MƏNİM YAŞIDIM ANAM...

Bu günlərdə atam məndən qəribə bir xahiş etdi: "Ananın yetmiş illiyidir, bir yaxşı yazı yaz. Amma öz aramızda qalsın, heç kim bilməsin". Doğrusu, hamı kimi mən də hədiyyə haqqında düşünmüşdüm, amma yazı yazmaq heç ağlıma gəlməmişdi. Söhbət mətbəxə qonşu otaqda olduğundan kimsə duyuq düşməsin deyə uzatmaq istəmədim: "Yazaram, mütləq yazaram,"- dedim. Üstündən bir-iki saat ötdü. Bu dəfə atam peşəsindən irəli gələn tələbkarlıqla detallara keçdi: "Dilarənin yaxşı bir şəklini taparsan. Faktlar lazım olsa, mənə de, yadına salaram. Sənin yadına gəlməz"... Yenə də: "Yaxşı, yaxşı", - dedim.

Mənim üçün şəkil seçimi yox idi, çünki uşaqlıqdan onun "Abşeron" qəzetində işlədiyi vaxtlar telefonla danışdığı zaman özündən xəbərsiz Fərid Xayrulinin çəkdiyi şəklini sevirəm. İşıqlı bir şəkli. O ki qaldı faktlara... Bax bu yerdə birdən anladım ki, mən dəhşətli dərəcədə eqoistmişəm. Çünki atamın faktlarına ehtiyacım yox idi. Çünki onlar atamın faktları idi, yəni bu faktların yaşı məndən yuxarı idi. Bu isə o demək idi ki, o faktlardan baxanda anamın yaşı 70 olmasa da, ona yaxındır. Çünki bu, atamın tanıdığı anamdır. Mənsə öz anamdan danışmaq istəyirəm. Mənim tanıdığım anamdan. Onun yaşı mənimki ilə birdir. Mən 38 yaşlı anamdan danışmaq istəyirəm.

İndi bu cümlələri yaza-yaza bilirəm ki, həmişə olduğu kimi yazmaq azdır, yazdığının arxasında durmaq gərəkdir. Anamın sualını eşidirəm. Onun üçün həm redaktor, həm də sadəcə ana kimi maraqlıdır: "Niyə? Niyə sən elə düşünürsən ki, mən səninlə yaşıdam?". Nə isə, başlayaq izaha...

***

Bir ay əvvəl müəllimlik etdiyim jurnalistika kurslarında növbəti qrup təlimi başa vurmuşdu. Həmişəki kimi son günü qeyd edirdik. Fatihə dünyaya gələndən sonra dərslərə ancaq vaxt tapıram, tədbirlərə hər dəfə qatılmağa imkan olmur. Bu dəfə də elə bildim ki, gedə bilməyəcəyəm, amma iş elə gətirdi ki, elə balaca ilə yolüstü məktəbə dəyəsi olduq... Uşaq otaqda ora-bura qaça-qaça başımı elə qatmışdı ki, nəsə demək iqtidarında deyildim. Zeynal müəllim tələbələrə son öyüdlərini (bilmirəm nə dərəcədə yerinə düşən ifadədir) verdikcə birdən çox sürətlə beynimdən fikirlər keçdi və mən onları bölüşməyə bilmədim: "Bu gün mən buraya tək gəlməmişəm. Balaca bir qızla gəlmişəm. Mənə elə gəlir ki, bu uşaq sizə jurnalistikanı anlatmaq üçün çəkə biləcəyim ən yaxşı misaldır. Baxın görün o necə azaddır. Bu otağı necə bir-birinə vurur. Onun azadlığında bir rahatlıq var. Mən sizlərə "yazı yazanda içinizdə azad və rahat olun" deyəndə bax bu azadlığı nəzərdə tuturam. Amma siz elə düşünməyin ki, o, özbaşınadır. Mənim onun azadlığına çox ciddi öhdəliklərim var, bu azadlıq üçün mən sorunluyam. O, haradasa hədləri keçərsə, artıq hərəkət edərsə, mən onunlayam, qoymaram. Siz də öz azadlığınızın çərçivələrini bilməlisiniz. Azadlığınızı övladınız kimi sevmək azdır, onu qoruya bilməlisiniz. Bizim münasibətlərimiz bununla bitmir. Bizim bu balaca qızla münasibətlərimiz oxucu ilə yazar münasibətlərinə çox bənzəyir. Təsəvvür edin ki, o, mənim oxucumdur. Mən onu çox sevirəm. Amma onu sevmək azdır. Biz onunla hər gün bir-birimizi anlamağa çalışırıq. Dünyanı bir yerdə öyrənirik. Bir-birimizə qulaq asırıq. Bizim sevgimiz anlaşmadan, qarşılıqlı anlaşmadan keçir. Görürsünüz, sən demə, jurnalistika ana-bala münasibətlərinə çox oxşayırmış. Demək, jurnalistikanın kökündə böyük bir sevgi var. İnsanları sevin, bunsuz heç bir işdə uğur qazana bilməyəcəksiniz"...

Hə, bu, tələbələrə sözüm idi. Sonra çox fikirləşdim ki, bu bənzətmə, müqayisə haradan gəldi başıma? Axı niyə jurnalistikanı ana-bala kimi təsəvvür edirəm. Bu təhtəlşüurdanmı gəlir, genlərdənmi? İndi dəqiq deyə bilərəm, bunun səbəbi sənsən. Mənim üçün jurnalistika səninlə başlayıb. Əvvəlcə bu, 38 il əvvəl ikimizdən də xəbərsiz baş verib. Amma sonra ikimiz də birdən eyni gündə bundan xəbər tutduq.

***

Qış idi. Biz dördümüz də sənin başına yığışıb boyumuz çatsın deyə ayaqları kəsilmiş iri kvadrat stolun arxasında oturub dərslərimizi edirdik. Mən dördüncü sinifdə oxuyurdum. Qış haqqında inşa yazmışdım. Bu, deyəsən, birinci inşa idi. Sənə oxuyurdum. Düzü, mənə elə gəlirdi ki, sən xüsusi maraqla qulaq asmırsan. Təzə heç nə yox idi. Adi bir qış təsviri. Növbə inşanın son cümləsinə gəldi. O təqribən belə idi: "Qış şaxtası, soyuğu ilə sanki bizə demək istəyir ki, mən də varam"... Bu cümlə sənin xoşuna gəldi. Dedin ki, bir də oxu. Sonra ata evə gələndə inşamdan danışdın. O gündən mənim yazdıqlarım sənin uçun heç vaxt maraqsız olmadı. O gündən bir-birimizi təkcə ana-bala kimi anlamırdıq...

***

Sən bütün analardan fərqlənirdin. Mən bunu sona qədər anlamasam da, haçansa çox-çox sonralar dərk edəcəyim hadisələr beynimə yazılırdı. Günlərin birində İltifat müəllim ana haqqında şer əzbərləməyi tapşırmışdı. Mən Mədinə Gülgünün şeirini seçmişdim. Şeri yaddaşım yaxşı olmadığından mətbəxdə səninlə birlikdə əzbərləyirdik. Əgər çaşmıramsa, sənə xoş gələn bənd belə idi:

O gün ki övladı

dünyaya gələr,

O gündən həm yazar,

pozar analar,

Mahnı da oxuyar,

şer də yazar,

Bəstəkar analar,

şair analar...

Sən bu bəndi, xüsusilə son iki misranı mənə təkrar etdirdin. Mən bunun fərqinə varmadım, düzü, şeir məni heç tutmamışdı. Amma bir neçə ay bundan əvvəl bu bənd gecənin bir aləmi yadıma düşdü. Onu sevdim. Səni sevdiyim qədər. Onda fikirləşdim ki, sən o misraları mənə havayı yerə təkrar etdirmirdin. Çünki vaxtının çoxunu bizə həsr edib, mətbəxdə keçirsən də, sən yaradıcı analar kateqoriyasında idin. Düzdür, biz bunun o qədər də fərqində deyildik. Hətta sən əmək qəhrəmanlarından silsilə oçerklər yazanda da, onlar radioda səslənən də. Çünki sən bizim vaxtımızdan heç vaxt iş üçün "oğurlamırdın", nə o vaxtlar, nə də indi. Bunu sonralar anladım, çox-çox sonralar. Heç inşalarımı, sonra da yazılarımı redaktə edəndə belə anlamırdım. Elə bilirdim ki, ana belə də olmalıdır - yazdığını nəinki qiymətləndirə bilməlidirlər, hətta qiymətə mindirməlidir də. Sən demə, hərənin bəxtinə bir ana düşür, hərə anadan bir cür yarıyır. İndi tələbələrimi redaktə edəndə onları çox qınamıram, fikirləşirəm ki, axı hamının anası redaktor ola bilməz. Elə buna görə də onlara övladım kimi baxıram, sən mənə və həmkarlarıma necə baxmısansa.

***

İş elə gətirdi ki, biz eyni redaksiyalarda çalışmalı olduq. Əvvəl "Dalğa"da, sonra "Günay"da. Sən redaksiyada təkcə mənə ana olmurdun. Yazısı əlinin altına düşənlərin hamısı bunu hiss edirdilər. Sən heç vaxt redaktə xatirinə redaktə etmirdin. İndi də İttifaq Mirzəbəyli məni görəndə deyir ki, anama salam de. "Günay"da kollektiv daha böyük idi. Sən mənim yaşıdlarımla bir otaqda əyləşirdin. Onlar səni məndən çox sevirdilər. Bunu üzümə deyirdilər. "Günay"dan getdiyin on iki ildir, bu qəzet artıq çıxmır, hərə bir yerdədir. Amma qızlar hələ də sənə zəng edirlər. Niyə? Çünki sən bölüşməyi bacarırsan. Bir də münasibətlərdə taktı saxlaya bilirsən. Yadımdadır, "Avrasiya"da işləyəndə də cavanlarla bir otaqda otururdun, deyirdin ki, onların cavanlıqlarına - zarafatlarına, mahnılara qulaq asmalarına - mane olmaq istəmirsən. Və günlərin birində özün qərar verdin ki, daha qəzetdən getməyin vaxtıdır. Adi günlərin birində, on iki il əvvəl evə gəldin və bununla da iş həyatı bitdi. Amma jurnalistika həyat tərzidir, jurnalistlik özü isə düşüncə tərzi. O ya var, ya da yoxdur. Sən işə getməyə bilərdin, amma işləməyə bilməzdin.

Sənin qulaqların həmişə redaktə edir. Təkcə bizi yox, həm də efirdən deyilənləri. Ərinməyib telekanallara zəng edib aparıcılarla danışırsan, səhvlərini anladırsan. Hətta yadımdadır ki, aparıcılardan biri boynuna almışdı ki, onların səhvlərini deyən yoxdur. Sən bunu sakit, heç kimin xətrinə dəymədən edirsən. Çünki buna ehtiyacın var. İndinin özündə də mətbəxdə xırda kağızlarda qeydlərinə rast gələndə səndən xəbərsiz onları maraqla oxuyuram. Bunlar tələbələrə misal çəkməkdə karıma gəlir. Amma sənin misallarını heç vaxt öz adıma çıxmıram. Fəxrlə deyirəm ki, bu anamın qeydləridir. Onlar bilirlər ki, müəllimləri jurnalist ailəsində böyüyüb. Bilirlər ki, biz səninlə jurnalistika fakültələri üçün "Xəbərçilik. Xəbərin toplanması və yazılması" dərsliyinin müəllifiyik. Bu, Azərbaycanda üç qadın jurnalistin (üçüncü müəllif rəfiqəm Aynur Kərimlidir) birgə yazdığı ilk dərslikdir. Bu kitabın redaktəsini ancaq sənə etibar edə bilərdim. Sənin kitablarını redaktə etdiyin bütün müəlliflər bilirəm ki, mənimlə yüzəyüz həmfikirdirlər. Onların hamısının adlarını çəkməyəcəyəm. Ötən yay Nahid Hacızadənin 650 səhifəlik "Yada düşdü" kitabını yorulmadan, ürəkdən redaktə etdiyin günləri xatırlayıram. Sənə: "Az işlə, özünü yorma", - deyəndə cavab verdin: "Mən redaktə edəndə dincəlirəm, Nahid müəllim mənim redaktorum olub, işimə qarışmayın". Bilirəm, redaktə vaxtı sənin işinə qarışmaq mənasız məsələdir. Onsuz da sən nə qədər lazım bilirsənsə, o qədər dərindən işləyirsən. Hətta müəllif özü "Çox dərinə getmə", - desə belə sən öz işindəsən. Elmira xanım Axundova ilə əməkdaşlığınızı xatırlayıram. Ötən il Elmira xanım mənə deyəndə ki, "Heydər Əliyev. Şəxsiyyət və Zaman" kitabı üçün redaktor axtarır, fikirləşmədən dedim ki, uzağa niyə gedirsiniz, verin anam etsin. O vaxta qədər Elmira xanım səninlə işləməmişdi. Redaktə olunmuş səhifələri əlimə alanda gözlərimə inanmadım. Özüm xeyli şey öyrəndim. Sən ərinmədən qaranlıq gələn bütün məqamları yoxlamışdım. Elmira xanım deyəndə ki, əlbəttə, sənin anan əsl redaktordur, indi onun kimi peşəkar tapmaq çox çətindir, növbəti cildləri səninlə işləyəcək, mən çox xoşhal oldum. Məhz xoşhal oldum. Bu xüsusi bir hissdir. Bu hissi bu günlərdə sən mənə bir daha yaşatdırdın. Özü də özəl bir klinikada. İki-üç gün əvvəl olan hadisəni deyirəm. Xətrimə dəyməyəsən deyə mənimlə özəl klinikalardan birinə ürəyini yoxlatdırmağa getdin. Mən buna ona görə qərar vermişdim ki, bilmək istəyirdim görüm ürəyin nə vəziyyətdədir. Mən sənin ürəyindən xəbər tutmaq istəyirdim. Amma səni yenidən kəşf etdim. Sən hamı ilə zarafat edirdin, yumorundan qalmırdın. Hətta həkim deyəndə ki, ya arıqlamalısınız, ya da boyunuz artmalıdır, dedin ki, əlbəttə, ikincini seçirsən. Onlarla pasiyentin içində sən onun yaddaşında bu zarafatınla qalmışdın. Sən hamıya xoş görü ilə yanaşırdın, hamını sevirdin. Hətta həkim deyəndə ki, xolesterin yuxarıdır, onun komponentlərini yenidən analizə vermək lazımdır ki, yaxşı, ya pis xolesterin olduğunu bilək. Dedin ki, sənin xolesterinin ancaq yaxşı ola bilər. Elə də oldu. Amma mənə ən çox xoş gələn sənin ürəyinin səsini eşidəndə dediyin söz oldu: "A, ürək çay kimi axırmış... Aynur, heç eşitmisən?". Həkim bilmirdi ki, onun pasiyenti jurnalistdir. Bu, onun üçün min-min analizin cavabından daha vacib bir tapıntıdır. Onun üçün bu andan etibarən, ürək döyünməklə yanaşı, həm də çay kimi axır...

Sən nə üçün gəldiyini unutmuşdun. Sənin üçün bu günün ən böyük təəssüratı ürəyin çay kimi sakit-sakit axması idi. Mən onda fikirləşdim ki, sən çox cavansan, həyata təəccüblənəcək, ondan heyrətlənəcək, onu hər gün kəşf edəcək qədər cavan. Sənin 70 nədir, heç 38 yasın da yoxdur. Axı Fatihə doğulanı onunla elə bil yenidən doğulmusan. Onunla birlikdə hər şeyə sevinirsən. Bəlkə, sən mənimlə yox, elə nəvələrinin ən kiçiyi ilə həmyaşıdsan? Görürsən, burada təzə bir yazı başlayır. Anaların hər gün doğulmaları barədə bir yazı.

***

Sən demə, analar hər gün yer üzünə gəlirmişlər. Doğan günəşlə, cücərən yarpaqlarla, çiçəklərin şehi ilə, təzə çıxan ayla... Harada həyat başlayırsa, orada ana varmış. Sən demə, analar keçmişə yox, gələcəyə baxmaq üçünmüş.

Həmişə birlikdə gələcəyə baxmaq arzusu ilə ad günümüz mübarək!..

P.S. Yazını yazdım. Amma nə anamın adını yazdım, nə atamın. Elə buna görə yazıya uzun, amma bu suala cavab verəcək ən ədalətli imza qoyuram:

Aynur Əlövsət - Dilarə qızı Bəşirli - Vəkilova

Ədalət.- 2010.- 22 may.- S. 16.