İzə düşmək...
QULU AĞSƏSİN "VİTRYANA POŞTA"
KİTABINA ÖN SÖZ
İnsan daima
yalnız bir səmtə göz dikəndə ümidsizcəsinə
məhdudlaşır. Ədəbiyyat
da belədir: on beş il
boyu söz sənətimizdə, demək
olar ki, diri, canlı nə varsa, hamısının Qərbə
doğru boylanması dünyamızın üfüqlərini,
duyğularımızı və
dünyagörüşümüzü daraldıb. Qərb örnəklərini
izləyən ədəbiyyatımız
sanki özgür (öz) problemləri və yaralı məsələlərindən qopub,
bu günün göynəkli dramlarını
"görməməyə" və söyləməməyə
alışıb. Bunun əvəzinə
ifratcasına şişirdilmiş
feministika problemlərinə,
ədəbi mətnlərə
"cəsarətlə" erotika və cismani başlanğıc qatılmağına, başıhövnlü
patriotizm yarışmalarına
gəlib çıxmışıq
ki, bunlar da həddini aşıb yüksək kəlamların çağırılmış
bayatılara, bir növ patriotizmin eroziyasına çevrilib.
Bu baxımdan Şərqlə
ədəbi dialoqa üz tutmağı dəyərləndirmək
həddən artıq çətindir. Axı,
bütövlükdə Azərbaycan ədəbiyyatıyla, o
cümlədən şair Qulu Ağsəslə
tanışlıq həm də bir başqa "qərbləşdirilmiş"
dünyagörüş və dünya quruluşundan fərqli
mənzərə təqdim edir.
Yazıqlar olsun ki,
"Azərbaycan və Ukrayna millətçiliyi"nə
görə sovet repressiv sistemi tərəfindən
suçlanmış Valeri Marçenkonun ölümündən
sonra biz, praktiki olaraq, türkdilli ədəbiyyatlara
marağımızı itirmişik, azəri və türk
yazarlarının əsərlərini ukrayncaya adekvat
çevirməyə qadir mütəxəssislərimiz də
tədricən süstləşiblər. Gəlin,
açıq danışaq: bu gün həmin ədəbiyyatlardan
tərcümələr rusca sətri tərcümələr
vasitəsilə edilir, bu da obrazı adekvat şəkildə
yaratmağa, misranın və bütövlükdə
şeirin mənasını çatdırmağa həmişə
imkan vermir.
Hər halda, heç
olmamaqdan beləsi yaxşıdır. Çünki tərcüməçilik
problemlərinin qanqalları, tikanları arxasında xalqın
müdrikliyini açıqlayan bir ənənə boylanır
və həmin xalqın bir çox nümayəndələri
çoxdan bəri aramızda yaşayır, Ukrayna məmləkətinin
yeni və çoxsəsli mədəniyyətinə öz təkrarsız
koloritini qatırlar.
Səmimi etiraf edirəm:
Azərbaycan ədəbiyyatı ilə ilk
tanışlığım tamamilə gözlənilmədən
təməl, dünya qavramı düzənində bir
çox ortaq cizgiləri üzə çıxardı,
söhbət ən əvvəl dünyanın tragik
yaşanılmasından gedir ki, bunun Azərbaycan mədəniyyəti,
az qala onların yazıçılarının hərmisrasında
duyulan Quran ənənəsi sayəsində bizlərdən
yaxşı bacarır.
Azərbaycanın və
Ukraynanın çox mürəkkəb (hərçənd tam
oxşar olmayan) geopolitik mövqelərinə, ümumbəşəri
mədəni məkanda, özünə yaxşıca yer eləmiş
qonşu mədəniyyətlərin əhatəsində
çox zaman səsi itib-batan mədəniyyətlərin
"öz" yerinin çətin axtarışlarına gəldikdə,
Qərb sivilizasiyasının bizə sırımış (bəlkə
də onun qazanclarından sadəcə uğursuz
faydalanırıq) bunca qəliz və
simasızlaşmış - amansız dünyada bəlkə də
daha çox hər bir incinin özlüyünü
ağrılı axtarışlarına gəldikdə, məlum
olur ki, bizim həddən artıq ümumi ağrılı mənəvi
nöqtələrimiz var.
Müəyyən mənada
bu gün Qulu Ağsəs ukraynalılar üçün nisbətən
rahat güzəranlı Avropa ya Amerikanın hər hansı
yaxşı şairindən qat-qat aktualdır; çünki
o, Azərbaycanın indi yaşadığı problemlərindən
yazır və onlar eləcə də Ukrayna üçün
aktual və ağrılıdır. Başqa sözdür ki,
Qulu Ağsəsdə həmçinin bizə ta Qərb ənənəsindən
tanış olan mədəni kodları və ədəbi dəblərin
nəfəsini tapırıq, (Azərbaycan, bizim
özümüz kimi, mədəni baxımdan Qərbə
sarı xeyli "yönlənmişdir").
Düzdür, bu
iqtibaslar hardasa bir fərqli, mədəni təcrübə və
gələnəyə qatılmışdır. Amma bunlar,
bizim yozumlarımızdan fərqlənərək xüsusən
maraqlıdır.
Daha o yana deyim: Azərbaycan
şairi Qulu Ağsəs, öncə, bunlarla ilgiləndirir:
adi, çox vaxt tragik olayların işarətləri onda
hansısa poetik mətndə yoğrulur ki, bu mətni tərcüməçilər
hər dəfə adekvat çevirməyə müvəffəq
olmurlar, ələlxüsus rusca sətri tərcümə
vasitəçi olanda (belə hallarda mütərcimlər, hətta
forma itkilərinin bahasına başa gəlsə də,
orijinalın ruhu və mənasını mümkün qədər
qoruyub saxlamağa çalışıblar).
Şair Ağsəsin ən
orijinal cəhəti problemi detal vasitəsilə göstərmək
bacarığıdır, elə göstərmək ki, bir
detal ayrı səviyyəli detalla, bir görüntü o
birisiylə, problem problemlə qovuşur.
Çöldə
istidir
evə
qaçırsan
içəri
od tutub yanır
pəncərəni
açırsan
çölün
istisi
içərinin
istisini soyudur
Evli
adamın sevgisi
təxminən
bu boydadır –
budur!
Şair sədləri
pozur: bürkülü havadan evin cazibədar sərinliyinə
qaçmaq yüngüllük gətirmir, axı evin
özü qızmar günorta günəşinin altında
eşikdən betər "pörtmüşdür", - onda
qapı-pəncərəni açırsan, yel çox da sərinlətməsə
də, havanı təzələyir. Bu görüntü
tarazlı və üzvi tərzdə ailə
yaşayışına, nikah dövründə adiləşmək
dərəcəsinə endirilmiş və korşalmış
hisslərə şamil edilir və hissiyyatı yalnız kənardan
əsən bir mehlə, bir həyat "yel"i ilə təzələmək
olar. Əslində, guya adi görünən
ayrıntıları birləşdirib böyük mənzərə
yaratmaq bacarığıdır ki, hər hansı adiliyə
yeni məna aşılayır və banal şeylərə
başqa cür baxmağa vadar edir, - bu, Qulu Ağsəs
poeziyasının xüsusi, deyərdim ki, "firma" əlamətidir.
Hər şey hər
şeylə bağlantıdır. Həyat yalnız
cahanşümul, qarşısıalınmaz axarla
mümkündür.
Belə ki, müharibədə
ayaqlarını itirən (şükür ki, sağ qalan!),
yurduna qayıdan əlil ("Müharibə əlili") həyati
böhrana məruz qalır, insani ləyaqəti itirir,
çünki ailəsinin layiqli
dolanışığını təmin etməyə acizdir,
namus, eləcə də vətən şərəfini davada
müdafiə etdiyi bəndələr isə onun acizliyindən
amansızcasına faydalanırlar. Səhnədir də, belə
bir səhnəcik. Amma elə bir səhnə ki, adamı Azərbaycanda
da, Ukraynada da, əfsus ki, adi hala çevrilən olaylara
başqa gözlə baxamağa məcbur edir...
Müharibə
mövzusunu daha yaxşı anlamaq üçün Ukrayna
oxucusu bilməlidir ki, Azərbaycanda indiyədək Qarabağ
yaraları - torpaq yaraları qövr eləyir. Ermənilərlə
amansız müharibə - bu yalnız yüz minlərlə
adamın köklərindən və yurdundan qoparılması
deyil, həm də müharibənin sağalmaz
yaralarıdır. O müharibənin ki, ürəyin,
vicdanın çağırışı ilə meydana
atılmış, geriyə isə od-alovdan
yanıb-yaxılmış, inamı qırılmış,
şikəst halda qayıtmışlar...
Qulu Ağsəs
çoxsaylı şeirlərində fərli şəkildə
haqqında bəhs etdiyi mənəvi məsuliyyət bizi,
müxtəlif üsullarla olsa da, daima haqlayır.
Ukraynanı, Azərbaycandan
fərqli olaraq, belə bir müharibə
odlamamışdır, lakin mənəvi laqeydlik o qədər
göynədir ki, sanki dəniz sahillərindən
çıxmışdır ("Səndən xahiş edirəm..."),
çünki tarazlaşmış olsaydı, ağzın
dalğaların əsiri kimi görünən insana zülm
etməzdi...
Qulu Ağsəsin
şeirləri sənətkarın bəşəriyyət, hər
bir insan haqqında düşüncələridir. ...Məhəbbət
izinə... ...İnsaniyyət izinə... ...Məsuliyyət
izinə necə düşmək haqqında düşüncələri...
Dmitro STUS,
"Kiyevska Rus" jurnalının baş redaktoru
Çevirən:
Səyavuş MƏMMƏDZADƏ
525-ci qəzet.- 2009.- 26 iyun.- S.22.