Ədəbiyyat qəzetlərinin ümumi
mənzərəsi və
ya bir səhifəlik
təəssüf
(İkinci yazı)
Ədəbiyyat qəzetləri
haqqındakı keçən yazımdan sonra müsbət və
mənfi rəylərin ümumi mənzərəsi ədəbiyyata
xidmət, səviyyəli mətbuat haqqında nəzəriyyələr
əzbərləyib sovet psixologiyasını məharətlə
maskalayan insanların təfəkkür səviyyəsinin o qədər
də yüksək olmadığını bir daha göstərdi.
Haqqında yazdığım "Yeni nəfəs",
"Yazar", "Ədəbiyyat" qəzetlərinin
öz qapılarını bundan sonra mənim üzümə
taybatay... bağladığını təəssüflə
nəzərimə çatdıranlar heç əndişələnib
narahat olmasınlar: üzə taybatay bağlanan
qapıları açmağın bir yolu var - Yaxşı mətn,
sağlam və fərqli mövqe! Digər tərəfdən,
birinci yazıdakı bir qədər sərt görünən
tənqidlə bu dəfə də üz-üzə qalmalı
olacaqlar. Bəlkə baş redaktorlar canlarına cəfa
qatıb qəzetlərinin gələcək saylarında
sözügedən səhvləri təkrarlamamaq haqqında
bir qədər düşünüb əməli addımlar
atalar.
Haqqında yazmaq istədiyim
"Ədəbiyyat naminə" və "Bizim söz"
qəzetlərinin təhlilinə keçməzdən öncə
keçən məqalədə ümumi şəkildə
adı çəkilən birincinin baş redaktoru hörmətli
Kəramət bəyin xüsusi qayğısı hiss olunan
kollektivçi-icma mövqeli, qondarma "Ə.N" imzalı
reaksiya-yazısı barədə bir neçə cümlə...
"Ədəbiyyat
naminə" qəzeti 7 iyul sayında "Təəssüfə
təəssüf" başlıqlı etiraz yazısı,
yuxarıda qeyd etdiyim kimi, qondarma imza ilə dərc
olunduğundan bu yazıda qəzetin birinci şəxsi kimi Kəramət
bəyə şəxsən müraciət olunacaq. Öncə
bildirim ki, Kəramət bəyin pis və ya yaxşı qəzet
çıxarmağından asılı olmayaraq, onun zəhmətini
qiymətləndirməyəcək qədər ədalətsiz
deyilik. Şifahi umu-küsülərdənsə,
qeyri-sağlam olsa belə, mövqe nümayiş etdirmək
daha yaxşıdır.
Kəramət bəyin nəzərinə
çatdırım ki, məqalədə yan-yana
yazdıqları materiallarla tanışam və mənim qəzeti
köşklərdə tapıb-tapmamağımın buraya qətiyyən
dəxli yoxdur. Ünvanıma işlətdiyiniz "filan-filan
şüdə" ifadəsinin sinonimini ən sərt şəkildə
"Ə.N" imzasının arxasında gizlənən
şəxsə ərmağan etmək tərbiyəsində
deyiləm. "Bir qəzetin digər qəzetlər üzərində
"Kommunist" qəzetisayağı ideoloji-ədəbi
yönləndirmə meylləri gerizəkalıqdan xəbər
verər" kimi açıqlamalarınızın
qeyri-sağlam mövqedən gəldiyini hiss etməmək sadəcə
mümkün deyil.
"Ədəbiyyat
naminə" qəzetinin ilk sayı işıq üzü
görəndə Kəramət bəy mətbuata
açıqlamasında yaşı yetmişə çatan ədəbiyyatçıların
F.M.Dostoyevskini oxumamağından gileylənib bu səviyyəli
insanlarla dünya miqyasına çıxmağın
mümkünsüzlüyünü demişdi. Hörmətli
baş redaktoru əmin edə bilərəm ki, "fərqli,
çox fərqli" şüarı ilə çıxan qəzeti
haqqında dərindən düşünməsə, "Biləcəridən
o yana" sindrom-stereotipindən uzaq qaça bilməyəcək.
FƏRQSİZ, TAMAM FƏRQSİZ QƏZET
İstənilən qəzetlə
ilk tanışlıq təəssüratı onun dizayn
işiylə başlayır. Qəzetdə dərc olunan
yazıların ədəbi dəyərindən asılı
olmayaraq, dizayn işi zəif olan nəşrin oxucu
auditoriyası qazanması qeyri-real görünür. "Ədəbiyyat
naminə" qəzetinin 7 iyul 2009-cu il sayında üz
qabığına çıxarılan rəsm, həqiqi
şairlə peyğəmbər arasındakı fərqi
göstərən iri şriftli aforizmin və qəzetin
ayağına sıxışdırılmış "oxuya
bilərsiniz" başlıqlı elan mətni dizayn
işinin ən ümumi tələblərinə belə cavab
vermir. Ədəbi nəşrin ilk səhifəsini görən
istənilən oxucuda, sonrakı səhifələrdəki
materialların dəyərindən asılı olmayaraq, mənfi
rəy formalaşacaq. Qəzetin səhifələrinə ad
qoymamaqla Kəramət bəyin nə demək istədiyi
anlaşılmasa da, özünümüdafiə məzmunlu
yazılarındakı korrektura işinin keyfiyyəti
haqqındakı iddiaları keçərli deyil.
İnsafən, "Ədəbiyyat
naminə" digər qəzetlər, məsələn,
"Yazar" və "Yeni Nəfəs"lə müqayisədə,
müəyyən qədər şükürlü sayıla
bilər. Xüsusən "Yazar" qəzetinin səhifələrində
dərc olunan ədəbi materiallar müqayisəyəgəlməz
dərəcədə zəifdir. "Ədəbiyyat naminə"
qəzetinin sözügedən sayındakı mətn müxtəlifliyi
təqdirəlayiqdir. Q.Q.Markesin "Anlatmaq üçün
yaşamaq", Əsgər Rəsulun Əlif Şəfəqin
"Eşq" romanı və "eşqin şəriəti"
adlı təhlil yazısı, "Nazim Hikmətin bizim bilmədiyimiz
tərəfləri" və başqa bir neçə mətn
buna misaldır. Təəssüf ki, texniki məsələlərdəki
yarıtmazlıq bütün bu işlərə kölgə
salır:
1) Q.Q.Markesin "Anlatmaq
üçün yaşamaq" yazısının tərcüməçisi
göstərilməyib; qəzetin altı səhifəsini bir
yazının ixtiyarına vermək qəzetçilikdə
arzuolunmaz haldır.
2) "Mərhum
yazıçının yeganə oğlunun etirafları"
başlıqlı, "Atamı anam öldürdü"
adlı yazıda söhbətin kimdən getdiyi bəlli olmur. Əlbəttə,
müəllif imzasını və yazıda haqqında
danışılan şəxsin adını gizli saxlaya bilər.
Amma redaksiyanın borcudur ki, əvvəlini ötən sayda dərc
etməyindən asılı olmayaraq, qəzetin cari sayında
da bütün bunlar haqqında oxucuya bir neçə cümləlik
məlumat versin.
3) Şair Vahid Əziz
haqqındakı "Üç şairdən biri"
adlı yazının müəllifini göstərməyi ya
unudublar, ya da bu cür kəm-kəsirlər hansısa modern
üslubdur ki, bizim bundan xəbərimiz yoxdur. İmza yerinə
qaradərili yeddi qadın ayağı olduğu güman olunan
rəsm verilib, həmçinin, nəfəsindən Vahid Əzizə
məxsus olduğu ehtimal edilən şeirlər. Görünür,
"Ədəbiyyat naminə"ni nəşr edənlər əsasən
bu cür xətalarla "Fərqli, çox fərqli qəzet"
buraxmaq yolunu tutublar. Ancaq indiki halda bu, tamam fərqsiz bir nəşrdən
başqa bir şey deyil.
BİZİM OLMAQ İSTƏYƏN SÖZ
Ədəbi mühitə
yeni daxil olan "Bizim söz" qəzetinin ikinci sayı
işıq üzü görüb. Bu münasibətlə qəzetin
baş redaktoru şair Ələmdar Cabbarlını təbrik
edirik. İnanırıq ki, bu, sağlam mövqeli, ədəbi
baxışlarından asılı olmayaraq, bütün
insanlara bərabər söz demək şəraiti yaradan, ədəbi
gənclik üçün açıq tribunaya çevrilən
bir qəzet olacaq.
"Bizim söz" qəzetinin
ilk sayını görəndə ilk ağlıma gələn
"hansı yeniliklə meydana çıxıb" sualı
oldu. Qəzeti əldə etmək məqsədi ilə bir
neçə köşkə üz tutsam da, ədəbiyyat qəzetlərilə
bağlı o qədər də təəccüblü olmayan
problemlə qarşılaşdım. Köşklərdə
"Bizim söz" adda qəzet tanımadıqlarını
deyəndə daha axtarmadım. Dostlardan birinin vasitəsilə
qəzeti əldə etdim və sonuncu səhifəyə qədər
səbirsizliklə yeni, maraqlı və indiyə qədər
nəşr olunan qəzetlərdə olmayan, fərqli mətn
axtardım. Təəssüf ki, "Bizim söz" qəzeti
də ümidimi doğrultmadı. Əksinə, qəzetin səhifələrindəki
materialların ümumi mənzərəsi bu nəşrin nəinki
gələcək uğurlu fəaliyyətini sual altına
alır, hətta fəaliyyətini davam etdirəcəyinə
də şübhələr yaradır. Fikirlərimi konkret
misallarla izah etməyə çalışacam. ABŞ-ın
"Sacramenti Bee" qəzetinin baş redaktoru Mc Clatchy fəaliyyətə
yeni başlayan qəzetlər üçün
aşağıdakı tövsiyələri verirdi:
"Yaxşı qəzetlərin yaradılması
üçün başqa şeylərdən daha vacib amil qəzetlərin
xalq qarşısındakı xüsusi rolunu və bu rolun tam əhəmiyyətini
başa düşən fərdi şəxslərə malik olmaqdır".
Əlbəttə, bu
misalı sosial-siyasi, analitik-xəbər qəzetlərinə
aid etmək daha doğru olar. Amma qəzet nəşr etmək
iddiasında bulunan hər bir kəsin 133 yaşlı şirkətin
sahibinin bu kiçik tövsiyəsindən nəticə
çıxarması təqdirəlayiq hal olardı. Təssəvvür
edin ki, qəzetin sonucu - iyun sayında yeddi ən böyük
yazı bu və ya digər şəkildə baş redaktor Ələmdar
Cabbarlıya məxsusdur. İmza müxtəlifliyi, rəngarənglik
olmayan qəzetin oxucu auditoriyası qazanması sadəcə
absurddur.
Əfsuslar olsun ki, bu, məsələnin
bəlkə də ikinci tərəfidir. Qəzetdə
müasir oxucunun tələblərinə hesablanan yazılar
yox dərəcəsindədir. İnternetin, digər elektron nəşrlərin
"meydan suladığı" 2009-cu ildə Ələmdar
Cabbarlı qəzetin manşetinə Üzeyir Hacıbəyovun
əsrin əvvəllərində yazdığı "Aləm
şair oldu" məqaləsini çıxarıb. Səməd
Vurğunun 30-cu illərdə yazdığı şeirləri,
"Aslan qayası", "Acı xatirələr"
poemalarından parçalar, Cəlal Bərgüşadın
1962-ci ildə yazdığı "Xunveybin"in faciəsi"
məqaləsi, Nofəl Ədalətin Nazim Hikmət
haqqında inşa səviyyəli yazısı, Vilyam
Şekspirin, Sergey Yeseninin şeirləri "Bizim
söz"ün müasirliyə hesablanan misilsiz "kəşf"idir.
Təbii ki, adları çəkilən müəlliflərin
Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı tarixindəki
yeri danılmazdır. Amma yenilik umulan qəzetin səhifələrində
poemadan parça, yaxud Vilyam Şekspirin şeirlərini oxumaq
müasir oxucu üçün keçərli deyil.
Qəzetin dizayn və
korrektə işləri qənaətbəxş olsa da, baş
redaktorun material seçimində indikindən çox-çox
diqqətli davranmasını istərdim. Nə vaxtsa "Biz
bacarmadıq" ifadəsinin manşetə
çıxarılmasını isə, ümumiyyətlə,
arzu etməzdim...
525-ci qəzet.- 2009.- 25 iyul.- S.14.