Elçin Hüseynbəylinin "günah"ı - "Adəm və Həvva"

Həyatda və onun bədii əksi olan ədəbiyyatda "müqəddəs yalan" anlayışı var. Məişətdə bunu qəbul etmək də olar, etməmək də - necə deyərlər, bu hər adamın öz işidir. Ədəbiyyatda isə belə tryuklarsız keçinmək çox zaman mümkün olmur...

Müqəddəs yalanın Elçin Hüseynbəyliyə nə dəxli var? Biləcəksiniz. Amma indi başqa suala cavab verəcəyəm - niyə yazıya məhz Elçin Hüseynbəylini qəhrəman seçdim?

Ən əvvəl ona görə ki o özünü "Azərbaycanın ən yaxşı iri kalibrli yazıçısı" adlandırır. Əlbəttə, bütün reklamlar kimi təvazökar səslənmir (bunu deməyə ehtiyac varmı ki, təvazö dövrümüzdə psevdosadəlik kimi qiymətləndirilir və bu gün belə xüsusiyyətə malik adam ən yaxşı halda - sadəlövh, ən pis halda - riyakar hesab olunur) əvəzində maraqlı və deməli, bir qədər də cəlbedicidir. Reklamın rolunu nə kiçiltmək, nə də şişirtməyə ehtiyac yoxdur, bunu mənsiz də bilirsiz. Yazıma E.Hüseynbəylini qəhrəman seçməyim də təkcə bu məqamla bağlı deyil. Bir qədər sentimental səslənsə də, məsələ daha çox ondadır ki, Hüseynbəylinin imzası yaddaşımın bir qədər uzaq və doğma laylarında, ilişib qalıb - həə, "EQO" Yaradıcılıq Birliyi - brendə çevrilə bilməyən nostalji! Əlbəttə, "EQO" Elçindən ibarət deyildi, oradakı bütün imzalar barədə ayrıca danışmağına dəyər, amma ondan danışmağımın başqa özəllikləri də var.

Hüseynbəyli göründüyü qədər "eqoist yazar" deyil. Yəni məhz o yazıçılardandır ki, əsəri təkcə ədəbi mətn olmaqla yekunlaşmır, həm də digər (bədii və və bədii olmayan) mətnlərə başlanğıc və çıxış nöqtəsi rolunu oynayır. Onu Azərbaycanın digər nisbətən gənc nasirlərindən fərqləndirən də budur (elə buradaca qeyd edim ki, gənc nasir deyəndə nəsillə yanaşı, həm də yaş məsələsini nəzərdə tuturam). Bir az da dəqiqləşdirsəm, Hüseynbəyli heç vaxt bir mənbə ilə, bir süjetlə işləmir və bu mənada onun mətni oxucunu bu barədə daha müfəssəl məlumat almağa sövq edir - fərqi yoxdur, mövzuya bağlı nəsə axtaracaqsan və bu "nəsə" adi informasiya da ola bilər, nəzəri mətn də, tarixə ekskurs və ya hətta başqa bir yazıçının əsəri də...

E.Hüseynbəyli "bir qatda" düşünmür, amma düşündüyünü o qədər sadə, anlaşıqlı və bir qədər də ironik dildə ifadə edir ki, bir qədər diqqətsiz və ya tənbəl oxucu ikinci qatı görmür və ya görmək istəmir. Bu halda "Bəzəkli blondin" - adi bir ev heyvanıdır və onun hekayəti də bu müstəvidən kənara çıxmır.

Yox, mən nə dostlarımın bir müddət əvvəl həvəslə müzakirəyə çıxardıqları "Blondin"dən, nə "Balıq-adam"dan, nə "Don Juan"dan, nə də müəllifin son kitabının qəhrəmanı olan "Şah Abbas"dan danışacağam. Haqqında danışmaq istədiyim mətnin adı "Adəm və Həvva"dır. Dram əsəridir. "Ulduz" jurnalında dərc olunub.

İlk öncə ad diqqət çəkir - sual yaranır ki, bizə yaxşı məlum olan əhvalata müəllif hansı prizmadan yanaşıb, onu necə işıqlandırıb.

Ümumiyyətlə, Hüseynbəylinin mətnlərinin adı bir qayda olaraq çağırır. Təəssürat yaranır ki, o, piar işini bəzi həmkarlarından heç də az bilmir, sadəcə, daha sadə və təhlükəsiz yol seçir - bu məqsədlə süni hadisə yaratmır, diqqəti adlarda cəmləyir - bu ad anlaşılmaz ola bilər, tanış da - amma onun maraq doğuracağı şəksizdir...

"Adəm və Həvva"nın girişindəki remarkada müəllif deyir ki, pyesin yazılmasına təkan verən adını unutduğu bir filmdəki epizod olub və buradakı hadisələr əfsanə ilə reallığın arasında baş verir. Əsər boyu müəllif (fərqi yoxdu - hakim, prokuror və ya vəkillər) birbaşa suallar qoyur və ya səni dolayısı ilə bu suallara doğru aparır: fikirləşirsən ki, günah nədi, sevgi ilə günah hansı nöqtədə ayrılır? Xoşbəxtlik nə olan şeydi? İblis əslində kimdi? Niyə Şər Xeyirdən (İblisin hiyləsi Adəmlə Həvvanın minilliklərdən keçib gələn təmiz (!!!) münasibətindən) güclü çıxır? Özü də demək olar, bütün maneələrin geridə qaldığı anda... Daha dərinə gedib, başqa suallara çıxa bilərsən - ilk günahı kim işlədir - insanmı, yoxsa İblismi? Allahın sınağı nədən ötrüdür? Nə üçün Həvvanı Adəmin qabırğasından yaratdı - onlar bir-birlərinə can atsınlar deyəmi? Bəlkə, natamamlıq kompleksinin kökləri də buradadır, hə?..

Amma bu sualları hələlik bir kənara qoyaq və keçək süjetin qısa məzmununa:

Adəmlə Həvva ulu əcdadlarının günahkar olmadıqlarını sübut etmək üçün məhkəməyə müraciət ediblər, onlar münasibətlərini (daha doğrusu, konkret deyək - sevgilərini) rəsmiləşdirmək istəyirlər. Məhkəmə prosesi dövrümüzdə baş verdiyi üçün heç nə təəccüblü deyil - feminist (əslində, 5 dəfə ərdə olsa da, kişilərlə münasibətdə bəxti gətirməyən qadın) prokuror, içki düşkünü olan katib, xalqın vəkili və qətiyyətsiz hakim. Onlar hamısı Adəmlə Həvvanın ifadələrində yalnız erotik çalarlar axtarırlar, çünki onlar üçün qadın-kişi münasibətlərində başqa motivlərə yer yoxdur. Buna görə də, ekspertiza Həvvanın bakirə olduğunu aşkara çıxaranda katib heyrətdən quruyur, prokuror isə belə qənaətə gəlir ki, ya Həvva yaxşı qız deyilmiş, ya da Adəm onu ürəkdən sevməyib. Onun keçmiş ərlərinin (!) heç biri belə fürsəti əldən qaçırmazdı, deməli...

Problem də elə bu məqamda ortaya çıxır. Özü ilk görüşdəcə günahdan xilas ola bilməyən, bunu acı və gizli bir təəssüflə xatırlayan prokuror Adəmin kişi qüruru ilə oynayır. Nəticədə ən son məqamda - hədəfə (bəraətə) çatmağa bircə addım qalanda İblis Adəmlə Həvvanı ayırır...

Amma maraqlısı əlbəttə bu deyil, İblisin xisləti bəllidir, əsas olan müəllifin Həvvanın dilindən söylədiyi fikirlərdir: "Əgər O (Allah) bizi lənətləsəydi, Adəm və Həvvanın nəsli yer üzündə olmazdı, onlar sonsuz qalardılar". Yəni əslində, Allah onları cəzalandırmayıb, sadəcə, nəfslərinə hakim olanadək gözləməyi məsləhət bilib...

İnsan günahdan yox, sevgidən əmələ gəlib - Adəmlə Həvva bunu çatdırmaq istəyirlər. Amma məlum olur ki, soydaşları üçün əksini düşünmək daha asandır. Həm də ona görə ki (bunu artıq müəllif demir, heç deməyə ehtiyac da yoxdur, az-çox düşünməyi bacaran adam bu qənaətə gəlib çıxa bilır) addımbaşı törətdikləri günahlara bəraət qazandıra bilsinlər, pis mənada müqayisə üçün nümunələri olsun...

Maraqlıdır, əsərdən belə qənaət hasil olur ki, Adəmi də, Həvvanı da "günaha" vadar edən İblisdən daha çox onların bir-birinə olan məhəbbətidir. İblis heç də onların nəfsindən deyil, sadəlövhlüklərindən istifadə edir - Həvva Adəmə alma dərir, qadağan olunan meyvə nə qədər ətirli olsa da, onu özü yemir və sevdiyinə saxlayır - yeri gəlmişkən, müəllif bilərəkdən ya bilməyərəkdən, qadağa ilə bağlı suala Həvvanın cavabını vermir - yəni Həvva özü qadağa məsələsinə toxunmur və bu məsələ qaranlıq qalır. Adəm isə Həvvaya xoş olsun deyə yalan danışır - yenə də İblisin təhriki ilə edelveys gülünü guya qarlı zirvələrdən dərdiyini söyləyir.

Sevgililər alma ağacının altında (sınaq nöqtəsi) görüşürlər. Alma ağacı simvoldur - nəfsin simvolu. Məntiqlə Adəmlə Həvva sevginin bakirəliyini saxlaya bilirlərsə, almanı dərib-dərməmək əslində sonuncu plana keçir - maraqsızlaşır və bəlkə də, əhəmiyyətini itirir...

Yazının başlığında "günah" sözünü dırnağa almışam. İlk növbədə ona görə ki, yazarın haqqında danışdığım pyesində, müqəddəs kitablardan bizə tanış olan məlum və məşhur faktların təhrifinə və ya yumşaq desək, bu vaxtadək alışmadığımız yozuma yer verilib. Amma yazıçı bunu o qədər incə və xoşagələn şəkildə edib ki, istər-istəməz sən özün də hardasa günaha batırsan: düşünmək istəyirsən ki, sadəcə bu vaxtadək eşidib-bildiyin əhvalatda sənə təfərrüat verilməyib - motivlər yetərincə işıqlandırılmayıb...

Nazimqızı Rəbiqə

525-ci qəzet.- 2009.- 9 may.- S.21.