"DÜŞÜB YOL GEDİRƏM TALE BOYUNCA..."

ƏDƏBİ HƏYAT

Hər dəfə yeni bir kitabını açıb vərəqləyəndə gözlərim min dəfə, milyon dəfə deyilib artıq döyənək olmuş sözlərlə, ifadələrlə, misralarla, bu misralarda ifadə olunan fikirlərlə qarşılaşanda bir qorxu hissi bürüyür məni. Şairliyi şeir yazmaq, qafiyələri yan-yana düzmək, məlum təsir vasitələrini sıralamaq kimi anlayanlar get-gedə çoxalır və bu kütləvilik doğrudan da poeziyamızın gələcəyi üçün heç də az təhlükəli deyil. Amma bunun əksinə, ara-sıra gözəl şeirlərlə də qarşılaşırsan və həmin o qorxu hissi ürəyindən çəkilib gedir.

Heç üzünü görmədiyim, kimiliyini bilmədiyim, bir şeirini belə oxumadığım Nəzakət adlı bir müəllifin "Ömrüm" adlı şeirlər kitabını oxudum və sevindim ki, içimdəki ədəbiyyat təəssübkeşliyindən irəli gələn o qorxu hissini unutmaq lazımdır.

Ən əvvəl, çox sevdiyim şairlərdən biri - müasir poeziyamızın solub-saralmayan bir yaşıl budağı - Musa Yaqubun "Ömrüm" kitabına yazdığı ön sözlə həmrəy olduğumu bildirirəm: "Tanrı vergisi istedadın olması, şeirin ürəkdən yaranması üçün ilkin şərtdir. Ancaq bununla da iş bitmir, gərək hisslərin şeirə çevrildiyi anda tutarına, ifadələrin səlisliyinə, bədii hikmətin inandırıcı və təbii olmasına çalışansan. Bunun üçünsə ilkin şərt sözün məsuliyyətini dərk etməkdir. Bu mənada Nəzakətin şeirlərini həqiqi hisslərin, yaşanmış duyğuların sözlə çəkilmiş ifadəsi adlandırmaq olar".

Nəzakətin bir çox şeirləri məhz yaşanılmış hisslərin, duyğuların poetik ifadəsi kimi diqqəti cəlb edir. Birinci olaraq, onun "Payız" şeirindən söz açmaq istəyirəm. Məlumdur ki, payız haqqında gözəl şeirlər yazılıb və mənim fikrimcə Nəzakətin "Payız"ı da bu şeirlər sırasına qoşula bilər. Çünki o, payıza öz hisslərin, duyğularının payız cizgilərini qata bilib.

Əl çəkib hər yana

qızılı payız,

Ağaclar soyunub yaşıl

donunu.

Üzünə ölümün sarısı

çökən,

Yarpaqlar gözləyir

ömrün sonunu.

Bu bənddə payızın hamıya məlum olan mənzərəsi rəsm olunur. Amma "üzünə ölümün sarısı çökən yarpaqlar" bu məlum mənzərəyə yeni poetik ştrix əlavə edir.

Baş çəkir "evdar"

payız küləyi,

Hər yan-dərəni,

düzü dolandı.

Ərköyün uşağa dönübdü

göylər,

Bir kəlmə deməmiş

gözü dolandı.

Yenə də məlum mənzərə, amma həmin məlum mənzərənin təzə, təravətli ifadəsi. Niyə payıza "evdar" külək deyilir? Çünki o, hər yanı gəzir, dolanır, varlığını sübut edir. Payızın bütün gözəliyi, ahəngi küləkdən keçir.

Nəhayət, üçüncü bənd:

Düşüb yol gedirəm

tale boyunca,

Hər yanda önümə çıxır

bu payız,

Bacımın ağaran

telindən düşür,

Anamın qəbrindən baxır

bu payız.

Əgər şeirin ilk bəndi daha çox rəng, boya səciyəsi daşıyırsa, bu misralara şairin duyğulara şair duyğularının rəsmi kimi baxırıqsa, üçüncü bənd sırf şairlik işidir. Öz taleyi boyunca yol gedən insanın hər yanda payızla qarşılaşması artıq başqa məna yaradır. Çünki oxucu bilir ki, payız ilin fəsilləri içərində ən təzadlısıdır, özündə bütün fəsillərin əlamətlərini daşıyır, yağışı, sel-suyunun bolluğu, daim əsən küləyi, insana qəm-qüssə gətirən xəzan yarpaqlarıyla, amma həm də baharı xatırladan gözəlliyiylə, ruzi-bərəkətiylə, toylarıyla... Payızın rəngini Nəzakət xanım belə səciyyələndirir: Hayana çatırsa, Sarı qələmlə, özünün adını yazır beləcə. Qayıdaq üçüncü bəndə. Deməli, payızla insan ömrü arasında bir bənzəyiş var. İnsan da payız kimi "çoxfəsillidir", sonu "sarı qələmlə" yazılır. Bacımın ağaran telindən düşür, Anamın qəbrindən baxır bu payız. Bax, bu, artıq poeziyadır-sözlərin yaratdığı poeziya. Ümumiyyətlə, Nəzakət xanım təbiəti yaxşı duyur və anlayır ki, təbiətlə insan ömrü arasında bir harmoniya var. Belə deyir:

Saralmış yarpağa

bənzəyir ömrüm,

Sanki payız gəlib,

xəzan düşübdür.

Durub əl açmışam

bahara sarı,

Sıxıb əllərimi

qış görüşübdür.

Sarı çiçəyimə qonmaz

sübh şehi,

Telimi oxşamaz bir də

yaz mehi,

Görəsən bəs qışa

çatarmı ömrüm?

Qışdır son mənzilim,

qışdır, ay gülüm.

Əlbəttə, bir şairin nəyə qadir olduğunu sübut eləmək üçün bir neçə şeir də kifayət edir ki, onun haqqında söz açasan. Ədəbiyyat tarixində belə şairlər az olmayıb. Ancaq şairin poetik inkişafını izləmək üçün onun bütün şeirlərinə (hətta zəif və ortabab şeirlərinə də) diqqət yetirmək daha faydalıdır. Çünki bu prizmadan yanaşdıqda, şairin hər bir mövzuya müraciətindəki özünəməxsusluğu hiss edə bilərsən, ya da ki, heç nəyə nail olmadığının şahidinə çevrilərsən. Yaxud, şairi küllən oxumaq, onun bir şair kimi gücünü ya da gücsüzlüyünü görmək deməkdir. Güc ondadır ki, şair fikrini ifadə etmək üçün dilin gizli qalan potensialından istifadə edir, necə deyərlər, kəşfiyyatdan uğurla qayıdır, şeirinə bir təzə deyim, orjinal təşbeh gətirə bilir, min illərin sözünü ehya edir. Gücsüzlük ondadır ki, sözü urvatdan salır. Nəzakətin şeirlərində sözü urvata mindirən nümunələr az deyil.

Budur, ahı-zarı ilə göyləri titrədən bir ana qəbir daşına, soyuq məzara layla deyir. Sanki gəlib keçir beşik başına, Həzin layla çalır qəbir daşına. Burada bir-birilə təzad təşkil edən Beşik və Qəbir obrazları qarşılaşdırılır. Olsun ki, bu şeiri oxuyanlar burada sərrast poetik deyimlə qarşılaşmasınlar, amma həmin o, bədii təzad-qəbir beşik təzadı şəhid anasının dərdini bizimkiləşdirir. O, dərd bizim də ürəyimizdən keçir.

Oğullar içində gəzir

oğlunu,

Güc verir gözünün

həsrət yaşına.

O, qədər sözü var,

kimə desin ki,

Dərdini söyləyir

məzar daşına.

Ana sığal çəkir

qəbir daşına.

Göylərə yalvarır,

məni də apar,

Sözümü deməyə çatım

taxtına.

Göylərdən səs gəlir:

- Sənin oğlunun

Şəhid ucalığı düşüb

baxtına.

Ana layla deyir

şəhid oğluna.

Musa Yaqub adını çəkdiyim müqəddimədə yazır ki, Nəzakətin şeirləri ola bilsin, kiməsə pərişanlıq, kədər və ümidsizlik təsiri bağışlasın. Unutmaq olmaz ki, həyat təkcə ümidlərlə dolu sevincdən, qəhqəhə dolu fərəhdən, səadətdən ibarət deyil. Ayrılıq, həsrət, kədər də eyni dərəcədə bizim yol yoldaşımızdır. Və yazır ki, Nəzakətin şeirlərindəki təəssüf, giley, peşimançılıq, kədər adama çox doğma gəlir. Sanki öz ömründən haçansa keçən bir hadisəni, bir səhnəni görürsən həmin şeirlərdə. Mən Musa müəllimin sözlərinə haqq qazandırıram və əlavə edirəm ki, Nəzakətin şeirlərindəki kədər öz rənginə, ahənginə görə işıqlı kədərdir, yəni səni qətiyyən bədbinliyə çəkib aparmır. Onun "Vətən, bizi bağışlama" şeirində olduğu kimi:

Dağın-daşın

yağıların tapdağı,

Meşələrin yalquzaqlar

oylağı,

Yaman olduq

yad dillərin qınağı,

Vətən, bizi bağışlama!

Baxışları gül-çiçək kəsirdi,

Gəzməyəndə daşı-dağı

küsürdü,

Yurd yerləri, Aman Allah,

əsirdi.

Vətən, bizi bağışlama!

Nəzakətin sevgi şeirlərində də ayrılıq, həsrət ümid və işıqla vəhdətdədir. Əlbəttə, indi təzə, orjinal sevgi şeiri yazmaq çox çətindir, elə şeirlər ki, həm hisslərin, duyğuların təzəliyi, həm də orjinal deyim tərziylə seçiləsən. Ancaq sevgi şeiri həm də səmimiliyi ilə diqqəti cəlb etməlidir. Yəni bu səmimiyyət o zaman real təsir bağışlayar ki, şair yaşadığı hissləri qələmə ala. Başqalarının sevgi şeirlərini oxuyub təzə söz demək olmaz. Yaxud, içindəki sevgini bəsit bir şeirə də sığışdırmaq olmaz. Nəzakət deyəndə ki: Elə getdin-köç eləyən Durnalar da yalan oldu. Həsrətinlə elə yandım, Leylilər də yalan oldu - biz bu ayrılığın şiddətinə, ürəkdə göynəklər qoparmasına inanırıq. Amma deyəndə ki: Sənə vəfasızsan demərəm daha, Vəfa məhəbbətin qəlb yoldaşıdır. Məhəbbət sönübsə, qınama daha, Ayrılıq eşqlərin əlhəd daşıdır - biz bu dörd misralıq şeirin yalnız bir fikir söyləmək naminə yazıldığını güman edirik. Üstəlik, bu şeirdə "ayrılıq eşqlərin əlhəd daşıdır" kimi stilistika baxmından zəif təsir bağışlayan bir misra ilə qarşılaşırıq. Nəzakət deyəndə ki: Ürəyin hökmündən hara qaçırsan? Sənin ürəyindən asılmışam mən - biz bu sevginin varlığına inanırıq. Yaxud, deyəndə ki: Dünyada çox şeydən keçsəm də bir yol, Yolunun üstündən keçmədim sənin - burada bədii təzadın yaratdığı qarşılaşma poetikdir. Amma deyəndə ki: Ömrümün sonuna yetərincə, zalım, Sevgiyə həmişə ehtiyacım var - burada misraların yalnız ehtiyacdan yan-yana düzüldüyünün şahidi olursan. Demək istəyirəm ki, Nəzakət xanım sevgi şeirlərində hisslərini ifadə edərkən, onları poetikləşdirə bilsin, tələsməsin. Yaxşı mənada gətirdiyim şeir parçalarında olduğu kimi obrazlılığa meyl etsin. Nəzakətin "Sevda" şeirinə gəlincə, bu şeir onun bundan sonra yazacağı sevgi şeirləri üçün örnək ola bilə

Sevda nədir?

Sevda-sehr, möcüzədir.

Sevda ki var, odu sönmüş

can evinə

İsti, ilıq nəfəs verər.

Sevda var ki, qəlb evini "uf"

demədən

yıxar, sökər.

Sevda da var

"gözün kökü saralanda"

ömrün, günün lap sonunda

gəlib çıxar.

Mən istərəm buza dönmüş

Qar adam da

sevdalansın.

Qəlbi daşa dönənlər də

sevdalansın.

Daş ürəklər sevdalanıb,

Sevdasından

muma dönsün.

Əlbəttə, tanımadığım, heç üzünü görmədiyim bir şairin şeirləri barədə bu qısa yazımda mən onun kitabına səpələnmiş bəzi nahamvar misralara, ayrı-ayrı bəndlərə, stilistika baxımından qüsurlu görünən bir necə şeirə irad tuta bilərdim. Ancaq tutmadım. Çünki Nəzakətin şeirlərində səmimiyyət gördüm, bir təbiilik hiss etdim, inandım ki, öz taleyi boyunca yol gedən bu xanım şairimiz o, yolun çətinliyinə sinə gərəcək, bir ömrü yaşayacaq.

VAQİF YUSİFLİ

Ədalət.- 2010.-12 iyun.- S. 19.