Laçınlı, Laçınsız Ağa Laçınlı

Nə yaxşı xatirələr var, xatirəyə dönən günlər, aylar, dəqiqələr var. Nə yaxşı alınlara yazılan yazılar kimi, yaddaşlara yazılan hadisələr, görüşlər, söhbətlər, döngələr, dönümlər var. Bəlkə dünya ona görə bu qədər şirindir ki, həmişə dünənə, keçmişə, tarixə, müqəddəs dayaqlara, sarsılmaz qaynaqlara söykənə-söykənə irəliyə, sabaha, gələcəyə, arzulara, xəyallara doğru uçur və uçuşunu heç vaxt dayandırmır.

Hər bir qələm adamının xatirə yazmaq dövrü və xatirəyə çevrilmək məqamları var. Təxminən on il bundan əvvələ qədər heç kəs haqqında xatirə yazmaq barədə düşünmürdüm. Ancaq indi görürəm ki, ömrümüz elə xatirələrlə dolu bir həyatdan ibarətmiş.

Bu şirinli-acılı xatirələr aləminin mənim üçün heç vaxt unuda bilmədiyim bir Ağa Laçınlı dünyası da var. Bu tanışlığın, doğmalığın, dostluğun yaddan çıxmaz o anları məni çox düşündürür. Aramızdakı yaş fərqi çox olsa da, bu fərq heç zaman bizim səmimi dostluğumuza mane olmadı. Təxminən otuz ilə yaxın dostluq elədiyimiz dövrdə onu həmişə halal, təmiz, təvazökar, səmimi, uşaq kimi kövrək, körpə kimi saf, ipək kimi yumşaq gördüm. Həddən çox zarafatcıl, deyən-gülən, əhatə dairəsini işıqlandıran, təmənnasız, gözütox, ağayana bir kişi şəxsiyyət idi Ağa Laçınlı. Ağa Laçınlı ilə birlikdə çox yolların yoldaşı, çox könüllərin sirdaşı, çox evlərin qonağı, çox məclislərin yaraşığı olmuşuq. Onun yanında heç vaxt insan gərginləşmir, narahat olmur, təntimir, tələsmir, rahat və azad nəfəs alırdı. Çünki həddən artıq dostcanlı, elcanlı adam idi. Ölənə qədər "Ağanın canı üçün" andı dilindən düşmədi. Anasından ötrü canı çıxırdı. Təbii ki, hamı anasını çox istəyir. Ancaq bu vaxta qədər Ağa Laçınlı qədər ana pərvanəsi olan şairə rast gəlməmişəm. 1979-ci ildə o ananı Laçında, Oğultəpə kəndində mən də ziyarət etmişdim. İlahi, nə qədər qonaqcanlı, el-oba vurğunu, təbiət pərvanəsi olan bir qadın idi Ağanın anası. Onu danışdırmaqdan doymurdum, damarını yaxşıca tutmuşdum. O dağların, düzlərin nə ki gülü-çiçəyi vardısa, hamısını adbaad sayır, mənə göstərir, hansı çiçək hansı dərdin dərmanıdır bir-bir başa salırdı. O ana oxumamış həkim, təbiətin loğmanı olan bir qadın idi.

Bax Ağa Laçınlını bir şair və insan kimi o müqəddəs ana yetirib boya-başa çatdırmışdı.

Azərbaycanın çox yerlərində - səfərlərdə, məclislərdə, rəsmi, qeyri-rəsmi tədbirlərdə, el-oba yığnaqlarında bir yerdə çox olmuşuq onunla. Hər yerdə də onu adına layiq, elə Ağa kimi gördüm. Qeybətdən, dedi-qodudan, giley-güzardan, şikayətdən çox uzaq bir adam idi. Nə qədər maddi çətinlikləri vardı, ancaq heç kimə ağız açmaz, minnət götürməzdi. Allah onu halallıq üçün yaratmışdı. Ütülü, sığallı, rəsmi geyinməzdi, təbii və sadə geyinər, göründüyü kimi olar, olduğu kimi görünərdi.

Hər dəfə Ağanı görəndə hündürdən hamının eşidəcəyi bir səslə, özüməməxsus qürurla onun şair və şəxsiyyət kimi xarakterini açan şahanə misralarını başından yağış kimi yağdırardım:

Sözümün kəsərini, itiliyini

Qılıncdan, nizədən, oxdan almışam.

Bəzən ilham üçün sevinc olmayıb,

Sevinci, ilhamı yoxdan almışam.

Ağa Laçınlıyam, Haqq aşığıyam,

Həmişə ilhamı Haqqdan almışam.

Həmişə ilhamı Haqqdan alan şair qardaşımın şeirin bayatı kökünə, bayatı dilinə heyrətini, məhəbbətini, heyranlığını dönə-dönə müşahidə eləmişəm. Hərdənbir kefimizin kök olan vaxtlarında bayatı üstündə deyişmələrimizin ayrı bir ləzzəti var idi.

Laçında, Oğuldərədə, Şəlvədə Ağa Laçınlı ilə keçirdiyim günlər ömrümün ən maraqlı, məhsuldar, barlı-bəhrəli çağları idi. O günlər mənim yaddaşımda ayrıca bir müqəddəslik kimi qalıb. Ağa hər dəfə Laçından gələndə - "Anam sənə xüsusi salam göndərdi!" - ifadəsini çox böyük sevgiylə mənə çatdırardı.

Ağanın anası Rəhimə xanımla aramızda yaranan ana-bala sevgisinin bəhrəsi idi ki, ömrünün son günlərində Bakıda Laçınsız yaşayan (Bilmirəm buna yaşamaq demək mümkündürmü?), ölüm döşəyində olan ana məni xatırlamış, "Zəlimxanı çağırın gəlsin, görüm mənim oğlum necədir?", - demişdir. Bu söhbəti də mənə Laçınsız və anasız qalan Ağa Laçınlı çatdırmışdı. Hər ikimiz əkiz qardaş kimi bu sözün ağrısına gözyaşı tökmüşdük. Ağanın anası təbiətin şairi idi, özü Azərbaycanın!!!

Ağa ağa idi, nökər deyildi. Ağa sadə idi, sadəlövh deyildi. Ağa bütün hərəkətlərində təbii idi, qeyri-səmimi deyildi. Ərki çatan tay-tuşlarına müraciət formasında zarafatla "Əclaf!" deyərdi: "Əclaf, bu sözü yaman demisən", "Əclaf, bu şeiri yaman yazmısan", "Əclaf, bu gün yaman çıxış elədin", "Ağanın canı üçün son illərdə belə kitab oxumamışam". Hardasa qeyri-etik görünən bu ifadələri o qədər səmimi deyərdi ki, adamın canına yağ kimi yayılar, dünyanın ən şirin alqışından, tərifindən qiymətli dost sevgisi kimi qəbul olunardı.

Mən şəkil üçün sinoy gedən, o isə şəkil-məkillə arası olmayan bir adam idi. İndi özümdən razılıq edirəm ki, onu məcbur edib yaxşı şəkillər çəkdirmişdik. Bu gün otuz illik dostluğumuzun yeganə şahidi o şəkillərdi. Hər dəfə mən o şəkillərə baxanda Laçında, Bərdədə, Gəncədə, Bakıda, Qazaxda, Lənkəranda - Azərbaycanın müxtəlif yerlərində yaşadığımız müqəddəs və mübarək anları çox xoş duyğularla yenidən yaşayıram.

Bayatı hikmətlərindən danışanda tez-tez Sarı Aşığın adını hallandırardı, şair böyüklüyündən danışanda Səməd Vurğuna heyrətini dilə gətirərdi, Moskvada təhsil illərini xatırlayanda adına "İblis" dediyi müəllimini yada salar və dostu şair İbrahim Kəbirlinin sərgüzəştlərindən gülə-gülə danışardı, and içəndə oğlunun adını çəkib, "Fəxrinin canı üçün", - deyərdi.

Astadan danışar, yastı və rahat yerişlə yeriyər, salam verəndə adamın əllərini ürəklə sıxar, şirin görüşər, şirin ayrılardı. Bir xahişi, arzusu olanda onu şəstlə deməz, utana-utana, uşaq səmimiyyəti ilə dilə gətirərdi.

Şirin və unudulmaz Laçın görüşlərini xatırlamaq üçün 23 il əvvələ qayıtmaq istəyirəm. 1979-ci il idi. Ədəbiyyatı təbliğ bürosunun xətti ilə doğma Vətənin dilbər guşələrinə yaradıcılıq səfərinə çıxmışdım. Zəngilan və Qubadlı görüşlərimi tamamlayıb daşlı-kəsəkli dağ yolları ilə Laçına qalxırdım. O zaman rəhmətliklər Muradxan Cabbarov Laçının birinci katibi, Xanlar Məmmədov isə ikinci katibi idi. Ağa Laçınlı da o yerlərin şair oğlu kimi, Laçında - Oğuldərədə öz ocağının başında, işində-gücündə idi.

Ağa müəllim məni Xanlar müəllimə tərifləyir ki, bir sinədəftər şair gəlir Laçına, gəl onu qarşıyaraq. Xanlar müəllim də deyir ki, o ki elə sinədəftər şairdi, maşından düşən kimi sıyırmaqılınc üstünü kəs, bir şeir de, görək nə cavab verəcək. Belə də oldu. Mən avtobusdan düşən kimi hər ikisi məni çox hörmətlə bağrına basdı. Salamdan sonra Ağanın çox şux tərzdə oxuduğu şeir Sarı bulağın duru suları kimi ruhuma axdı:

Gəldiyin yer Zəngilanla Qubatdı,

Bizim Laçın ondan bir az babatdı.

Bağışla ki, yollar səni yubatdı,

Xoş gəlmisən bu yerlərə, Zəlimxan.

Laçına ilk gəlişim olsa da, uzun illər Ağanın söhbətlərinə qulaq asa-asa xəyalən Laçının məşhur mənzərələrini, yer adlarını gözümə, könlümə köçürmüşdüm. Şeir yazmaq üçün halaldan yoğrulmuş maya var idi. Ona görə də sınaq məqamında çətinlik çəkmədim. Şahanə bir görkəmlə dağlara sarı çevrilib, əlimi göylərə qaldıraraq Ağa Laçınlını dağlar qarışıq vəsf eləməyə başladım:   

Oğuldərə kəndi, Laçın oylağı,

Qaldırar Günəşə, Aya şairi.

Axar nəğmələri Həkəri kimi,

Oxşadar ilhamı çaya şairi.   

Onda bir Çalbayır təbiəti var,

Döndərməz üzünü nə qış, nə bahar

Çəkər imtahana şaxta, boran, qar,

Şimşəklər çağırar toya şairi.    

Soruşar mayanı, yarı bulaqdan,

Götürər mayanı, varı bulaqdan.

İçər sarı kimi Sarı bulaqdan,

O dağlar yetirər boya şairi.    

Baxar bu dünyaya Qatar qayadan,

Küləklər qəmini atar qayadan,

Səsi zirvələrə çatar qayadan,

Olar dağ övladı, qaya şairi.

Çox-çox təəssüflər olsun ki, indi bu dəli-dolu misraları ağrılı-acılı, nisgilli duyğularla xatırlayıram. Odu söndürüb külüylə oynayıram. İndi ilxılı, sürülü, naxırlı, elli-elatlı, aranlı-yaylaqlı Laçın acı bir yuxuya çevrilib. Muradxan Cabbarov yoxdu, Xanlar Məmmədov yoxdu, Rəhimə ana yoxdu, Ağa Laçınlı yoxdu!

Bizi fəxri qonaqlar kimi süfrəsinin başında əyləşdirən Şəlvəli Zülfü kişi yoxdu, Aydın kişi yoxdu! Bəs nə var, nə qalıb o günlərdən? İşğal olunan torpaqlar, ayrılıq, gözyaşı, tapdalanan ruhlar, top atəşi, mərmi yağışı ilə didik-didik olan yurdlar, dağılan yuvalar, keçən ocaqlar...

Beş-on günün söhbətidir. Bakının Binə qəsəbəsində yerləşən qəbiristanlıqda bir dəfn mərasimində iştirak edirdim. Ağa Laçınlı da burada dəfn olunub. Qəbrin ziyarətinə getdim. Diz çökdüm şair qardaşımın ruhu qarşısında, məzarı önündə. Göz yaşlarım qara mərmərin, sinə daşının üstü ilə süzülə-süzülə Ağa Laçınlının dörd misrasının üstünə qonan tozları silməyə can atırdı.    

Ölüm görüşü var ömrün sonunda,

Axı qalasıyam yadında sənin.

Bir ağac donunda, çiçək donunda

Yenə bitəsiydim yanında sənin.

Çox doğru buyurursan, mənim şair qardaşım! Halallığın, paklığın, təmizliyin, ağayanalığın, gözütoxluğun, göydə quşların, yerdə daşların, çəməndə çiçəklərin adını və dilini bilən dağsız qalan dağlar şairi kimi həmişə sən sevənlərin yadında qalacaqsan! Ağac donunda, çiçək donunda, mələk libasında, dərviş paltarında şeirlərinlə, zarafatlarınla, atmacalarınla, gülüşlərinlə hər yaz dünyaya yenidən gələcəksən. Hər payız yanımızda olacaqsan! Ruh kimi, nəfəs kimi, nəğmə kimi şeir kitablarını əzizləyə-əzizləyə, əlinlə yazdığın tərifli avtoqrafları titrəyən dodaqlarımla öpə-öpə səni xatırlayacağam! Sənə Zəlimxan kimi söz verirəm, Allah üzümə, Tanrı sözümə baxsa, ölməyib o günü görsəm Laçına gedəcəyəm. Heç yerdə sağa-sola dönmədən birbaşa Oğuldərəyə - çörəyini yeyib, suyunu içdiyim ocağa, Rəhimə ananın evinə yetişib, üzümü o evin divarlarının daşlarına sürtəcək, nəfəsiniz toxunan yerlərə yenidən nəfəs verib, ayaq izlərinizi oxşamaq üçün o zaman uça-uça gəzdiyim həyətdə bu zaman dizin-dizin sürünəcəyəm! Oğuldərə çiçəklərindən qucaq-qucaq dərib, iki dəstə bağlayaraq Bakıya qayıdacaq, nəfəs dərmədən Binə qəsəbəsindəki qəbiristanlığa gedib o iki dəstə gülü Rəhimə ananın və Ağa Laçınlının qəbrinin üstünə qoyacağam. Allahın möcüzələri çoxdu. Bəlkə Laçın, Oğuldərə ətirli güllər sizi yenidən öz cənnətinizə - Laçınınıza qovuşdura!!!

Zəlimxan YAQUB,

xalq şairi

525-ci qəzet.- 2009.-14 fevral.- S.27.