""Türkiyə hökumətinin
mövqeyinə inanmalıyıq"
NİZAMİ CƏFƏROV: "
Türkiyənin baş
naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Azərbaycana budəfəki
səfəri xüsusi əhəmiyyət
daşıyırdı. Çünki fevral ayından bəri
Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin
açılacağı, Ankaranın Yerevanla münasibətlər
qurmasında Qarabağ şərtindən imtina etməsi barədə
mətbuatda mütəmadi yer alan məlumatlar Azərbaycanda
ciddi narahatlığa səbəb olmuşdu. Bəs bu səfər
iki ölkə arasında yaşanan gərginliyə son qoya
bildimi? Azərbaycan-Türkiyə Parlamentlərarası Dostluq
qrupunun rəhbəri Nizami Cəfərov "525"ə
müsahibəsində bu və digər suallara aydınlıq
gətirib.
-Türkiyənin baş
naziri parlamentdəki çıxışında səmimi
şəkildə bəyan etdi ki, Qarabağ münaqişəsi
həll olunmadan Ermənistanla sərhədlər
açılmayacaq, diplomatik əlaqələr
yaradılmayacaq. Buna inanmaqdan başqa bizim çarəmiz
yoxdur. Çünki cənab Ərdoğan özü də
bildirdi ki, bəzən Azərbaycanda, eləcə də
Türkiyədə baş nazirin sözündən çox mətbuata
inanırlar. Azərbaycandakı narahatlığı əlbəttə,
tək hisslərimizlə deyil, həm də intellektimizlə
başa düşürük. Hesab edirəm ki, Türkiyə
hökumətinin mövqeyinə inanmalıyıq. Amma hər
məsələdə bir söz, bir də iş var. Cənab
baş nazir həm türk, həm Azərbaycanca şeirlər
də oxudu və bizim hisslərimizə təsir etməyə
çalışdı. Əlbəttə, biz də çox
istərdik ki, deyilən sözlərin arxasında iş
dayansın. Bəzən Türkiyədə erməni xislətinin
nə olduğunu o qədər də aydın başa
düşmürlər. Son illər ermənilər Azərbaycana
çox böyük yaralar vurublar. Buna görə də istər
istəməz bizim narahatçılığımız
başa düşülməlidir. Bu narahatlıq bir də ona
görədir ki, Azərbaycanın Türkiyəyə
münasibətində bir səmimiyyət var. Biz Türkiyəyə
inanırıq, Türkiyə hökumətinə də həmişə
inanmağa çalışırıq. İstəyirik ki,
Türkiyə ilə Ermənistan, Ermənistanla Azərbaycan
arasında aparılan danışıqlar bir-birilə
koordinasiya olunsun. Mən demirəm ki, Ərdoğan bu istiqamətdə
dövlətin siyasəti, hər hansı planları,
proqramı varsa, hamısını Milli Məclisdə bəyan
etsin. Çünki elə detallar, diplomatik məqamlar ola bilər
ki, onu geniş kütləyə söyləməyə ehtiyac
yoxdur. Cəmiyyət üçün ancaq prinsiplər
lazımdır. O prinsiplər də deyildi. Əsas məsələ
budur ki, bizim dövlət başçıları
arasındakı münasibətlərdə
qarşılıqlı inam olsun. Allah bizi o gündən
saxlasın ki, bu inamda hansısa bir şübhə toxumu olsun.
Azərbaycan prezidenti də söylədi ki, artıq
bütün şübhələrə son qoyuldu. Mənim, eləcə
də digər həmkarlarım və cəmiyyət
üçün əsas məsələ budur.
-Müxalifət mətbuatı
deputatlara Ərdoğana sayğısızlıq göstərmək
barədə xüsusi tapşırıq verildiyini və bu səbəbdən
də baş nazir Milli Məclisə daxil olarkən millət vəkillərinin
ayağa qalxmadığını yazıb. Bununla bağlı
doğurdanmı əvvəlcədən hansısa
razılaşma olmuşdu?
-Ümumiyyətlə,
bununla bağlı xüsusi bir qayda yoxdur. Heç bir
tapşırıqdan da söhbət gedə bilməz. Bəzən
deputatlara elə münasibət bəsləyirlər ki, guya
millət vəkillər taşırıqla oturub-dururlar. Hər
deputatın öz mövqeyi, münasibəti var. İstənilən
xarici ölkənin baş naziri parlamentə daxil olarkən
ayağa durmaq da olar, durmamaq da. Amma adətən
yazılmamış bir qanundur ki, bu və ya digər bir
ölkənin prezidenti parlamentə daxil olanda deputatlar ayağa
qalxırlar. Bundan əlavə, deputatların bəziləri Ərdoğanın
necə çıxış edəcəyi, nə söyləyəcəyi
barədə əvvəlcədən məlumatlı
olmadığından indiyə qədərki şübhələri
nəzərə alaraq öz narazılığını
ayağa qalxmamaqla bildirə bilərdi. Buna çox ciddi və
ağrı ilə yanaşmaq lazım deyil. Əsas budur ki,
baş nazir çıxış edib gedəndən sonra
hamı ayağa qalxdı. Yəni onun
çıxışı parlamentariləri təmin etdi. Kimsə
onu alqışlamaya da bilər. Bu həddən artıq formal
bir məsələdir və ona çox böyük önəm
vermək lazım deyi. Amma Ərdoğan gələndə əksəriyyət
ayağa qalxmışdı. Mən bilmədim arxada kimlər
durub-durmayıb. Lakin məndən öndə demək olar ki,
hamı ayağa qalxmışdı. Söhbət ondan gedir ki,
gərək bir də belə münasibət olmasın. Yəni
baş nazir Türkiyədə aparıcı şəxsdir. Əgər
bu və ya digər dövlətlə əlaqədar hər
hansı bir münasibətini ifadə edirsə, təbii ki, o
özü də bilməlidir ki, sabah həmin ölkəyə
gedəcəksə, o dövlətin parlamenti tərəfindən
necə qarşılana bilər. Yəni istər istəməz
bunu hər bir dövlət başçısı
düşünməlidir. Təbii ki, dövlətlərin
münasibətləri qarşılıqlı prinsiplər
üzərində qurulur. Dövlət öz siyasətinə,
prinsiplərinə uyğun qarşı tərəfdən
reaksiya görür. Parlament həmişə dünyanın ən
demokratik bir qurumu olub. Orda müxtəlif fikirlər ola bilər.
Ərdoğan Türkiyə Böyük Millət Məclisinə
daxil olanda hər hansı bir müxalifət partiyasının
üzvü ayağa qalxmaya bilər. Burda böyük problem
açmaq mümkün deyil. Əsas budur ki, deputatlar
çıxışdan razı qaldılar və bunu da formal
göstəricilərlə ifadə etdilər.
-Ermənistanla-Türkiyə
arasında dialoq mövcuddur. "Yol xəritəsi" də
razılaşdırılıb. Sizcə bundan sonra bu dialoq hansı
şəkildə inkişaf edə bilər ki, Azərbaycan
narazı qalmasın?
-Türkiyə hökuməti
ən müxtəlif danışıqlar aparıb, fikirlər
söyləyə bilər. Amma əgər burda Azərbaycanla
bağlı məsələdən söhbət gedirsə,
ortada Qarabağın işğalı faktı varsa, bunu
Türkiyə özü-özlüyündə həll edə,
müzakirə obyekti kimi seçə, hər hansı bir xəritə,
proqram təqdim edə bilməz. Çünki Azərbaycan
müstəqil dövlətdir və onun taleyini kənarda kimsə
nəinki həll edə, heç müzakirə də edə
bilməz. Onda dərhal bizdə narahatçılıq
yaranacaq. Sadəcə Türkiyə-Ermənistanla
apardığı danışıqlarda Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü məsələsindən imtina etməməlidir.
Ermənistanla bir yerdə konsert keçirə, sərhəddə
görüşə bilər. Amma o proseslər ki, birbaşa
Azərbaycana aid olur, onun bütün detalları barədə
Türkiyə məhz Azərbaycanın təklifi əsasında
o iddiaları qaldırmalıdır. Təsəvvür edin ki,
Türkiyə Azərbaycansız Ermənistanla
danışır, sərhədləri açır, Ermənistandan
isə tələb edir ki, işğal etdiyi beş rayonu
boşalsın. Bu, artıq məntiqsizlikdir. Yəni Azərbaycanın
razılığı olmadan Türkiyə hər hansı
formada Ermənistanla belə bir müqavilə bağlaya,
razılığa gələ bilməz. Eyni zamanda "biz bu
cür razılığı gəlmişik" deyə Azərbaycan
hər hansı formada təzyiq də göstərməsi
mümkün deyil. Çünki Azərbaycan öz ərazi
problemini hər hansı bir dövlətin təklifi ilə həll
edə bilməz. Ona görə də əminəm ki,
"şübhələr aradan qalxdı" deyəndə o
nəzərdə tutulur ki, iki dövlət arasında
münasibətlər elə olmalıdır ki burda Ermənistan
həmişə ikinci tərəf kimi çıxış
etsin. Əsas aparıcı kontekst Azərbaycan-Türkiyə
münasibətləri olsun. Bu münasibətlərin səmimiliyi
daxilində Ermənistana olan münasibət həll
olunmalıdır.
P.SULTANOVA