Bir Əkbər var, Qoşalı…

Günümüzdə baş verən hadisələr bəzən o qədər qarmaqarışıq, sürətli olur ki, lap önümüzdən keçən, bizim üçün əzizdən də əziz olan nəsnələri çox zaman görmürük. Əslində bilsəydik ki, görmədiklərimiz nədir, bizim üçün nə dəyər kəsb edir, bəlkə də dünyanın sonunun gəldiyini düşünərdik. Özümüzü qınar, lənətlərdik ki, necə oldu da mən bunu diqqətdən qaçırdım?…

…Bir Əkbər var, Qoşalı. Bu, həmin Əkbər Qoşalıdır ki, bir zamanlar gənclər hərəkatında, özü də dövlətimiz və millətimiz üçün ən çətin anlarda öndə gedənlər sırasındaydı. Bir-birimizi o zamandan tanıyırdıq. İstər gənclik fəaliyyətlərinə, istərsə də bir qələm sahibi kimi yazı-pozusuna bələd idim. Bilirdim ki, bu insan mənim millətimin günümüz üçün ən dəyərli gənclərindəndir. Özü də sadəcə ən dəyərlilərindən deyil, həm də öndə gedənlərindəndir. Mən də ürəyimin yalnız özümə bəlli olan bir guşəsində ona layiq olduğu yeri verirdim… və bu gün də verməkdəyəm. Bu Əkbər adlı ən böyük bəy günümüzdə Türk Dünyasının qızıl fonduna aid olan gənclərimizdəndir…

…Yeni fəaliyyətlərimlə bağlı son aylarda onunla da görüşməli oldum. Uzun zaman bir-birimizi görməsək də ən əziz, ən doğma qardaşlar kimi bir araya gəldik. Öncədən on, on beş dəqiqə üçün nəzərdə tutduğumuz söhbət uzun-uzun uzandı, bitmək bilmədi, tükənməzliyə varıb getdi. Nələrdən danışmadıq? Doğu Türküstanda qırmızı Çin rejiminin uyğur türklərinə tutduğu divandan, imperialist siyasətindən hələ də əl çəkmək istəməyən Rusiyanın tatarlara, başqurdlara və başqa Türk xalqlarına göz dağı verməsindən, Güney Azərbaycanda fars-molla rejiminin otuz milyonluq soydaşımızın başına gətirdiklərindən, qaqauz, qaray, qazax, qaraçay türklərinin, Krımdakı qardaşlarımızın, yavru Vətən Quzey Kıbrısın, Kərkükün dərd-ələmindən danışdıqca danışdıq. Uzun illərin həsrəti ola, bir yolun iki yolçusu bir-birinə rast gələ, bu söhbətlər bitərmi? Bitməz, əlbəttə ki, bitməz!

…Ayrılarkən Əkbər bəy mənə bir neçə kitabını da bağışladı. Bir kitabsevər, həm də ki, Əkbər bəy kimi əqidə insanlarının kitablarını özəlliklə sevən birisi kimi onları qəbul etdim. Dedim, oxuyaram, ruhum təzələnər, bir az da gücümün üstünə güc gələr. Tək olmadığımı, yürüdüyüm yolda mənim kimi insanların çoxdan da çox olduğunu bir daha anlamış olaram.

…Əkbər bəyin hədiyyə etdiyi kitablar içində adıyla diqqətimi çəkən birisi də oldu: “Altun bitig”. Adına baxınca düşündüm ki, millətimizin keçmişi, törələri ilə bağlı bir araşdırma olsa gərək. Ancaq Əkbər bəy deyəndə ki, bu kitabda ortaq Türkcədə işlənməsi məsləhət bilinən sözləri toplamışam, açığı, bu görüş sevincim birə beş artdı! “Eşq olsun!”, – dedim. “Bu işi ki, sən etmisən, sənə necə təşəkkür edəcəyimi heç təsəvvür belə edə bilmirəm.” Əkbər bəyin cavabı bu oldu ki, “biz bu işləri təşəkkür üçün etmirik”. Elədir, düz deyir, təşəkkür üçün deyil, millətinə, Öztürklüyünə bağlı olduğu üçün edir bu işləri Əkbər bəy…

“Altun bitig” bir Türk kitabıdır. Kaşqarlı Mahmud bəyin bir zamanlar yazdığı “Divanü-lüğatit-türk” kitabı kimi Türk dünyası üçün yeni və dəyərli bir kitab yazıb Əkbər bəy. Mən ondan gec xəbər tutmuşam. Kitab 2007-ci ildə basılıb. Özü də nə yazıq ki, günümüz gerçəkləri çərçivəsində cəmi beş yüz nüsxə ilə…

Kitabın ön sözünü həm də böyük Xəlil Rza Ulutürkün “Sözləri ələyən bir ələk gərək” misrası ilə başlayan Əkbər bəy burada günümüzdə ana dilimizi zibilliyə çevirən, yeri gəldi gəlmədi insanlarımızın dilində işlənən, ruhumuza heç cür uyğun gəlməyən alınma, qondarma, yapma sözlərin öztürkcə qarşılıqlarını bir yerə toplayaraq dilimizi “ələyib”. İstər gündəlik məişətimizdə tez-tez işlənən sözlər olsun, istərsə də yer və insan adları, bütün bunların – birilərinin təəccübünə rəğmən – Ana Türkcəmizdə qarşılığı varmış. Özü də elə sözlərin elə qarşılığı ki, həm səslənəndə insanın qulağına xoş gəlir, həm də yazılanda göz oxşayır. Məsələn, “kanalizasiya” sözünə “kirarxı”, “kosmonavt”a “uzaquçar”, “qalstuk”a “boğaztel”, “ofsayd”a “oyundanqıraq”, “prosessor”a “işləmçi”, “reaksiya”ya “qaytarqa” deyir Əkbər bəy. Hələ onun ruscadan alınma eybəcər sözlər kimi xalq arasında işlədilən “skorost”, “skvoznyak”, “smestitel”, “stoyanka” və s. kimi sözlərin qarşılığını tapıb təklif etməsi nəyə desən dəyər: “təpərçi”, “yelçəkər”, “ayırıcı”, “duracaq”. Necə də tanış və doğma sözlərdir, deyilmi? Özü də dərhal aydın olan sözlər. Türk insanının ruhunu oxşayan, doğma sözlər…

Yuxarıdakı misalların sayını artırmaq da olar. Əkbər bəyin cəmi 120 səhifəlik bu balaca kitabında min illərin sınağından keçmiş, Türkün ana dilində olan minlərlə söz toplanıb. Bəzən biriləri yad sözlərə qarşılıq tapmaqda çətinlik çəkdiklərini, tapdıqları qarşılıqların da dilə yatmadığını deyirlər. Di gəl Əkbər bəyin kitabında həm özündən, həm də başqa fikir adamlarından iqtibasla təklif olunan sözlər belə düşünənlərin, yumşaq desək, haqlı olmadıqlarını necə də göz önünə sərir! Məgər “skvoznyak”a “yelçəkər”, “rubilnik”ə “ayırıcı” demək doğrudan da dilə yatmır? Yoxsa “tolkuçka”ya “çarşı”, “şlaqbaum”a “yolbənd”, “turnik”ə “dəmirqol” demək çətindir? Əlbəttə ki, heç çətin deyil! Üsətlik, insanın dilinə, ruhuna da yatan, anlaşılandır bu sözlər. Bax, Əkbər bəy belə sözləri toplayıb öz kitabında. Hələ mən şəxs adlarını demirəm. Görün necə də gözəl səslənir, göz oxşayır: Altunay, Aysu, Aysel, Aytel, İncə, Kəklik (qız adları), Alparslan, Alpay, Alpər, Ayxan, Baybura, Bayındır, Daşqın, Dursun, Elqan (kişi adları) və s. Əkbər bəy deyir ki, ərəblərdən, farslardan, bəzən hətta ruslardan belə alınmış adlar yerinə bu cür özü Türk, ruhu Türk olan adları qullanmalıyıq. Doğru da deyir! Türkün adı Türkcə də olmalıdır! Əkbər bəy Qoşalı bu kitabında özümüzə dönməmək üçün min cür bəhanə uyduranlara heç bəhanə yeri qoymur!…

…Bir Əkbər var, Qoşalı. Deyirəm, nə yaxşı ki, var. Tanrı səni var eləsin, qardaş! Qələminə, əlinə, ruhuna sağlıq! Bu yazı da ruhumdan süzüldü gəldi, mən də qələmə aldım.

Azər H.Həsrət

525-ci qəzet.- 2009.- 3 oktyabr.- S.19.