Gülşad bulağının zümzüməsi

Oçerk

O, ucaboylu, cüssəli, alnı, yanaqları və hətta çənəsinin dərisi belə, qırış-qırış olmuş, çalmasının altından düm ağ birçəkləri pırtlayıb çıxan, zəhmli, hikkəli, qorxunc qadının adını kimsə "xala"sız çəkməzdi.

Elə indi də o qənaətdəyəm ki, həm bizim ailəmizdə və həm də bütün kənddə hamının ehtiramında və hər kəsin zərbül-məsəlində mübtəda olmuşdu Gülşad xala.

Bizə, o heç də yad deyildi - kimsənəydik. Daha doğrusu, Gülşad xala anamın doğma xalası idi. Biz uşaqlar ona yaxınlıq etmirdik, ehtiyatlanar, qorxardıq.

Eşitmişdim ki, gilas qələmini sındırdığına görə bacısı oğlu Rəhman dayımızı - qonşu kəndə - evlərinəcən qovub...

Kəndin quzeyində, bir təpəciyin daldasında biri-birinə qısılmış qoca-cavan, dəstəkli-dəstəksiz alma-armud ağaclarının əhatəsində xalanın qazması vardı. Qənşərində də bir cüt təndiri - meyvə qurudulan, qax bişirilən təndirlər...

Qazmadan bir az aşağı - yarağanın sinəsinə kiçik axmaz və onun göbək yerində fıstıq gövdəsinin çanağı-qut bulaq xalanın məişəti idi. Çuqulluq peşəm olmasa da, yada salım ki, pis baxmışdı Xala "Bedkom"a - lütlər - yoxsullar komitəsinə, kolxoza da girmədi ta ömrünün sonuna kimi. Çörəyini oğlundan ayırmışdı. Nöşün ki, oğlu Naseh kolxoz çörəyi yeyirdi.

Cahan müharibəsinin od-alovunu Xala duydu, necə bitdiyini, Nasehin yıxıla-dura gəldiyini bilmədi.

Kənd uşağı fəsilləri qarma-qatışıq keçirir. Heç uşaqlığı ilə gəncliyinin, yetkinliyi ilə boyunduruğa ürcah olduğu keçidləri tutmaq olmur. Uşağın ayağı yer tutar-tutmaz qayğı-cavabdehlik başının üstündədir. Kol-kosa bələd günlərim, ağacları budaq-budaq gəzdiyim, quş yuvalarına, yumurtadan təzə çıxmış ətcə balaların civiltisinə tamaşa etməyim, üzü, astarı seçilməyən köhnə kitabları qoltuğuma vurub, 5-10 km-lik yolu bir nəfəsə qət etdiyim illər, demə, həyatımın ən kövrək vaxtı imiş...

Altmışıncı illərin ortalarında Sumqayıt sakini idim. Onsuz da hamar olmayan güzəranıma ailə-uşaq qayğıları da əlavə edilmişdi. Kənd qoxusu üçün burnumun ucu göynəyirdi. Tez-tez gəlirdim kəndə. Və heyran-heyran baxırdım bizimlə qabaq-qənşər Qalaya. Ancaq yaxşı deyildi kəndimizin güzəranı. Kənddən təkcə mən getməmişdim. Əli xırda-para iş tutan da, cümlə yaşıdlarım da getmişdi. Sonra nə xəbər çıxdısa, elliklə Quba-Bakı yolunun sol cinahına köç başladı - yeni kəndin - İsnov qışlağın əsası quruldu. Sualtı - ata-baba torpaqlarımızda yeni meyvə bağlarının salınması əməli işə keçdi...

Hökumətdə təzə qərarlar qəbul edilir: "Beşillik" planları "Yeddiilliy"ə çevrilir; 2-3 kəndi birləşdirən kolxozlar 8-10 kəndi idarə edir. Kənddə qalan 5-3 əlacsızınsa gününə işıq düşmür. Yenə dəyişirlər: Dövlətdən maliyyələşən sovxoz təsərrüfatına. Texnika verilir, kömək əli uzadılır. Kadr ki yoxdur. Dünənki traktorçu sovxozun baş mühəndisi olur...

Amma hər qaranlıq gecənin bir işıqlı səhəri olduğu məlum, qismətsə mənim inamımdır. Belə bir vaxtda kəndçimiz - yüksək erudisiyalı ziyalı Şıxsəid Kərimovu Quba rayonuna rəhbər işə göndərdilər.

Gəl, indi "möcüzə" anlamına inanma!.. Döngələr, aşırımlar şəklini dəyişdi. Sarıqayada və "Sərsəng örüşü" deyilən yerdə daş karxanalarının açılmasına girişdilər. Rayonun ucqar kəndlərinə - o cümlədən bizim kəndə fasiləsiz iməciliklərlə yol çəkilişi vüsət aldı. Rayonun bütün ictimaiyyəti səfərbərdi - S.Vurğun demişkən, hərə bir daş qoyurdu avadanlığa. "Terras" sözü ümumxalq dilinə keçdi, toponimləşdi... 50 ha sahədə dəmyə üzüm plantasiyası salındı, ondan iki dəfə çox alma bağı. Güldü torpaq, artdı qonaq-qara. O şövkətli iməciliklərin birində, xalis bir bazar günü kəndimizin baş döngəsində gördüm o günlərin qəhrəmanlarını. Yerin bağrını dələn buldozerlər, xortumlu ekskavatorlar, torpaq daşıyan, çınqıl gətirən, yükünü özüboşaldan növbənöv - maşınlar bizim kəndi arxada qoyub, baş Zərqovaya - yaddaşlara həkk olmuş, repressiya qurbanı, sədaqətli inqilabçı Ceyranxanım Bayramovanın kəndinə səmt almışdılar...

Güzdək karxanasından mişar daşı gətirmişdim. "Maz" yükü yerə tökər-tökməz kənd idarəsinin yasovulu gəldi ki, səni böyüklər istəyir. Kənd idarəsi ata evimizin lap qənşərində idi. Elə karxanadan gələn tərzdə üst-başım toz-torpaqlı getdim. Düşünürdüm ki, sənəd-zad soruşacaqlar. Vardı orda paqonlu, şapkalı. Ancaq geridə daldalanmışdılar. İxtiyarlı bir səs:

- Sənədlərini qoy cibinə, - dedi, - Eşitmişəm ev tikmək istəyirsən, bəs daşı yola niyə tökürsən?

- Mənə hələ torpaq sahəsi verməyiblər, - dedim - Verərlər, kömək də edərlər. Evi orada tik, - deyə həmin şəxs əlini qaldırıb, kəndin günbatan səmtini göstərdi, - Yaxşı ev tik, gəlib baxacağam...

Kiçik pauzadan sonra o, əlavə etdi:

- Kəndi dağıtdıqları yetər! Gör nə qədər qadağa qoyulub ki, hamı qaçıb-gedib. Düzü, o vaxt bu sözlərdəki ironiyanı aşkarlığı ilə başa düşməzdim. Axı mənə atmacanı tutmaq yox, doğma kəndimizdə ev tikmək üçün icazə lazım idi...

Səhər torpaq şöbəsinin mühəndisi gəldi, məsləhət görülmüş yerdə tikintiyə başlamağım üçün cizgilər hazırlandı..

Evtikənə Allah da köməkdir. Atam kəndə qayıtmağıma razılıq verməsə də, tikinti materiallarını sənədli-sahmanlı tapıb gətirməyimdən xoşallanır, ötən günlərin yaddaşını varaqlayır, ibrətamiz hekayətlər danışırdı.

Ev tikəcəyimiz həyətyanı torpaq sahəsindən beş-altı yüz metr yuxarıda idi xalanın axmazı - qut bulağı. Gedib gəzmişdim xaladan bir nişanə tapacağım ümidilə. Məyus qayıtdım. Tərginmişdi meyvə ağacları, yoxa çıxmışdı xalanın qazması.

Sumqayıtdan gətirdiyim əyrim-üyrüm metal boruları baş-başa calayıb, gətirdik. Bir kibrit çöpü tərzdə su idi. Evimizi tikdi, körpə fidanlara qol-qanad verdi. Sakit gecələrdə ahəng tapırdı, dil açırdı. Ah, o dili bilə bilsəydim... Hərdən mənə elə gəlirdi ki, guya bu zümzümədə xalanın məzəmməti gizlənir. Hərəkətə gəlir, yuxarıda - o erroziyaya getmiş dərə-təpəli yerdə nəsə etməyi qət edirdim. Neçə traktor işlətdim, neçə maşın daş-beton gətirdim. Gülşad bulağını əməli qurdum, bulağın tanış zümzüməsi layla həzinliyilə mənə sirdaş oldu.

İşığı, yolu da olsa, hər ay xəzinədən çanta-çanta pul da gətirsə, o uzun sürmədi kəndimizin intibahı. Sanki haram əli dəymişdi, qurd yağı sürtülmüşdü mayasına...

İcarədarlıq haqqında, kolxoz və sovxozların fəaliyyətinin dayandırılması və mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi barədə qanunları da kəndçilərimiz təbii qarşıladı. Özəl torpaq payımı o yarğanda - axmazın böyür-başında axtardım.

Uzaq-yaxın yerlərdən qərib bitkilər gətirdim; bulağın zümzüməsinə uyar calaqlar elədim. Təki rişələnsin, təki kara gəlsin!..

Yol üstdəyəm. Yar-yoldaşım köçünü çəkdi. Mən Gülşad xalanın qazması yerində yıxıq palıdın gövdəsinə söykənib, bulağın zümzüməsiylə köçdən yubanıram.

...O vaxt ki, bir-birimizin yaratdığına öz əməyimiz kimi baxacağıq, qapı qonşumuzun mənalı ömrünü halal sayıb, qiymətləndirəcəyik və ya hədər keçən həyatına öz kəsirimiz kimi baxacağıq, onda biz pak və məsum olacağıq.

Ədalət.- 2010.- 29 dekabr.- S. 7.