi təbiəti də ürəkdən sevir və onu tutarlı şeirləri ilə qoruyurdu. Əli Turxan demişdi: “Milli ruh məhəbbətlə ağlın ittifaqından yaranır”. Hüseyn Kürdoğlunda vətənə məhəbbət onun Milli ruhundan və ağlının zənginliyindən yaranmışdı. Onun Milli ruhu və ağlı onun poeziyasının kökündədir. Hüseyn xalqımızın qeyrətli oğlu idi.

Doğma Vətənin itirilməsi hər bir vicdani vətən övladı üçün ağırdır. Laçının itirilməsi Hüseynin sanki ürəyində bir düyün, beynində sağalmaz yara yaratmışdı. Hüseyn Laçınsız yuvasız qartal idi. Vətənsizlik dərdi içəridən Hüseyni didirdi, ürəyini ovurdu, fikrini-zikrini ovsunlayırdı.

Şair şeirlərindən birində dünyasını dəyişmiş atasının məzarından üzr istəyərək deyir ki, “Ey qəhrəman ata, keç günahımdan, qoruya bilmədim məzarını mən” (səh. 156).

Yurd-yuva həsrəti ilə qovrulan şair ürək ağrısı ilə deyir: “Bir xınalı daşa baş qoyub öləm, dinləyə-dinləyə torağayları”. Vətən itkisində Hüseyni yandıran cəhətlərdən biri də odur ki, vaxtı ilə şairin doğma kəndinə gəlib dilənən ermənilər işğal etdikləri obanı darmadağın etmişlər.

Namərdlər nə günə qoymuş, ay Allah,

Gəlib diləndiyi mərdanə kəndi. s. 357

Şair vətən yolunda vuruşmaq, düşmənə qalib gəlmək arzusunda idi, lakin ixtiyar yaş buna imkan vermirdi. Şair bu münasibətlə yazmışdı.

Yad bir hava çalmadı mənim bu könül sazım,

Vətən çeşmələrində axır həzin avazım.

Qoca vaxtıma düşdü, şəhid ola bilmədim,

Budur əlimdən gələn: yurduma şeir yazım.

Şair öz poetik yaradıcılığından razı qaldığını bildirərkən yazmışdı:

Dağların dastanıdır yazdığım başdan-başa,

Dağlar başında bir gün göyə qalxar heykəlim. (səh. 359).

Bəli, şair, sən öz poetik yaradıcılığınla vətən dağları zirvəsində yer tutaraq göylərə ucalmaq haqqını qazanmısan.

Şair Hüseyn Kürdoğlunun vəfatından sonra çap olunan “Yurduma qurbandır sözüm” kitabında toplanan hər bir şeiri, xüsusən bayatıları həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Bayatı yazanların düşüncəsində dolaşıqlıq olmur, hər şey aydın ox kimi düz və bir istiqamətlidir; şair bu bayatıları Laçınsız, Şuşasız, Ağdamsız illərin ağrı-acısı ilə qələmə alıb.

Dağlarda qarmı qalar,

Söyləsəm qara dərdim.

Qəlbimdə gizləmişdim,

Tez çıxdı üzə dərdim.

və ya

Qışa dönmüş ömrümün

Şerimdə yazı qaldı.

Şair iş başında olarkən kiməsə deyir:

Ayırma sözdən məni,

Bu gün qələm üstəyəm.

Laçın yada düşəndə şair belə yazıb:

Göllərə qırov düşdü,

Xəyalıma ov düşdü.

Laçının həsrətindən

Qanıma alov düşdü.

Bu dünya mərdi dağlar,

Məhşəri gördü dağlar.

Dağlardan uca qalxıb,

Laçının dərdi, dağlar.

Vətən oğullarını vətənin qisasını almağa çağıran Hüseyn belə yazmışdı:

Yurdumuzu dağıdan,

Sevinər bu ağıdan.

Qəbrimə ağı demə,

Get qisas al yağıdan.

Hüseyn bir cənnət quşu kimi bizim aramızdan qəflətən uçub getdi. Şair bu işıqlı dünyadan getməmişdən dedi:

Dağ kükrər, başdan yanar,

Od saçar, daşdan yanar.

Kövrəkdir məzar daşım,

Ağlama, yaşdan yanar.

Yazı bağlar,

Ha gözlər yazı bağlar.

Kürdoğlu el dərdini

On ildir yazıb ağlar.

Laçının işğalı şairi kökündən silkələmiş, onun daxili dünyasına dağ çəkmişdi. O, sağlığında heç cürə Laçını azğın, layiqsiz, murdar ermənilərin işğal etməsi ilə barışmayıb. Şair Hüseyn Kürdoğlu öz diyarını, dağılmış od-ocağını şeirində tam açıqlayır. Vətənpərvər Hüseyn Kürdoğlu yazır:

Bilirsənmi nə növrağım dağılmış,

Behiştdən də gözəl idi Laçınım,

Ata yurdum dağım-dağım dağılmış!

Sonra şair yazır ki, “Min illik od-ocağım dağılmış”, “Həm məzarım, həm qundağım dağılmış”, “Dalğa vuruğ sağım-solum dağılmış”, “Məşhər gəlib, uca dağım dağılmış”. Budur şair Hüseynin varlığından gələn nida, budur Azərbaycana dəymiş yaranın ümumiləşdirilmiş təzahürü.

Şair Hüseyn Kürdoğlunun işğalçı ermənilərə qarşı daxili nifrətinin atom cəmi, yığcam hökmü:

Alınmazmı azğın başın havası,

İntiqamdır yaramızın davası!

Rəvadırmı laçınların yuvası

Əsir düşə yapalağın oğluna?!

Hüseyn “Şair, xəyalların şirin olsa da” şeirində xəyal qanadında dağlara çəkilib qədim bir mağaraya sığınır, müasir dünyanın bütün səs-küyündən, informasiya mənbələrindən ayrılır, şehli çiçəklərin ətrinə batır, başına dolanan ulduzları, ayı müşahidə edir, dünyaya təzə gəlmiş topu, tüfəngi unudur. Sonra şair gözəl nağıllar dünyasından ayrılaraq bu günümüzə qayıdır və yenə də itirilmiş vətən yada düşür.

Bir fayda verərmi gözəl nağıllar,

Səngər tutmalıyıq cəbhələrdə biz!

Bu şeirin poetik vurğusunun birində Hüseyn yazır:

Sonuncu şeirini qaya döşünə

Axır nəfəsində al qanınla yaz...

Hünərin tac olsun dağlar başına,

Sonuncu məzarı düşmənə sən qaz!

Şair üçün vətənin itirilməsindən ağır əzab olmamışdır. Bu cəhətdən də Hüseyn Kürdoğlu deyir: – “Qeyri daş qoymayın məzarım üstə, Laçın alınmasa göz yumunca mən”.

Vətənin itirilmiş torpaqları geri alınmalıdır ki, dirilərin göz yaşı qurusun, dünyasını dəyişmişlərin isə ruhu rahatlıq tapsın. Kürdoğlu dünyasını dəyişib getdi:

Kürdoğlu gəldi, getdi,

Qəm nədir, bildi getdi.

Eşqini ağlar qoyub

Dünyaya güldü, getdi.

Ey Hüseynin ruhu! Mən sənin “Yurduma qurbandır sözüm” kitabının (Bakı, “Sabah”, 2005) üz qabığındakı şəklinə baxıram. Saçının bir dəstəsi ağappaq ağararaq sağa daranıb, qalın qara qaşların altından baxan tünd qəhvəyi gözlərin dərin fikrə dalıb. Sənin bütün düşüncələrin, fikirlərin şeirlərində daşlaşıb. Odur ki, sən həyatının təfəkkür şirəsini bizlərə – vətən övladlarına qoyubsan (mən qəsdən qoyub getmisən demirəm). Çünki sən bir talantlı şair kimi, qeyrətli vətən oğlu kimi, məhsuldar bir alim kimi həyatını öz əsərlərində, öz şeirlərində əks etmisən. Sənin poetik yaradıcılığın dahi Sabir demişkən “Canlı dəyirmanlar” üçün deyil, vətənin düşüncəli övladları üçündür. Məmməd Araz demişkən – Vətən daşı olduğun üçün də, sən vətənin əsl vətəndaşısan. Vətən sənə oğul deyib. Bu səbəbdən də mamır olub sevdiyin dağların qayalarının üzərində bitməyə tam haqqın var.

Hüseynin ruhu, sənin baxışlarında yorğunluq, üzgünlük hiss olunur. Ancaq bu üzgünlüyün içində böyük qələbəyə ümid və inam var.

Mən sənin gözlərində bir vətən sevgisi, vətən həsrəti, bir də yağı düşmənlərə tükənməz nifrət hissi görürəm. Sənin, Mikayıl Müşfiq demişkən – Ayna üzün o vaxt açılacaq ki, vətən azad olacaq. O zaman sənin doğma vətən torpağından bir ovuc gətirib qəbrin üstə səpəcəklər.

Bu gün sənin narahat ruhun, göydə uçaraq qonmağa bir yuva tapa bilməyən quş kimi bizimlədir. Sənin səmada cövlan edən ruhun vaxt gələcək ki, Laçın elinə enəcək, qoruya bilmədiyin atanın məzarı üzərinə qonacaq. Deyirlər tarix təzələnir, deyirlər insan yenidən köçdüyü yerə qayıdır. Allah aman versə sənin ruhun bir də bu dünyaya qayıdacaq və vətənin mamırlı daşını yumşaq yastıq hesab edib, ora baş qoyacaq, oradan göy qübbəsinə, onun ulduzlu, aylı səmasına tamaşa edəcək. Mən sənin narahat ruhuna səbir diləyirəm.

Budaq BUDAQOV,

Akademik

525-ci qəzet.- 2009.- 10 dekabr.- S.6.