Bağışlanan şairlər və
bağışlanmayan torpaqlar
...Bir ağ xəbər,
orda qaranlıq da vardı ağlıq qədər.
***
Göz yaşı görməkdən
bezib televizora baxmaq istəmirəm. Xəbəri oğlum verir:
- Türkiyə hökuməti
Nazimin vətəndaşlığını qaytardı!
- Qaytardı?!- deyirəm. -
Qaytardı... Bundan sonra... Nə olsun... Nə fərqi... Nazim dünya vətəndaşı idi. Dirilərə
həbsxana, ölülərə azadlıq verən ölkə...
Nəsə bu xəbər məni qəhərləndirir.
Dünyanın şeir, sənət limanlarına 40 il Türkiyə yükü boşaldan şairə
Türkiyə sovqatı... Rusların informasiya
saytları heç ləngimir, həmən yerləşdirirlər
bu xəbəri - "Turtsiya prostila opalnaqo poeta". "Prostila"- yəni bağışladılar.
Şairi bağışladılar?! Minnətə
bax... Fikirlər başımda elə sürətlə
fırlanır ki, heç bilmirəm hansının axarına
qoşulum. Bircə bu
"bağışlamaq" sözü məni lap
yandırıb-yaxır. Şairlər
üçün bütün dünya vətəndi, həm də
bütün dünya məhbəsdi. Şairlər
dünyanı hər zaman bağışlayırlar. Və həm də dünyanı dünyaya
bağışlayırlar. Nazim məmləkətinə
"infarktım" demişdi və həm də demişdi
ki, "şairi cənnətə qoymuşlar, ah, məmləkətim,
demiş".
Bir ağ xəbər, orda qaranlıq
da vardı ağlıq qədər...
Şairlərə dünyada bir
qarış yer tapılmır. Dünya şairlərin əlində
olsaydı...
Misirli qardaşım:
şərqilərimiz
qardaşdır
isimlərimiz
qardaş.
Yoxsulluğumuz
qardaşdır
yorğunluğumuz
qardaş.
Şəhərlərimizdə
gözəl, ulu, canlı nə varsa:
insan,
caddə, çinar,
Savaşında
sənin yanındalar.
Köylərimdə Kəlami
Kadim okunuyor
senin
dilinlə,
senin
zəfərin üçün...
Misirli qardaşım,
biliyorum,
biliyorum,
İstiqlal otobüs deyil
ki,
birini
qaçırdınmı, o birinə minəsən,
İstiqlal sevgilimiz kimidi
aldatdınmı
bir kərə
zor
dönər bir daha.
Misirli qardaşım,
Kanalın
sularına qarışdı qanın.
İnsanın yurdu bir qat
daha
kendinin olur.
torpağına,
suyuna
qarışdıqca
qanı.
Yaşamış
sayılmaz zatən
Yurdu
üçün ölməsini bilməyən millət.
Şeir 56-cı ildə yazılıb.
Kanal təbii ki, Süveyş kanalıdı.
O vaxt Misir, indi Qəzza olduğu kimi, böyük dövlətlərin
tapdağı altındaydı. Dünya
Süveyş krizisini həll etməyə
çalışır - Misir üçün yox, özləri
üçün. Kanal Misir dövləti tərəfindən
milliləşdirilib. Və Böyük Britaniya, Fransa
kanal üzərində nəzarəti qaytarmağa
çalışır. Yeni yaranmış
İsrailin də burda öz payı olmalıdı, ya yox?
Sina yarımadası işğal olunur, amma
SSRİ və ABŞ-ın təzyiqi ilə İsrail geri
çəkilir (Dünyanın ikiqütblü olması nə
gözəlmiş, Allah).
1967-ci il. Misir,
İordaniya və Suriya İsraillə savaşır. Camal Əbdül Nasir radio ilə
çıxışında ərəb dövlətlərini
birliyə çağırır. Tarixə "6
günlük müharibə" kimi daxil olan savaş nəticəsində
Sina yarımadası, Qəzza sektoru, İordan
çayının Qərb sahili, Şərqi Yerusəlim və
Qolan təpələri İsrailin nəzarətinə
keçir (Faktiki olaraq bu döyüşdə SSRİ Amerikaya
uduzdu. Bu döyüşdə iştirak
etmiş azərbaycanlı general İbrahim Əhmədovun
xatirələrini dinləmişdim. Toparlana
bilsəm, bunları da yazardım. Ruhu
şad olsun). "Altı günlük
müharibə"dən sonra dünya ərəb radikalizmi və
terrorizmi xofunu yaşamağa başlayır. 1972-ci ildə Münhendə Yay Olimpiadasında
İsrail atletləri terrorçular tərəfindən girov
götürülür, hamısı öldürülür.
Və sonra nələr, nələr olur...
1978-ci il. Misir prezidenti Ənvər
Sədatın İsrailə tarixi səfəri və Knessetdə
(yəhudilərin parlamenti) çıxışı. 1980-ci ildə Ənvər Sədat və İsrailin
baş naziri Menahem Beqin Kemp-Deviddə razılaşma
imzalayırlar. Bu razılaşmaya görə
İsrail Sina yarımadasını Misirə qaytarır və
Fələstin muxtariyyətinin yaradılması ilə
bağlı danışıqlara hazır olduğunu bildirir.
(O zaman mən universitet tələbəsi idim. Sovet
qəzetləri rusların iştirakı olmadan keçirilən
danışıqlara çox kəskin etiraz edirdilər.
Və bütün ideoloji qurumlara Kemp-Devid
sülhünü pisləmək
tapşırılmışdı. Yadımdadı
"Sov.İKP tarixi" dərsində müəlliməmiz
bu "rüsvayçı" razılaşmadan
danışanda tələbə yoldaşlarımdan biri qəfildən:
"Bəs onda Lenin niyə
1987-ci ildə İsrailin təcavüzkar
siyasəti Fələstin ərazisində Birinci İntifadaya
(üsyan) təkan verir.
1992-ci ildə İsrailin baş naziri olan
İshak Rabin ərəb qonşuları ilə kompromis siyasəti
yürütməyə başlayır. 1993-cü
ildə Osloda sülh razılaşması imzalanır. Bunun müqabilində Fələstin
administrasiyası İordanın Qərb Sahilinə, Qəzza
sektoruna nəzarət haqqını əldə edirdi. Bu sülhün də axırı nə oldu? Yəqin unutmamısınız, 1995-ci ilin
noyabrında İshak Rabin öldürüldü.
90-ların sonlarında Vay-River memorandumu
imzalanır. Və bu guya Fələstin ərəblərinə
öz torpaqlarında yaşamaq üçün bir azacıq da
olsa əlavə hüquqlar verir.
2000-ci ildə Yasir Ərəfatla
İsrailin baş naziri Ehud Barakın yenə Kemp-Deviddə
görüşü baş tutur. Təbii
ki, Amerikanın vasitəçiliyi ilə. Ehud Barak Qəzza sektorunda və Qərb Sahilinin 97
faizində Fələstin dövləti üçün ərazi
ayırmaq təklifini irəli sürür. Yasir Ərəfat rədd edir. "Əl-Aksa"
İntifadası başlanır.
2001-ci ildə İsrail hökumətinin başına Şimon Peres keçir. 2005-ci
ilin avqustunda Qəzza sektorunda yaşayan yəhudiləri və
İsrail qoşunlarını Qəzzadan
çıxarırlar. Guya 38 illik
işğala son qoyulur. Bugünkü
bombardmana baxanda səbəbini anlamaq çətin deyil.
2006-cı ilin yanvarında Qəzzada
seçkilər keçirilir. Və
gözlənilmədən "HƏMAS" 133 yerdən
74-ünü qazanır. (Zira mən
seçki məsələsində "gözlənilməz"
sözünü qəbul etmirəm. Dünyanın
hər yerində seçkilərin nəticələri
gözləniləndi. "HƏMAS"ın
çox yer qazanması da bugünkü hadisələr
üçün zəmin rolunu oynayırmış). Seçki qələbəsindən sonra təşkilat
İsraillə bağlanmış bütün müqavilələrin
üstündən xətt çəkir. Və
tərksilah olunmağa razılıq vermir. (Bu da çox gülüncdü. Ordan ən müasir bombalar yağır, bunlar da guya
atılıb-düşürlər). Nəticədə
dünya, yəni böyük güclər Fələstinə
maliyyə boykotu elan edirlər.
2007-ci ildə "HƏMAS" hərbi
yolla Qəzza sektorunda hakimiyyəti ələ keçirir.
Və orda İslam dövləti yaratmaq niyyətini
açıqlayır. Buna cavab olaraq "FƏTH"
lideri Mahmud Abbas İordan çayının Qərb Sahilində
yeni hökumət yaradır və "HƏMAS"ı
terrorçu təşkilat elan edir.
İndi gələk əsas məsələyə.
Bu Qəzza sektoru ki var, BMT Fələstin
dövləti yaratmaq üçün əta edib ərəblərə
- balaca bir zolaqdı. Uzunu 54 kilometr, eni 12
kilometr, yəni 363 kv.km. Həmin bu ərazidə
milyon yarım fələstinli yaşayır, əgər buna
yaşamaq demək olarsa. İşıqları
yox, çörəkləri yox, suları yox, işləri
yox. "Yox" deyirəm, amma dünya
onlara özlərini partladıb öldürmək
üçün şərait yaradıb. 2005-ci ildə
guya böyük lütf edib yəhudi əhalini
köçürəndə cəmi 8500 adam
evakuasiya edilib. Müqayisə üçün -
milyon yarım ərəb və 8500 yəhudi. Dünyanın bütün informasiya agentlikləri bu
azlıq üçün ağlayır. Elə bil
bombanın altında qalıb parça-parça olan körpələr
də heç yoxdu...
Port-Səidli Mansurum
on
üç-on dörd yaşında,
Yalınayaq, başı
kabak,
oturur
boya boyar.
Aynalı,
çınqıraqlı sandığının başında.
İskarpinlər,
papuçlar, postallar,
kunduralar,
Tozlu, çamurlu, umudsuz,
Çıkar
aynalı sandığa.
Fırçalar
kanadlanır, parlar kızıl kadife.
İskarpinlər,
papuçlar,
postallar,
kunduralar
Sevincli, dipdiri, gənc
Umudlu,
pırıl-pırıl,
Enər
aynalı sandıkdan.
Mansurum, qara-quru,
Xurma çekirdeyi kimi
Mansurum
tatlı.
Mansurum həp aynı
şarkıyı söylər:
Ya ayni, ya habibi!..
Port-Səidi yakdılar,
öldürdülər Mansuru
Bu sabah
qazetədə fotorafını gördüm:
Ölülərin
arasında bir kiçik ölü.
Ya ayni, ya habibi!
Xurma çekirdeyi kimi...
Bu şeir də 56-cı ildə
yazılıb. Amma ərəbin həyatında
heç nə dəyişməyib. Öldürücü
silahlar mükəmməlləşib, yaşam yenə ibtidai.
Ağ evin ağ pişiyi üçün
başsağlığı verirlər. Qara
cocuqların göz yaşı kimsəni tərpətməz.
Yenə ölümündən 46 il sonra Vətənin
böyük oğluna minnətli vətəndaşlıq
bağışlayırlar. Yenə dirilərin
yaşaması üçün torpaq savaşı gedir. Torpaqlar bağışlanmır. Yenə qara-quru mansurlar sarı saçlı, mavi
gözlü adamların tapdağı altında. Amma
dünyada Nazim də olub axı...
Kardeşlərim,
Baxmayın sarı
saçlı olduğuma
Mən Asiyalıyım.
Baxmayın mavi
gözlü olduğuma
Men
Afrikalıyım.
Ağaclar kendi dibinə
Kölge vermez mənim
orda
sizin
ordakılar kimi.
Mənim orda aslanın
ağzındadır əkmək
Əjdərlər
yatar başında çeşmələrin.
Və ölünür mənim
orda əllisinə
basılmadan
sizin
ordakılar kimi.
Baxmayın sarı saçlı
olduğuma
Mən Asiyalıyım.
Baxmayın mavi
gözlü olduğuma
Mən Afrikalıyım.
Oxuyub-yazma bilməz
yüzdə
səksəni menimkilerin
Şeirlər gəzər
ağızdan-ağıza
türküləşərək.
Şeirlər
bayraqlaşa bilir mənim
orda
sizin ordakılar kimi.
Kardeşlərim,
Sısqa
öküzün yanına
qoşulub
şeirlərimiz
torpağı
sürə bilməli
Pirinç tarlalarında
bataqlığa girə bilməli
dizlərinə
qədər.
Bütün soruları
sora bilmeli
Bütün
işıqları dere bilmeli
Yol başlarında dura
bilmeli
Kilometr
daşları kimi şeirlərimiz.
Yaklaşan
düşmanı hər kəsdən
öncə
görə bilməli
Cəngəldə
tamtamlara vura bilməli
VƏ YER ÜZÜNDƏ
TƏK ƏSİR YURD,
TƏK ƏSİR
İNSAN
GÖK ÜZÜNDƏ
ATOMLU TƏK BULUD
QALMAYINCAYA QƏDƏR
MALI-MÜLKÜ,
AĞLI, FİKRİ, CANI NƏYİ
VARSA VERƏ BİLMƏLİ
BÖYÜK
HÜRRİYYƏTƏ ŞEİRLƏRİMİZ!
***
... Bu "bağışlamaq"
sözü məni lap yandırıb-yaxır. Ona torpaq bağışlayıblar, ya
günahından keçiblər? Şairin
günahı nə idi?
Türkiyə Nazimi bağışladı...
BİR AĞ XƏBƏR,
ORDA QARANLIQ DA VARDI AĞLIQ QƏDƏR...
İradə TUNCAY
525-ci qəzet.-2009.-10 yanvar.-S.21.