"Ürəklə söhbət"lərdə həyat həqiqətləri

Xalqımızın zəngin poetik irsində qadın şairlərimizin də böyük yeri var. Məhsəti Gəncəvi, Xurşidbanu Natəvan, müasir mərhələdə Mirvarid Dilbazi, Nigar Rəfibəyli, Mədinə Gülgün, Hökumə Billuri, Mahirə Abdulla və başqalarının yaradıcılıqları haqlı olaraq Azərbaycan poeziya tarixinə daxil olmuş, şeirsevərlərin rəğbətini qazanmışdır. Xalqımızın həyatında baş verən önəmli hadisələr, onun istək-arzuları, yüksək mədəniyyəti, estetik idealları qadın şairlərimizin yaradıcılığında da öz yüksək bədii ifadəsini tapa bilmişdir. Həyatı qadın gözü ilə görmək, buradakı fərəhverici hadisələri və acıları həssas qadın qəlbi ilə duymaq, şeir dili ilə ifadə edə bilmək, bəlkə də qadın şairlərimizin yaradıcılıqlarını fərqləndirə bilən ən mühüm xüsusiyyətlərdəndir.

Gerçəkdən də qadın şairlərimizin yaradıcılığında müxtəlif həyat hadisələri ilə birlikdə bu hadisələrə qadınlarımızın spesifik münasibətləri, bizim görə bilmədiyimiz, hiss edə bilmədiyimiz tərəfləri də öz bədii həllini tapa bilir. Əslində bu qəbildən olan yaradıcılıq nümunələri, eyni zamanda toplum nüfuzunun yarıdan çoxunu təşkil edən qadınlarımızın psixologiyasını, dünyagörüşünü, yüksək mənəviyyatını, həyat təcrübəsini, sosial - mədəni həyatımızda iştirak etmək səviyyəsini və s. ifadə etməkdədir.

Son zamanlar Batı ölkələrində, həmçinin ABŞ, Kanada, Rusiya kimi ölkələrdə qadınların haqlarını müdafiə edən Cender hərakatının öz nüfuz dairəsini genişləndirməsini söyləmək mümkündür. Qadınların kişilərlə bərabər hüquqa malik olmaları sosial - mədəni həyatın bütün sahələrində bərabər hüquqa malik olmalarını müdafiə edən Cender hərəkatı mümayəndələri qadınların bütün dünyada, xüsusilə də bir çox Afrika və Asiya ölkələrində əsasən bu hüquqlardan məhrum olduqlarını vurğulamaqla birlikdə müasir mərhələdə belə bir vəziyyətin dözülməz olduğunu da dünya ictimaiyyətinə çatdırmağı zəruri bilirlər. Xatırlatmaq lazımdır ki, Cender hərəkatından yüz illər və sonra da adlarını zikr etdiyimiz qadın şairlərimizin yaradıcılığında qadın azadlığı ideyası, onların sevib-sevilmək hüquqları, sosial-mədəni həyatda erkəklərlə birlikdə iştirak etmələri kimi məsələlər daima diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu mütərəqqi meylin günümüzdə də davam etdirilməsinin şahidi oluruq.

Bu yaxınlarda çapdan çıxmış Nailə xanım İbrahimovanın "Ürəklə söhbət"(Avropa nəşriyyatı, Bakı, 2010) adlı şeirlər kitabı bir daha söylədiklərimizə gözəl misal ola bilər. İlk öncə elə bir fikir yarana bilər ki, kitabdakı şeirlər şairənin öz intim, məlhəm fikir və düşüncələrini, özü ilə olan fərdi söhbətlərini içinə almaqla yaranır.

Lakin şeirləri bir - bir oxuduqca anlayırsan ki, bu intim, ilk öncə subyektiv görünə bilən fikirlər, mülahizələr əslində real həyat hadisələri ilə, xalq həyatı və məişəti ilə qırılmaz əlaqələrlə bağlı olduğuna görə daha çox fərdi çərçivələri aşıb milli - bəşəri məna kəsb edə bilir. Zənnimizcə, belə bir poetik səviyyəyə yüksəlmək yolunda şairənin istedad və bilgi dairəsinin geniş olması ilə birlikdə, onun bədii təsvir vasitələrindən, ana dilimizin saflığından, xalqımızın müdrik kəlamlarından, mənəvi - tarixi dəyərlərindən yaradıcılıqla istifadə edə bilməsi də mühüm rol oynamaqdadır. Şairənin meydana gətirdiyi zəngin assosiasiya (çağrışımlar) çalarları təbii ki, bu yolda, həmçinin şeirlərin bədii - ideya məzmununun oxucuları tərəfindən qavranılmasında da önəmli rol oynaya bilir. Çünki bu assosiasiyalar heç bir vaxt sırf fərdi, subyektiv, real varlıqdan tamamilə təcrid olunmuş assosiasiyalar deyil. Şairənin bir məharəti də ondadır ki, o bu assosiasiyaları başqalarında da oyada bilir.

Nailə xanım İbarahimovanın ikinci şeir kitabı olan "Ürəklə söhbət" kitabında biz artıq zəngin həyat yolu keçmiş ( O Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetini bitirmiş, gənc yaşlarından müxtəlif mətbuat orqanlarında yazılarını çap etdirmişdir.), geniş maraq dairəsinə malik bir müəlliflə rastlaşırıq. Daha çox lirik xarakterdə yazılmış şeirlərində müəllif əsasən qadın taleyi, onun istək və arzuları, həyəcanları, sevgisi, nifrəti, ailə haqqındakı fikirləri və s. yer almaqdadır. Bu şeirlərin səmimiliyi şairənin qələmə almış olduğu hadisələri şəxsən yaşaması, onlar üzərində uzun bir zaman düşünməsi ilə bilavasitə əlaqədardır. Ümumiyyətlə, Nailə xanımın heç bir şeirini canlı həyat hadisəsi olmadan və ya onu bir sənət adamı kimi həyəcanlandırmayan, eyni zamanda real prototipi olmayan hadisələrdən kənar qələmə alması imkansız görünür. Onun şeirlərinin çoxu sevgi mövzusuna həsr olunmuşdur. Şeirlərdə bu əbədi mövzunun müxtəlif anları, mərhələləri, tərəfləri yüksək bir bədiiliklə ifadə olunmaqdadır. Sevgidən doğan qısqanclıq, intizar vəfadarlıq, xəyanət, facıəvi anlar, ümidsizlik kimi hisslər və əhvali - ruhiyyələr bu şeirlərin ideya - məzmununu təşkil etməkdədir. Şair bu hadisələrin zahiri tərəfindən çox onların daxili tərəflərini, pisxologiyasını açmağa çalışır, daha doğrusu bu hadisələrin doğurduğu hissləri, emosiyaları statik, donmuş halda deyil, daima hərəkətdə, inkişafında ələ ala bilir. Bəlkə də bu səbəblərdən dolayı onun şeirlərində ifadə olunan hiss - həyəcanların yetkin və ümumiləşdirilmiş bir şəkildə olmasına nail ola bilir. Yəni, əslində sevgi anlarının bu yuxarıda da sıraladığımız tərəflərinin - intizar, ümidsizlik, küskünlük, xəyanət, tənhalıq, fədakarlıq, ana sevgisi və s. kimi fenomenlərinin ayrı -ayrılıqda emosional, hissi - duyğulu ümumiləşdirilmiş ifadəsini verə bilir.

Kitabda bu hiss və duyğuların ifadəsinə ayrılmış son dərəcə təsirli şeirləri örnək vermək mümkündür.

Nailə xanım sevgi mövzusunu da geniş planda ələ alır, yəni, iki gəncin və ya ümumiyyətlə bir - birilərinə sevgisi olan insanların mürəkkəb münasibətləri çərçivəsində qalmamış, ailə sevgisi, ailə içi münasibətlər, övlad sevgisi, nəvə sevgisi, eyni zamanda vətən sevgisi anlayışı ilə əlaqələndirməyi xüsusilə önəmli sayır.

Təsadüfi deyil ki, həcmcə o qədər də böyük olmayan şeir kitabında müəllif bu qeyd etdiyimiz mövzuların təsnifatını belə verməyi də lazım bilir. Onun bu şeirlərində də səmimilik, mövzulara içdən hakim olma bacarığı və professionallıq bir daha özünü göstərməkdədir. Bu şeirlərdə Nailə xanımın əsrlərdən gələn poeziya sənətimizin klassik ənənələrinə sadiq qalması , onları düşündürən əbədi fəlsəfi - etik mövzuları davam etdirmək istəyi aydın bir şəkildə özünü ifadə etməkdədir.Klassik aşıq poeziyası, Aşıq Ələsgər yaradıcılığı, həmçini Vidadi, Vaqif, Aşıq Veysəl (Ömür), Səməd Vurğun (Bəlkə həyat bir yuxudur) və s. kimi böyük sənətkarlarımızın yaradıcılığının Nailə xanımın estetik görüşünə, yaradıcılıq yolu və metoduna dərin və mütərəqqi təsirini hiss etmək o qədər də çətinlik törətmir.

Nailə xanımın zəngin təbiətimizin vəsfinə həsr edilmiş şeirləri də az deyil. "Bənövşə" "Bil Həyatın qədrini" , "Nərgiz gülü", "Bahar gəlir", "Günəş çıxır", "Dan ulduzu", "Çox sevirəm Baharı", "Külək" kimi şeirlərində Nailə xanımın poetik təfəkkürü, təbiət sevgisi son dərəcə inandırıcı, təsirli görünür. "Bahar"a (təşəkkür eyləmək üçün , bir qarış yuxarı qalxır göy otlar- deyir), Bahardan güc almışam, Yüz yaşım olsa belə, Demərəm qocalmışam"- misralarını işlədir.

Təbiətə həsr edilmiş şeirlərində müəllif haqlı olar heç də təbiət hadisə və lövhələrini sözlər - anlayışlar vasitəsilə olduğu kimi təqdim etmir, hər zaman onlarda insanı təsirləndirən xüsusiyyətlər axtarır, sanki onlarla canlı varlıqlar olaraq söhbət edir, onlara öz ürək sözlərini söyləyə bilir, hətta onlardan mənəvi güc aldığını belə bəyan edir. "Günəş çıxır" şerində müəllif etiraf edir ki:

Günəş çıxır....

Ruhum qəlbim təzələnir.

Bütün aləm gözəlləşir.

Gözlərimdə işıq saçır.

Ürəyimdə çiçək açır,

Ürəyimdən günəş baxır,

Ürəyimdən günəş axır!

"Dan ulduzu" şeirində isə şairə Dan ulduzu ilə həyəcanlı, səmimi "söhbət" aparır.

"Ulduzların" içində sən,

Niyə təksən dan Ulduzu?

Nədən belə seçilirsən?

Nə göyçəksən "dan ulduzu!"- sözləri ilə ona müraciət edir.

Nailə xanımın şeirlərində insan amili, mürəkkəb dünyamızda onun yeri və önəmi xüsusilə mühüm məna kəsb edir. Əslində hiss edirsən ki, təbiətdən də, sevgidən də, şeir və sənətdən də yazanda onu hər zaman insan amili, şəxsiyyət amili, xalqına, millətinə mənfəətli olan yaradıcı və mükəmməl insan idealı düşündürür.

Kitabın "Sizi sevirəm ey insanlar" bölümündə şair heç bir kəsin xətrinə dəyməyən, heç bir gülü, budağı sındırıb, əyməyən, dünyanı məzarlığa döndərmək istəməyən və yalnız yaxşılıqlar arzusu, xeyirxah əməllərlə yaşayan bir insan dünyasını düşünür.

Şair həmçinin müsbət mənəvi- etik keyfiyyətlərin antipodu olan mənəvi həyatımızı zəhərləyən, sosial - mədəni inkişafımıza əngəl olan mənfi əxlaqi keyfiyyətlərin tənqidinə də xüsusi diqqət yetirir, eybəcər mənfi keyfiyyətlərdən uzaqlaşmaq yollarını bədii bir dillə tənqid hədəfinə tutur.

Kitabın "Yalanlar ayaq açanda" bölümündə isə müəllif nadanlıq, paxıllıq, ikiüzlülük, yaltaqlıq, hiyləgərlik, acgözlük, qiybətçilik, kütbeyinlik, kələkbazlıq, pulgirlik, xəbislik kimi mənfi mənəvi keyfiyyətlərin ifşasına xüsusi şeirlər ayırmış, bu qeyd etdiyimiz eybəcər keyfiyyətləri özündə ehtiva edən insanlardan uzaq gəzməyi tövsiyə etməkdədir:

Bivec, soyuq, buz ürəkli,

Pis arzulu, pis niyyətli,

İnsanlardan uzaq olub,

Tənhalıqda qalsan yaxşı.

Bununla belə həyatda, cəmiyyətdə, insan münasibətində hər zaman adilik arayan müəllif insanları sevməyə çağırır.

"Özündəndə artıq sev insanları" deyir.

Nailə xanım şairin, söz ustasının sosial məsuliyyət hissini də heç bir zaman unutmur, müasir mərhələdə xalqımızı düşündürən, rahatsız edən problemlərə cavab axtarır, hər zaman xalqının yanında olduğunu sübuta yetirməyə çalışır. Zənnimizcə onun Qarabağın erməni qəsbikarları tərəfindən işğal olunması, həmçinin bu səbəbdən dolayı insanlarımızın acı psixoloji vəziyyətləri ilə əlaqədar yüksək vətənpərvərlik və nikbin ruhda yazılmış şeirləri bir daha yuxarıda söylədiklərimizi təsdiqləyə bilər. Şairənin "Azad edək torpaqları", "Bənövşə" , "Sevinməsin yağı düşmən" kimi şeirlərində biz müəllifin qələbəyə inam səsini, nikbin iradəsini aydın bir şəkildə görə bilərik.

Ərşə qalxsın qüdrətimiz,

Bütövləşsin vətənimiz.

Düşmənə sipər sinəmiz,

Qovaq tazı yaltaqları,

Azad edək torpaqları.

Nailə İbrahimovanın "Ürəklə söhbət" şeirlər kitabı inanırıq ki, tez bir zamanda şeir həvəskarları və oxucularımızın rəğbətini qazanmaqla birlikdə, müasir Azərbaycan poeziya sənətində öz layiqli yerini tuta biləcək, həmçinin qadın şairələrimizin realist ənənələrini və prinsiplərini davam etdirə biləcəkdir.

Babək Qurbanov

Ədalət.- 2010.- 21 avqust.- S. 12.