ONLARIN DÜNƏNİ: ABBAS ABDULLA - 1

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb.Onlar : sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi, hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsl üçün ibratamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə kərəkli və daha qabarıq görünməkdədi.

Bu gün proektimizin davamı olaraq şair və tərcüməçi Abbas Abdullanın DÜNƏNKİ KİMLİYİNDƏN söz açmaq istərdik.

Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq. İzləməyə dəyər.

Və...

Beləliklə ŞAİR, TƏRCÜMƏÇİ, TƏNQİDÇİ, AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TÜRKİYƏ RESPUBLİKASINDA BAŞ KONSULU, bütün bunlardan əlavə mənim otuz illik dostum, evimin ən yaxın adamı...

Bir arayış: Elçiliyimi eləyib. Ağacavad Əlizadə və İsa İsmayılzadə ilə birlikdə. Yetmiş altıncı ildə toyumda dedi ki, ən xoşbəxt atayam, otuz altı yaşım var, BÖYÜK OĞLUMUN toyunu eləyirəm. Bu, zarafat deyildi, ciddi söhbət idi. Mən ona ilk dəfə nə vaxt DƏDƏ demişəm, yadımda deyil, ancaq o, mənə həmişə övladı kimi baxıb, məsləhətlər verib, gözü üstümdə olub, uğurlarıma sevinib...

... Abbas Abdulla Hacaloğlu ilə söhbətimiz çox əsəbi, özü demişkən, sinirli başladı. Buna mən sevindim, düşündüm ki, "açacaq sandığı, tökəcək pambığı". O saat da yadıma İsa İsmayılzadə ilə söhbətim düşdü. İsa da ilk sualımı eşidən kimi sərtləşdi, əsəbiləşdi və mən məsələni çətinə salmamaq üçün tez ayağa durub, otaqdan çıxdım.

Bu dəfə də eyni əsəbilik...

Ancaq bu dəfə otaqdan çıxa bilməzdim, ona görə ki, mənim evimdəydik, yemək süfrəsi hazırlanırdı, onun - Hacaloğlunun çox sevdiyi xəngəl bişirilirdi. Əsəbilik ordan başladı ki, mən yenə də həmişəki kimi deyəsən, "ağzımın sözünü" bilməmişdim, baltanı daşa vurmuşdum. Əsəbilik ordan başladı ki, artıq Hacaloğlu "Ulduz"un baş redaktoru deyil, onun yerinə seçilən Ələkbər Salahzadənin və başqa əməkdaşların adından dedim ki, Abbas, deyəsən sən öz yerinə Sabir Azərini qoymaq istəyibsən, ancaq alınmayıb. Bunu da xüsusi vurğuladım ki, şəxsən Ələkbər Salahzadə səndən "Ulduz"a intervü götürməyi tapşıranda məhz bu redaktorluq seçkisinin niyə belə alındığını da soruşmağı tapşırdı.

Əsəbiləşdi, necə əsəbiləşdi, söyüşün biri bir qəpiyə. Özünü söydü, Ələkbəri söydü, məni söydü, həyatının bizimlə bağlı keçən günlərini lənətlədi...

Və birdən yumşaldı. "Poz, poz", - dedi, - o söyüşləri. Sən düzələn adam deyilsən. Siz düzələn adamlar deyilsiniz...

Siqaret yandırdı. Mən maqnitafonun düyməsini basıb dayandırdım. Susdum, qorxumdan susdum. Sorğu alınmayacaq, deyə yox, sadəcə, son vaxtlar, adətən bizim evdə söhbət zamanı o, tez-tez əsəbiləşir, az qala dözülməz olub, tez özündən çıxır... Bu vəziyyət onu da, məni də bezdirib. Hər dəfə də belə əsəbi söhbətlərdən sonra evin xanımından üzr istəyir, oğlumun-qızımın gözlərindən öpür, "Siz Allah, bağışlayın, - deyir, - bu Tofiq düzələn deyil..."

Mən heç istəmirdim ki, bu dəfə də belə olsun. Şükür ki, yenə də tez soyudu və deyəsən söhbətimiz alınacaq.

... Və beləliklə...

HACALOĞLU: - Mən bunu namərdlik sayıram. Ona görə ki, otuz ildir tanıdığım bir adam, səmimiyyətinə inandığım bir adam qəddarcasına şübhəyə düşür mənim haqqımda. Cümə axşamı idi, həftənin dördüncü günü. Hamısını (əməkdaşları nəzərdə tutur - T.A.) otağa topladım. Dedim, mən gedirəm, siz qalırsız, bir adam baş redaktor olmalıdı. İntriqa düşməmək üçün, başa düşürsənmi, Tofiq, intriqa düşməmək üçün dedim, gəlin heç bir ciddi dəyişiklik etməyək. Mən gedirəm, onsuz da redaktor müavini ştatı artıqdı, onu ixtisara salaq, hər biriniz Ələkbər, sən də, Əhəd, sən də, Nemət, sən də, Nizaməddin, sən də baş redaktor olmağa layiqsiniz. Onu da deyim ki, Seyran həmişə olduğu kimi, yenə də işdə yox idi... Hə, dedim ki, Sabir Azəri təcrübəli yoldaşımızdı, üz-gözümüz öyrəşib, kənardan adam gələ bilər, o adamın kim olacağı da bəlli deyil, maaşınız da çox aşağıdır. Nizaməddin iş tapıb redaksiyadan gedir, onun maaşını, Sabir baş redaktor keçir, onun müavinlik maaşını öz aranızda bölün, indi icazə verirlər, az da olsa durumunuz yaxşı olsun... Qəribədi ki, bu söhbətdən sonra hamısı, Sabirin dediyinə görə, onun otağına girib razı qaldıqlarını söyləyiblər. Elə ayrıca yanıma gələnlər də oldu, dedilər, qoy belə olsun. İndi belə çıxır ki, mən Ələkbər Salahzadəni istəməmişəm. Belə düşünənlər bir şeyi bilməlidirlər ki, mən hər hansı bir əməkdaşın bu vəzifəyə seçilməsinə razı olmasaydım, irəli sürdüyüm namizəd keçməyəndə Ələkbərin də, Əhədin də təkidilə katiblərdən birinin iştirakını tələb etdiyini bəhanə gətirib yığıncağı qapadardım. Sonrası necə olacaqdı, bir Allah bilir, bir də Ələkbər təxminən bilər. Nə isə...

TOFİQ ABDİN: - Deməli belə, abi, artıq "Ulduz" jurnalından ayrılırsan, ayrılmaq deyəndə ki, gedirsən, nə bilmək olar, bəlkə bir də buralara qayıtmadın. Bu taleyin işidi. Bax, bu gedişin özündə sən nə düşünürsən? Bu sənin üçün nə dərəcədə ağırdı, bunu sənin irəliliyişmi hesab edirsən?

HACALOĞLU: - Söhbətimizin əvvəli elə səfeh başladı ki, mənə elə gəlir, bizim danışığımızın EMOSİONAL tərəfi baş tutmayacaq. Məni yaxından tanıyanların biri də sənsən. Mən heç vaxt RƏSMİ MƏQAM üçün, RƏSMİ VƏZİFƏ üçün can atmamışam. Amma bilirsən də, mənim əlimdə çox böyük imkanlar olub. Vaxtilə məni Mərkəzi Komitənin ideoloji şöbəsində işə çağırıblar.

TOFİQ ABDİN: - Şıxəli Qurbanovun vaxtında?

HACALOĞLU: - Yox, sonralar. Şıxəli müəllimin vaxtında məni baş redaktor qoyurdular, baş tutmadı. Altmış yeddinci ilin əvvəlində mən redaktor qoyulurdum "Ulduz"a. Bir məclisdə rəhmətlik Şıxəli söz açıb. Mən o məclisdə olmamışam. Rəhmətlik Salam Qədirzadə və rəhmətlik Rauf İsmayılov danışdılar mənə o məclisdə olanları. Nəbi Xəzri Şıxəliyə deyib ki, mən də Abbas Acalovun xətrini istəyirəm, amma çox gəncdir. Şöbə müdiri kimi "Ulduz"da işə başlamışam, sonra Akif Hüseynovla sözümüz düz gəlməyib, getmişəm "Ədəbiyyat qəzeti"nə şöbə müdiri, sonra o qəzetdə xüsusi müxbir olmuşam, sonra təzədən "Ulduz"da ədəbi işçi işləmişəm, iki ay sonra məsul katib olmuşam, bir-iki ay sonra aparıblar "Ədəbiyyat qəzeti"nə baş redaktorun müavini, ordan da "Ulduz"a gətiriblər baş redaktor. Mən araya heç bir xüsusi adam salmamışam, vəzifə üçün əldən-ayaqdan getməmişəm. Heç kimdən xahiş eləməmişəm. Bunlar hamısı mənsiz olub.

TOFİQ ABDİN: - Abi, sənin Azərbaycanda kifayət qədər hörmətin var. "Mən taleyimdən narazı deyiləm" (Bunu Hacaloğlu deyir). İstər ədəbi mühitimizdə, istərsə də ədəbi mühitdən qıraqda səni ağsaqqal kimi, çox adama əl uzadan, kömək göstərməyə can atan adam kimi tanıyırlar. Bayaq deyirsənki, mən heç vaxt vəzifəyə can atmamışam. Sənin ki, ədəbi aləmdə bu qədər şöhrətin var, Ukraynadan beləsinə səni tanıyırlar, Türkiyədə səni türk dünyasının ən tanınmış yazarlarından biri kimi təqdim edirlər, onu da deyim ki, bu ifadələri mən bir az qabaq Çingiz Aytmatov haqqında oxumuşdum, necə oldu ki, sən birdən-birə İCTİMAİ XADİMLİK iddiasına düşdün?

HACALOĞLU: - ... Yüz faiz başa düşürəm, yüz faiz başa düşürəm sənin sualını, yəni məşhurlaşmaq xatirinə... Maraqlıdı, sən otuz ildi məni tanıyırsan və sənə elə gəlir ki, mən birdən-birə ictimai xadimlik iddiasına düşmüşəm. Mən ictimai xadimlik iddiasına düşməmişəm, sadəcə bu İŞİ GÖRMÜŞƏM. Ömrüm boyu görmüşəm. Gəl, lap əvvəldən başlayaq... Mənim böyüyüb boya-başa çatdığım Kəpənəkçi kəndindən iki kilometr yuxarıda erməni kəndi Xaçın, iki kilometr aşağıda isə gürcü kəndi Dəli Xaç vardı. Xaçından keçib Binəyə gedərdim, Dəli Xaçdan keçib Faxralıya oxumağa getmişəm. Və hər dəfə birincidən keçəndə dığalar üstümə cumub qışqırardılar: Turka, turka... İkincidə isə bicolar qışqırardı: Tatari, tatari... Gürcü uşaqlarının bir mahnıları da vardı: Tataro, Tataro, şeni tavi kavtaro... Biz də borclu qalmırdıq, bir meyvənin nübarını yeyəndə atdanıb düşə-düşə oxuyardıq: BAŞIM-DİŞİM AĞRIMASIN, AĞRISA DA ERMƏNİYƏ, GÜRCÜYƏ... Bax beləcə, cocuqluq, yeniyetməlik illərindən mən özümü və özümlə birlikdə sövq-təbii millətimi savunmaq-qorumaq zorunda qalmışam. Onu da deyim ki, yeniyetməlik, gənclik illərimdən nə ermənilərlə, nə də gürcülərlə yumruq davam olmayıb, amma az qala yumruq savaşına çevriləcək mübahisələrimiz olub, onlar özlərinin, mən bizim üstünlüyümüzü isbata çalışmışıq. Əslində bu ictimai xadimlik nə olan şeydi, bilmirəm, amma sənin dediyin anlamda mənim ictimai xadimliyim Kəpənəkçidə başlayıb, Bolnisdə, Tiflisdə, Gümrüdə, İrəvanda, Bakıda davam edib... Bir siyasətçi kimi isə Ukraynaya borcluyam. Hətta Azərbaycan ədəbiyyatında özümü tanımağım da Ukrayna (!) ilə bağlıdır. Az qala əllərindən tutub redaksiyalara apardığım yoldaşlarım nədənsə istəmirdilər ki, mən ədəbi mühitdə şair kimi tanınım. Deyirdilər ki, sən yaxşı tənqidçisən, yaxşı tərcüməçisən, nə bilim, daha nələr, mənsə, öz növbəmdə konkret olaraq deyirdim ki, bax, mənim bu şeirimi götürün, deyin ki, bu şeir zəifdi, sonra söhbət eləyək. Sonra elə oldu ki, mən rəhmətlik Şıxəlinin təklifi ilə aspirant kimi Ukraynaya təcrübə keçməyə getdim. Orda gördüm ki, istər mənim yaşıdlarım, istərsə də məndən yaşlı sənətçilər Ukraynanın milli azadlığı uğrunda mübarizə aparırlar. Gizli. Mən o mübarizənin içində bişdim. Mənim onda vardı neçə yaşım? İlk dəfə Ukraynaya, Kiyevə gemişəm altmış dördüncü il, noyabr ayının iyirmi səkkizində. İyirmi dörd yaşım vardı. Ona qədər də müəyyən milli məsələlər, universitetdə oxuyanda beynimdə fırlanırdı. Yaxınlıq etdiyim tələbə yoldaşlarım, yaddaşlarını qurdalasalar, xatırlarlar, o vaxtlar deyirdim ki, bu sovet sosializmi hər nədirsə, bizim millət üçün deyil. Bir də deyirdim ki, sovet hökuməti 2017-ci ildə dağılacaq. Sonra Ukraynada İvan Draçla, Dmitri Pavlıçko ilə neçə-neçə ukraynalı mücahidlərlə tanışlıqdan gözüm açıldı, onların apardığı milli azadlıq hərəkatında daha da yetkinləşdim. O illərdə Ukraynada bir-ikisi Səməd Vurğunu tanıyırdı, bir-ikisi Rəsul Rzanı, Süleyman Rüstəmi... Şəxsi şeylər idi bunlar. Millət olaraq, toplum olaraq tanımırdılar. Şıxəli müəllim güldü və dedi ki, bəs sən bu iki ayda nə qayırmısan Azərbaycanın tanınması üçün, nə yazmısan, hansı iclasda çıxış eləmisən, hansı toplantıda söz demisən? Başa düşürsənmi? Elə bil ayıldım ki, mən Ukraynada elmi araşdırmalar aparmaqla bərabər Azərbaycan adlı bir ölkənin tanınmasında nəsə bir iş görməliyəm. Və mən hər il Ukraynanın bir neçə ədəbi bayramında iştirak eləyirdim, müxtəlif şəhərlərdə görüşlərdə olurdum, iyirmi beş vilayətin iyirmi üçündə olmuşam və bütün bunlar səncə, mənim ictimai fəaliyyəti deyilmi? Allah evini yıxmasın, Tofiq, adamı məcbur edirsən ki, demək istəmədiklərini də desin...

***

Abbas Abdulla Hacaloğlu (Acalov) - şair, tərcüməçi, tənqidçi. Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvü (1977), Azərbaycan Respublikası Əməkdar Mədəniyyət işçisi (1984)

1940-cı ildə doğulub. Gürcüstan SSR-nin Bolnisi rayonun Bolus Kəpənəkçi kəndində. Orta məktəbi bitirib, Bakıya gəlib, ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb (1958-63). EA Nizami adına İnstitutun aspiranturasında oxuyub (1964-66). Kiyevdə Ukrayna SSR Elmlər Akademiyasının Şevçenko adına Ədəbiyyat İnstitutunun "Şevçenkoşünaslıq" şöbəsində təcrübə keçib. Şevçenkoşünasdır.

Müxtəlif yerlərdə işləyib. Xüsusilə qəzet və jurnallarda fəaliyyət göstərib. "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində redaktor müavini, "Ulduz" jurnalında baş redaktor olub.

"Ata yurdu" (şeirlər) 1970, "Ağlı-qaralı dünya" (şeirlər) 1980, "Üzü dan yerinə" (şeirlər) 1984, "Azərbaycan-Ukrayna ədəbi əlaqələri" (1982) kitablarının müəllifidir. Ukrayna və ruscadan V.Pekqobit, İ.P.Kotlyarevski, M.F.Rıliski, İ.Pivovarova, L.Ukrainkanın kitablarını azəricə çevirib.

1980-cı illərin sonlarında başlayan demokratik hərəkatda yaxından iştirak eləyən və bu hərəkatın yaradıcılarından biri olan Abbas Abdulla Xalq Cəbhəsinin ən öncül sıra nəfəri olmaqla, həm də bu cəbhənin aparıcı qüvvələrindən sayılır. Bütün yaradıcı və fiziki qüvvəsini bu yolda sərf eləyən Abbas Abdulla bir siyasətçi kimi hadisələrin içində püxtələşmiş və təsəvvürəgəlməz dərəcədə siyasi əqidəsinə görə diqqəti çəkmişdir. Buna görə də Demokratik qüvvələrin hakimiyyətə gəlişi ilə Abbas Abdulla Azərbaycan Respublikasının İstanbulda Baş konsulu təyin olunmuşdur.(1992-ci ildən).

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 14 avqust.- S. 15.