İnternetlə bağlı narahatlıq
Hər bir texnoloji
yeniliyin üstün cəhətləri ilə bərabər
onun fəsadlarının olması mümkündür. Son
dövrlər internet mediası, bu sahədə gözlənilən
narahatlıqlarla bağlı müzakirələr genişlənir.
Heç bir sərhəd tanımayan bu elektron şəbəkə
yalnız media vasitəsi kimi fəaliyyət göstərmir. Ümumiyyətlə,
internetlə internet mediasının arasındakı sərhədlər
aydınlaşmalıdır. Jurnalist fəaliyyəti göstərən
saytlarla digər əməliyyatları yerinə yetirən
şəbəkə arasında fərqi, mahiyyəti müyyənləşdirmək
gərəkdir.
Hətta bəzi ekspertlər
interneti heç vəclə media nümunəsi kimi qəbul
etmək istəmirlər. Ancaq Azərbaycan
Respublikasının "KİV haqqında" Qanununda internet
media sahəsi kimi göstərilib.
İndi əsas məsələyə
keçək. Döğrudanmı, bu şəbəkədə
məhdudiyyətlərin tətbiqinə, sərt
addımların atılmasına ehtiyac var? Bu suala birmənalı
cavab vermək çətindir. Mən əvvəlki
yazılarımda bu məsələyə diqqəti yönəltməyə
çalışmışam. İctimai məsuliyyətin və
hüquqi öhdəliyin müəyyənləşmədiyi
internetdə xoşagəlməz halların baş verməsi
qaçılmazdır. Belə problemlə yalnız demokratik
inkişaf yoluna yeni qədəm qoyan ölkələr deyil, həmçinin
Amerika və Avropa cəmiyyətləri də üzləşir.
Hansı məqsədlərə
və qüvvələrə xidmət etdiyi o qədər də
bəlli olmayan, ifrat dərəcədə açıq-saçıqlığı
ilə fəaliyyətdə olan bəzi saytların
azyaşlı uşaqların mənəviyyatına
vuracağı zərbə əslində hər bir valideyni
düşündürməlidir. Orta məktəb şagirdlərinin
məhz belə görüntüləri seyr etmək
üçün internet məkanına axını narkotik maddə
istifadəçisinin aqibəti ilə oxşarlıq təşkil
edir. Bunun qarşısını tam almaq çətin olsa da,
baş verə biləcək fəsadları azaltmaq
mümkündür. İnzibati üsullarla bu problemi aradan
qaldırmaq və yaxud hər şeyi nəzarətdə
saxlamaq mümkün deyil.
Belə bir məsəl
var, ən yaxşı silah məlumatlılıqdır. Düzdür,
bu gün çoxları maarifləndirmə işinə o qədər
də yaxşı baxmır. Ancaq mövcud problemlə
bağlı tədqiqatlar aparıb, cəmiyyəti bilgiləndirməklə
bəzı məsələlərin çözümünə
dəstək olmaq olar. Yəni burada vətəndaş cəmiyyətinin
əməyindən daha
geniş istifadə olunmalıdır.
Biz QHT nümayəndəsi
olaraq internetdə məsuliyyət və hüququ öhdəliklə
bağlı müəyyən
araşdırmalarımızın nəticəsində layihə
hazırlayıb AR Prezidenti yanında QHT-yə Dövlət Dəstəyi
Şurasının müsabiqəsinə təqdim etdik. Çox
təəssüf ki, həmin qurum cəmiyyətimiz və
dövlətimiz üçün önəm kəsb edən
bu layihəyə zamanında dəstək vermədi. Ən qəribəsi
odur ki, layihənin dəstəklənməməsinə
tutarlı səbəb tapılmadı. Ümumilikdə,
internet sistemində ictimai təşkilatların daha çox
layihələr həyata keçirməsi effektli olar və o
zaman inzibati qadağalara zərurət azalar.
Bu gün internet şəbəkəsində
tənzimləmə məsələsi bəzi insanları
narahat edir. Gerçəkdən bu sistemdə texniki tənzimləməyə
ehtiyac böyükdür. Çünki Azərbaycanda internetin
qiyməti həm yüksəkdir, həm də, sürəti zəifdir.
Bu sahəyə sərmayə qoyuluşuna, texniki məsələlərin
təkmilləşməsinə zərurət var.
Qaldı ki internet
mediasına, burada müzakirə olunası məsələlər
çoxdur. Kimsə bloqlar yaradaraq informasiya xidməti göstərir
və yaxud vətəndaş jurnalistkası genişlənir. Bunun
müsbət tərəfləri ilə bərabər
narahatedici məqamları da var. Ola bilər jurnalistikanın
prinsiplərindən, etik normalarından, davranış
qaydalarından xəbərsiz bir şəxs belə fəaliyyətə
qoşulsun. Kiminsə şəxsiyyətinə, qüruruna
toxunacaq görüntülər nümayiş etdirilsin. Necə
ki, vaxti ilə hərbi hissədə əsgərlər
arasında baş vermiş insidentlə bağlı
görüntülər internetə yol
açmışdı. Düzdür , Müdafiə Nazirliyi həmin
məsələnin həqiqətdən uzaq olduğunu bildirdi.
Ancaq bir məqam qaranlıq qadı, bu video çarxlar
ortalığa necə çıxıb?
Bundan əlavə
saytların keçirdiyi forumlarda kənardan tədbirə
qatılan hər hansı iştirakçı tərəfindən
qərəzli, təxribatçı addımların
atılması ola bilər. Burada hüquqi öhdəlikdən
əlavə ictimai məsuliyyətin müəyyən edilməsi
çətinlik yaradır. Digər tərəfdən, vətəndaş
jurnalistikasında çalışanların peşəkarlığı,
mövcud qayda-qanunlara necə əməl etməsi bir tərəfə,
ümumiyyətlə, bu sahə nə dərəcədə
legitim media sayıla bilər? Kiminsə düşüncəsinə
və informasiya almaq, ötürmək azadlığına məhdudiyyətlərin
qoyulması düzgün deyil. Plüralizm və söz
azadlığı bir çox qanunda, o cümlədən
Konstitusiyamızda təsbit olunub. Lakin ənənəvi
KİV-lərdən fərqli olaraq internet mediasında məsuliyyətlə
bağlı fərqli məqamlar qalmaqdadır. Onu da yaddan
çıxarmayaq ki, dünyanın ən demokratık ölkələrində
bu problem yaşanır. Hətta ABŞ Konqresində internetdə
ədəb-ərkanın qorunması ilə bağlı qanun
qəbul edilsə də, məhkəmə söz
azadlığını əsas tutaraq bu qərarı ləğv
etmişdi. Türkiyədə internet mediası ilə
bağlı xeyli sayda məhkəmə çəkişmələri
var. Ona görə də, hansı ölkənin bu sahədə
qanunları və yaxud təcrübəsinin məqbul
olduğunu demək çətindir.
Hər-halda internetlə
bağlı şikayətləri qəbul edib araşdıran,
bu prosesləri mövcud qanunlara uyğun tənzimləyən,
internet mediasında çalışan jurnalistlərin
hüquqlarını qoruyan təşkilatın
yaradılmasına ehtiyac hiss olunur.
İnternetə
qadağa qoymaq və yaxud onu tam qapatmaq çətin məsəldir.
Bu şəbəkədə daha çox
araşdırmaların aparılmasına, vətəndaş cəmiyyəti
instutlarının fəaliyyətinin artmasına, ümumilikdə,
bu sahəyə ayrılan sərmayələrin
çoxalmasına nail olmaq lazımdır. Hələ ki, Azərbaycanda
internet mediası belə demək mümkünsə yüksək
gəlir gətirən sahə olmadığına görə
verği dərəcələrinin azadılması effekt verər.
Hazırda dünya
polemika üzərində qurulub. İnternetdə fəsadları
aradan qaldırmaq üçün müzakirələri davam
etdirməklə optimal variantlar tapmaq mümkündür.
Əkrəm BƏYDƏMİRLİ,
Sosial Rifah və Tədqiqatlar
İctimai Birliyinin sədri