Min yol mənə söylər...

(Hekayə)

“Kitabi-Dədə Qorqud”Atamın xatirəsinə ithaf edirəm

Qazaxdan Tiflisə aparan yolda birdən-birə leysan tökdü. Sonra yağmur başladığı kimi də kəsildi və ardınca qatı-boz duman gəldi.Elə bir duman ki, bıçaq çəksən izi qalardı.Duman əvvəlcə Yağlıcadan enən yağış suyuna yüklənib Kaxaber dərəsinə endi, az keçmiş şişib-köpürüb ətrafa yayılmağa başladı. Yağış kəsəndən cəmi on-on beş dəqiqə sonra duman avtobusda mənimlə yanaşı oturmuş 45-50 yaşlarındakı gürcü arvadının sifət qırışlarınacan dolmuşdu. Arvad indi yaşından xeyli cavan görünürdü. Avtobusun pəncərələrinə sanki pərdə çəkmişdilər. Bayıra baxmaq istəyən öz əksindən başqa heç nə görmürdü.

- Mən belə sürmək yoxdu, haydi gözlə görək!

- Şofermiz İliko onsuz da bayaqdan addımla irəliləyən avtobusu yolun qırağına çəkib, qapıları fıshafısla açdı.

- Belə getməkdən gözləmək yakşi.

- Sıxdı dumanların, dağlar.

- Arxa oturacaqdan yoğun kişi səsi eşidildi. Öncə avtobusdan İlikonun özü düşdü. Ani sükutdan sonra səs-küy avtobusu başına götürdü və adamlar bir-bir, iki-bir avtobusdan tökülüşməyə başladılar. Axırda avtobusda yalnız gürcü arvadıyla mən qaldıq.

O, keçid tərəfdə oturmuşdu deyə onun düşməyini, ya da heç olmasa, çəkilib mənə yol verəcəyini gözləyirdim. Ancaq arvad müqəvva kimi gözlərini məchul bir nöqtəyə zilləyib oturmuşdu. Sanki burada baş verənlərin ona aidiyyatı yox idi. Arvadın diqqətini çəkmək üçün yerimdə bərk-bərk qurcalandım, ayağa durub keçidə sarı meylləndim. Onun heç tükü də tərpənmədi.

- Kalbatono... şeicleba... erti cuti...

- Bildiyim gürcü sözlərininin qol-qabırğasını sındıra-sındıra üzümü arvada tutdum. Üstəlik əl hərəkətlərilə çıxmaq istədiyimə işarə elədim. Ancaq bundan da bir şey çıxmadı. Arvad elə bil tökmə daşdan idi, qəsdən mənim yoluma dikmişdilər. Bir xeyli beləcə məəttəl qaldım, neyləyəcəyimi kəsdirə bilmirdim. O, ənənəvi qara gürcü paltarındaydı. Başındakı çalmanı gözlərinin üstünəcən çəkmişdi. Başdan-ayağa qara geyinmiş bu cür arvadlara Gürcüstanda tez-tez rast gəlirsən. Onlar adətən ibadət adamları olurlar və bizim möminlərdən fərqli olaraq, o qədər də ünsiyyətcil deyillər.- Kalbatono...şeicleba...

Ondan səs-səmir çıxmadı. Fikirləşdim ki, yaşlı adamdı, yol yorğunudu, qoy dincəlsin.

“Sən Ərəbzəngi ol, mən də Dəli Hasan” - başqa yolla çıxmağı qərara aldım. Dirsəyimlə kreslonun söykənəcəyinə mətərislənib ayağımı geriyə aşırdım və atılıb keçidə düşdüm. Bu zaman dizim zərblə arvadın oturduğu kresloya dəydi...və oturacaq yırğalanınca heç gözləmədiyim bir hadisə baş verdi. Əvvəlcə arvadın başı yana əyildi, daha doğrusu, qatlandı, sonra bədəni doxsan dərəcə bucaq altında ani bir qövs çizərək düz ayağımın altına düşdü. Arvadın başı taqqıltıyla döşəməyə dəydi.

Bu o qədər sürətlə baş verdi ki, əl yetirməyə belə macal tapmadım. Bir anlığa it kimi peşiman olduğumu hiss etdim. Dərhal əyilib onun yerdən qalxmasına kömək eləmək istədim, ancaq gözlərindəki qeyri-adi ifadəni görüncə quruyub qaldım. Parçadan düzəldilmiş kukla kimi yöndəmsiz bir tərzdə atılıb-qalmış arvadın gözləri ocaq yerini xatırladırdı. Bu gözlərin işığı çoxdan sönmüşdü... Arvadın alnının dərisi sıyrılmışdı, burnunun üstündə çapıq əmələ gəlmişdi. Ancaq yaralarından bir damcı da olsun qan çıxmamışdı.

Əl-ayağım küməşdi, bir müddət beləcə hərəkətsiz arvadın üzünə baxa-baxa qaldım. Onu elə bil hardasa görmüşdüm, kiməsə oxşadırdım. Ancaq harada? Kimə? Bu dəqiqələrdə hafizəmi toparlaya bilmirdim. Handan-hana özümə gəlib var gücümlə qışqırdım:- İliko, sadaxar... şeni İliko, özünü yetir!İliko tükü yandırılmış nağıl personajı kimi bir göz qırpımında yanımda peyda oldu. Ardınca sərnişinlər də içəri təpildilər. Qələbəlik yarandı. İrəli dürtülə bilməyənlər, ayaqlarının ucuna qalxıb, avtobusun pəncərələrindən içəriyə boylanmağa çalışırdılar.

- Nolub, bico, ilanmı vurdu, nədi?

- Nəfəsi tıncıxmış İliko qolumdan tutub gözlərimin içinə dikildi. Mən gözlərimlə adda-budda qoyulmuş barxananın arasında yumalanıb yatan arvada işarə elədim. İliko başını mən göstərdiyim səmtə çöndərdi və cəld aşağı çöməlib arvadın başını yerdən qaldırdı.

Onun üzünə zənnlə baxdıqdan sonra:

- Olan, bu ölmüş, mərc gəlirəm, ölmüş! - dedi. - Mollasız olub.

- Bunlarda molla yoxdur, ölünü keşiş ağırlayır.

- Fərqi nədir, keşiş olsun.

- Fərqi çoxdur.

- Heç bir fərqi yoxdur.

- Görəsən hardan gəlirmiş?

- Şəhər adamına oxşamır

- Fərqi nədir?

- Polisə xəbər vermək lazımdır.

- Fərqi nədir?İliko arvadın ta ombasınacan qalxmış ətəyini düzəltdi və dikəlib oturacağa əyləşdi. Səs-küy yatdı. İndi hamı gözünü onun ağzına dikib nə deyəcəyini gözləyirdi. Çünki, birincisi, İliko gürcüdür, hər halda o bir gürcü ölüsüylə necə davranmağı bizdən yaxşı bilər. İkincisi də, beynəlxalq marşrutlarda işləyən avtobus şoferləri qeyri-rəsmi kamandor statusuna malikdir; bu yollarda saqqal ağartmış adamlardır, belə hallarda onların sözünün üstünə söz söyləmək yüngülməcazlıqdan başqa bir şey deyil. İlikodan səs çıxmadığını görən “fərqinədir” sivişib irəli çıxdı.- Gəlin, meyiti eşiyə çıxaraq, fərqi nədir, arvad ölüb qurtarıb.

- O heç kəsdən cavab gözləmədən arvadın ayaqlarından yapışdı. Ancaq ölüb qurtarıbsa, niyə onu mütləq eşiyə çıxartmalıyıq, burasını demədi. Bir saniyə sonra adamların hərəsi arvadın bir yerindən yapışmağa çalışırdı, elə bil, bu bürüşük qadın cəsədi yox, dəyirman daşıydı. Köməkləşib meyiti yerə düşürdük.

Hər şeyə “fərqi nədir?” deyə cavab verən kişi bir ayağından məyub olduğundan arvadın cəsədi havada neft buruğu kimi qalxıb-enirdi. Meyiti avtobusdan üç-beş addım aralı otluğa uzatdılar, onun ətrafında yas yerlərinə xas boşuna bir hərəkətlilik yarandı. Meyit artıq arvadların ixtiyarına keçmişdi. Burada onun bərələ qalmış gözlərini sığadılar və üzünü kiminsə yırtıq-deşik kəlağayısıyla örtdülər. Hamıdan çox canfəşanlıq eləyən arvadlardan birisi vaysınmağa başladı. Ancaq səsinə səs verən olmadığından bir az mızıldanıb kiridi. lll - Rəhman və Rəhim olan Allahın adıyla, de: pənah aparıram insanların rəbbinə, insanların ixtiyar sahibinə, insanların tanrısına, insanların ürəklərinə vəsəvəsə salan, Allahın adı gələndə isə qaçıb gizlənən şeytanın şərindən, o şeytan ki, cinlərdən də olur, insanlardan da...

...Çəkilib getmək əvəzinə get-gedə qatılaşan dumanda azıb, ta buralaracan gəlib-çıxmış bir fıstıq ağacı gördüm. Fıstıq buraların ağacı deyildi. Kaxaberin yörəsində fıstıqla rastlaşmaq Başkeçidin dağlarında xurma ağacı görmək kimi bir şeydi. Təəccübümü gizlətmədən ağacla salamlaşdım. Bu sabitqədəm ağacı yolundan sapdıran dumanın qüdrəti içimi lərzəyə gətirdi. Keçib ağacın altında oturdum. Kürəyimi onun yer-yerdən qabıq qoymuş gövdəsinə söykədim və gözlərimi yumdum. Bu terra-inkoqnitoda oturub, suya doymuş süngər kimi öz kölgəsinə çəkilmiş dünyanın səslərini dinşəməyə başladım. - Rəhman və Rəhim olan Allahın adıyla, de: pənah aparıram sübhün rəbbinə, yaratdıqlarının şərindən, zülmətə bürünməkdə olan gecənin şərindən, ovsun oxuyub düyünlərə üfürən qadınların şərindən və bir də, paxıllığı tutanda paxılın şərindən...Meyitin baş tərəfindəki təpəcikdə dayanıb dua verən orta yaşlı kişi də mənə kimisə xatırladırdı.

Ümumiyyətlə, bu dəqiqələrdə mənə elə gəlirdi ki, bütün bu baş verənləri haçansa yaşamışam. Ard-arda düzülüb keçən duman topalarının arasından görünən səhnələr gerçək bir revyüyə bənzəyirdi. Kişi surələri oxuyarkən üzünü daha çox toplaşanlara tuturdu; yəni sizi də belə bir gün gözləyir. Ortalığa düşən meyit, oxunan surələr məni axirət haqqında düşüncələrə sövq etdi. Taytıya-taytıya mənə yaxınlaşan topalı görüb fikirləşdim ki, görəsən bu yazıq qıl körpüsünü necə keçəcək? Topal sanki məni görmədi, ağacın arxa tərəfinə keçib özünü boşaltdı, səkə-səkə qayıdıb orda-burda kol-kos kimi bitmiş adamlara qarışdı. Yanımdan ötüb keçərkən məyubun cib telefonu otluğa düşdü. Fikri-zikri adamların yanında olduğundan bunun fərqində olmadı. Mən də üstünü vurmadım. Nəyimə lazımdı?! Bir azdan telefona zəng gəldi, telefon öz sahibini bu yerlərin məşhur bardı Topal Teymurun yoğun, xırıltılı səsilə çağırmağa başladı:Bir kisə kartof aparırdım BakıyaYolda müfəttiş tutub aldı Abrımız yollarda qaldıSağ ol, Azərbaycan, hee-huu...Məndən dostlara salam söylə. Çto za fiqnya, ya ne poymu?Ya, kardeşim, olurmu böylə?Avtobusa adam kimi girdik, o tərəfdən farş kimi çıxdıqpul verdik, oğraş kimi çıxdıqSağ ol, Azərbaycan, hee-huu...Məndən dostlara salam söylə. Çto za fiqnya, ya ne poymu?Ya, kardeşim, olurmu böylə?..Topal Teymur ikinci bəndi bitirər-bitirməz telefon öz sahibinə qovuşdu və mahnının səsi kəsildi.

- Alyoo!.. Alyoo! Alloou...işləmir zəhrimar!

- Sahibi telefonu döş cibinə qoydu, əlilə üstündən dönə-dönə yoxladı və ona zilləmiş baxışların altında xəcalətlə qımışaraq, - tutmur.

Evdən zəng eləyirdilər, - dedi....Bəlkə əvvəlki ömrümdə mən balıq olmuşam? Bu üzü mənə tanış gələn adamlar da balıq olublar? Bizi onlarla bir akvariuma salıblarmış?

Hər halda, bizim indi qərarlaşdığımız məkan gerçək bir akvariumu xatırladırdı. Bəlkə usanmadan, saatlarla akvarium balıqlarını seyr etmək həvəsim də ötən ömrümün gizli xatiratıyla bağlıdır? Akvariumdakı balıqlara baxarkən həmişə içimi soyuq bir gizilti bürüyür. Bir anlığa özümü onların yerində hiss edirəm, bu zaman nəfəsim darıxır, dünyam qaralmış kimi olur. Divarları şüşədən olan qazamat... Ətrafda allı-güllü dünya...Bir vaxtlar düşünürdüm ki, görəsən, bu balıqların ciyəri niyə vərəm bağlamır, ürəkləri nədən partlamır, nə əcəb dəli olmurlar, heç olmasa dil açıb fəryad etmirlər? Sonralar bir ixtioloq tanışımdan öyrəndim ki, deməzsənmi, onların yaddaşı cəmi-cümlətanı üç saniyədir. Üç saniyə! Onlar dörd saniyə öncə nə baş verdiyini heç xatırlamırlar da. Bu səbəbdən də heç bir təcrübələri yoxdur. Təcrübəsiz adamdan nə anşırıb, nə kəsdirəcəksən? İnstinkt, üstəgəl bu üç saniyə, onların özlərini idarə etmələri üçün bəs eləyir. Dediyim ixtioloqla Londonun məşhur Hayd-parkında tanış olmuşdum. Londona adamın yolu min ildə bir dəfə düşür. Odur ki, səfər yoldaşım sənətkar Alik Çobanişviliylə Dumanlı Albionun bu daima sisli şəhərini eninə-boyuna gəzməyi qərara almışdıq. Günlərin birində gəzə-gəzə gəlib Hayd-parka çıxdıq. Bilməyənlər üçün deyirəm: Hayd-parkın özəlliyi ondadır ki, burada hökumətin, parlamentin, hətta kraliçanın adresinə ağzını yum, gözünü aç. Gözün üstə qaşın var deyən olmayacaq. İskəndərin dəlləyinin quyusu kimi bir yerdir. Gözəlliyi göz oxşayan geniş parkın ən yaraşıqlı yerlərində nitq söyləyən kim, çəmənlikdə oturub dincələn kim. Ayaq saxlayıb natiqlərdən birinin sözlərinə qulaq verdik. Britaniyanın yadplanetlilər tərəfindən idarə olunmasından danışırdı. Bar-bar bağırırdı. Getdikcə mal peyini kimi qızışırdı. Deyirdi ki, humanoidlər zavallı ingilislərin üzərində təcrübə aparırlar. Hamını elliklə üsyana çağırırdı. İnsafən dinləyiciləri də az deyildi. Ondan bir az aralıda, başı göydən nəm çəkən qocaman palıdın altında başqa birisi Britaniya hökumətinin xarici siyasətini asıb-kəsirdi. Parkın xudmani köşələrinin birində isə bir zənci çıxışçıya rast olduq. Onun aksiyasının anturajı diqqətimizi çəkdiyindən oturub dinləməyə başladıq. Zənci evdən özüylə gətirdiyi böyük bir tribunaya qalxmışdı. Qarşısında bir tabut vardı. Tabuta uzadılmış mulyajın sinəsinə

“Tabuyabu xalqı” yazılmış plakat qoyulmuşdu.

- Əziz Tabuyabu xalqı! Canım-qardaşım!

- Zənci üzünü mulyaja tutub hüznlü səslə deyirdi, - sənə deməmişdimmi, xəbərdar etməmişdimmi ki, haram loxma yemə, rüşvət vermə, rüşvət alma, sabunlanıb hər dəlmə-deyiyə girmə. Deməmişdimmi ki, ayıbdır, qohum var, qonşu var, nə deyərlər?

Çox dedim, az eşitdin. Adam olmadın, ola bilmədin. Əziz xalqım, sənin halına acımaqdan savayı əlimdən nə gəlir? Göz yaşlarımı tuta bilmirəm, ürəyim parçalanır, keşkə gözlərim kor olaydı, sənin bu gününü görməyəydim...

“Tabuyabu xalqı” qulağını yapırdıp uzanmışdı özüyçün. Zəncinin doğrudan-doğruya sellənən göz yaşları heç eyninə də deyildi. Bəlkə, bu xalqın öz bildikləri vardı, bəlkə də ingilis dilini bilmirdi, ona görə. Zənci isə xalis ingilis dilində danışırdı. Beləcə Tabuyabu xalqının ağılalmaz mərifətlərini sadalaya-sadalaya bir xeyli ağlayıb-sıtqadıqdan sonra zənci bir qədər toxtayan kimi oldu. Gözlərini alabəzək dəsmalıyla qurulayıb tribunadan endi və bir az aralıda saxladığı maşınına doğru getməyə başladı. Ancaq sanki yerin altından peyda olan polis nəfəri onu haqladı, nəzakətlə qolundan tutub xahiş elədi ki, mulyajı və tribunanı da özüylə götürsün. Zənci könülsüz geriyə döndü. Aliklə mən, onun zorlandığını görüb, köməyə gəldik. Şeyləri maşına qoyduqdan sonra onunla bir qədər söhbətləşdik.

Adam Tabuyabudan çoxdan, lap uşaqlıqdan çıxıbmış. İxtisasca ixtioloq imiş, dinib-danışmayan məxluqlar üzrə mütəxəssis. Amma uzaqlardakı vətəninin halına ağlamağı bir növ özünə vərdiş eləyibmiş. Nə isə, deyəsən, mətləbdən uzaqlaşdıq. Söz sözü çəkir, üzrlü sayın....Arvadın şey-şüyünü eşələyib pasportunu tapdılar. Tiflisin girəcəyindəki Soğanlıq kəndində yaşayırmış. Bu kənd düz yolumuzun üstündə yerləşirdi. İliko pasportu diqqətlə gözdən keçirdikdən sonra götürüb polisə zəng elədi; bəs hal bu, qəziyyə bu. Fıstıq ağacından Başkeçidin rayihəsi gəlirdi. Mən ağaca yaslandıqca o da mənə qısılırdı. Üstündən xeyli keçmiş duman çəkilməyə başladı, gəldiyi yolla daldalı geriyə qayıtdı.Duman seyrəlincə Yağlıcanın təpəsindən sallanan əyri-üyrü yolun Kaxaberin dibinə düşüb çilməçilik olduğunu gördüm.

Uzaqdan ququ quşunun səsi eşidildi: haydı, yola düzəlin, buralardan daşının, buralardan daşının, uzaqlara daşının...Fısdığın qol-budağını sındırıb eksklüziv tabut düzəltdilər və cəsədi onun üstünə uzatdılar. Ağaca qahmar çıxmaq istəsəm də binəva mərhumun xatirinə dinmədim. Arvadın meyitini təzədən avtobusa qoyduq. İliko motoru işə saldı.

Hamı dinməz-söyləməz avtobusa mindi, mən də fısdıq ağacıyla halal-hümmət eləyib, öz yerimə oturdum. Fısdıq ağacı başını yelləyib avtobusdan uzaqlaşdı. lllKürreyi-ərzdə ən təkmil keçirici insan olduğundan sözün sürətinin yanında elektrik yükü hərəkətsizdir demək olar. Üstəlik, qara xəbər tez duyulur - biz Soğanlığa yetişəndə artıq hamı ayaqdaydı. Bizi kəndin girəcəyində bir polis, bir təcili yardım maşını və bir yığın adam qarşıladı. Avtobus dayanınca orta yaşlarında bir qadın adamlardan ayrılıb, özünü meyitin üstünə saldı və:

- Of, Məryəm, of, of! Ah, Məryəm, ah! - deyə göz yaşları axıdaraq dil deməyə başladı. O biri arvadlar da ona qoşuldular. Mənə maraqlı gələn o idi ki, Məryəmi ağlayanların hamısı azərbaycanlılardı.

“Təcili yardım”dan enən həkim tələsmədən gəlib meyitin üzünə salınmış örtüyü azacıq qaldırdı, gözucu nəzər salıb, başını yırğaladı. Həkimlər dəftər-qələmlərini çıxarıb, maşının kapotu üzərində nəsə yazıb-pozdular və çıxıb getdilər. Kiçik bir soruşdurma apardıqdan sonra polis də onların yolunu tutdu. Yerdə qalanlar avtobusa doluşdu və biz kəndin içiylə getməyə üz qoyduq. Yol boyu arvadlar sızıldaşır, ağı deyirdilər. Hər evin öz qibləsi var; hər millət öz ölüsünü bir cürə ağlayır. Bizim mərhumların həyat hekayətini bilmək istəyirsinizsə, onların üstündə deyilən ağıları dinləməyiniz yetər. Şifahi ədəbiyyatın bu dolu-dolu axan qolu bizi alıb götürdü. Dil deyib ağlayan Məryəmin yeganə baldızıymış. Məlum oldu ki, Məryəm cavanlığında adla çağırılan gözəllərdən imiş. Əsli-zatı olan bir gürcüyə nişanlı olduğu halda Soğanlıqlı yetim bir azərbaycanlıya aşiq olub. Qoşulub qaçıb. Ancaq bu sevdası ona baha başa gəlib. Ata-anası başda olmaqla bütün qohum-əqrəba ondan üz döndərib. Məryəmlə əri bir kümə qaralayıblar Soğanlığın kənarında. İçinə köçüblər. Talesiz Məryəmin görəcəkləri isə hələ irəlidəymiş. Bir neçə ildən sonra əri sağalmaz mərəzə tutulub, ölüb. Ondan gözünün ağı-qarası bir oğlu qalıb. Allah ümidinə böyütdüyü oğlundan da yarımayıb Məryəm. Nadürüstün biriymiş, zavallı qadın onun əlindən dad çəkirmiş. Oğlu iyirmi beş yaşlarında evi tərk eləyib, tay-tuşuna qoşulub gedib Bakıya. Burda da dinc oturmayıb, Bakı evlərindən birini qarət eləyərkən yaxalanıb. Məryəm hər iki-üç aydan bir Bayıl türməsində cəza çəkən oğlunu yoluxmağa gedirmiş... Beləcə, bu onun Bakıya son gedişi olub. Necə deyərlər, sağ gedib, salamat qayıtmayıb. Avtobus yavaş-yavaş Məryəmin evinə yaxınlaşdı. Soğanlıq kəndi Tiflisə bitişikdir demək olar. Marneuliyə, Başkeçidə baxanda burada xeyli zəngin insan yaşayır. Yol boyu düymələnib düzülmüş artırmalı evlər, asfalt döşənmiş qapılar burada ən azından orta sinfə mənsub adamların yaşadığına işarədir. Məryəmin evinə gəlincə... Alçaqdan tikilmiş bu ev uşaq rəsmlərini xatırladırdı. Bir qapısı vardı, iki pəncərəsi. Evin üstündən nazik tüstü borusu ucalırdı. Kiçik həyət yaşıllığa qərq olmuşdu. Pəncərələrin önünə rəngbərəng güllər bitirmiş dibçəklər qoyulmuşdu. Həyətdə ins-cins gözə dəymirdi. Meyiti həyətə düşürdük. Paltarını dəyişmək və səliqəyə salmaq üçün onu içəriyə götürdülər. Onu avtobusdan düşürən kimi çıxıb getmək ədəbdən deyildi. Odur ki, həyət qapısının ağzında bir müddət ayağımızın birini götürüb birini qoymalı olduq. İçəridən ağlaşma və şivən səsi gəlirdi. Bu arada kilsə zəngi vurmağa başladı. İki cingiltili-qısa, bir uzun-uğultulu zəng səsi; bu, Soğanlığın sakinlərindən birinin artıq fani dünyanı tərk etdiyini bildirirdi. Dumandan əsər-əlamət qalmamışdı. Çəpərin üstündə iki qumru tüklərini pırpızladıb bərkdən cikkildəyir, bir-birinə şövqlə öz sevgilərini izhar eləyirdilər. Bir azdan yas çadırını gətirdilər. Həyət daracaq olduğundan onu elə yolun ortasında qurdular. Biz də əl-ayaq verdik... Bir saat sonra Tiflisdən Başkeçidə aparan avtobusda oturmuşdum. Avtobusa əyləşən kimi bərk yorğunluq hiss elədim və kresloda yerimi rahatlayıb gözlərimi yumdum. Bir də Başkeçidin dolamasına çatanda ayıldım. Avtobus ağır-ağır uğuldayır, üzüyuxarı dırmaşdıqca səsini başına atıb nərildəyirdi. Avtobusun radiosundan həzin musiqi sədaları eşidilirdi. Ruhu oxşayan qaibanə səs maşının uğultusuna qarışıb onu da həlim biçimə salır, melodik çalarlar verirdi. Keçmişlərdən gələn qocaman bir kişi səsi pəsdən oxuyurdu:hər kim ki, bu rüsxar ilə bir çin səni görə,səni görə,min yol mənə söylər gözün var, nəzərin var,nəzərin var... Buralardan ta qonşu ölkələrin sərhəddinəcən yaylalar baş alıb gedir. Pəncərədən baxıb, quzu otaran bir oğlanın fit çalaraq bizə əl elədiyini gördüm. Atamın çox sevdiyi Dağlarcadan şeir misralarını xatırladım: “Mən üçüncü Halim, həşmətli və müqqəddəs, padişahlar padişahı, mənim bəyaz əllərimdən başlar, təbəəmin sabahı”. Onun dağlar və tanrılar haqqında dedikləri yadıma düşdü; yer üzündə bütün xalqların tanrıları dağlarda yaşayır. Yunanlarınkı Olimpdə, hindlilərinki Kaylasda, türklərinki Xan Tenqridə... Oğul-uşağın çoxdan moskvalara, bakılara dağılmasına baxmayaraq, atamın nə üçün sonacan buraları tərk etmədiyi mənə bir anda ayan oldu. Olsun ki, tanrıların qonşuluğundan çıxmaq istəməyib sadəcə. Gördüklərini qoyub görəcəklərinin ardınca getmək istəməyib. Gözlərimin önündə atamın qıyıq gözlü, hiyləli gülüşü canlandı, istər-istəməz dodaqlarım qaçdı...Bahar Başkeçidə bir az gec gəlir - Tiflislə bu yerlərin arasında hardasa on beş-iyirmi gün fərq var. Yaz başı qol-budağı başdan-başa tumurcuq tökmüş ağaclar sözlü adamlara oxşayırdılar. Amma əsl sözlü adam mən idim, çünki iyirmi gün irəlini görüb gəlmişdim. Dolamanı aşmağa az qalmış, yemişan ağacının yanında təkrar gözlərimi yumdum və ürəyimdə altmışacan saydım. Bu mənim özüm üçün çoxdan müəyyənləşdirdiyim ritual idi. Gözlərimi açanda evimizin qızılı-qırmızı kirəmitli taxtapuşu göründü və ev birdən-birə yerindən qopub bizə sarı götürüldü...

27 iyul-5 avqust, Gürcüstan

Etimad BAŞKEÇİD

525-ci qəzet.- 2009.- 10 oktyabr.- S.28-29.