Əlibaba Məmmədov: "Muğamı Şamaxı, Bakı ləhcəsində oxumaq olmaz"

Azərbaycanın xalq artisti, ustad xanəndə Əlibaba Məmmədovun Milli.az xəbər portalına müsahibəsi

- Əlibaba müəllim, bu gün muğamdan müəyyən parçalar ifa edib, özlərini xanəndə kimi göstərənlər var. Sizcə, həmin şəxs muğamdan müəyyən parçalar ifa etməklə xanəndə adına layiqdirmi?

- Əvəlla, xanəndə də 4 amil olmalıdır: səs, xırdalıq, həncərə, günnə. Bundan sonra istedad, çalışqanlıq, söz bilmək, musiqiyə və muğamata həvəslə yanaşmaq... Hazırda vəziyyət necədir? Xanəndə 1-2 gün öz üzərində işləmirsə, sonrakı günlərdə isə o, artıq hər şeyi itirir. Xanəndə tar, kamança ifaçıları kimi hər gün öz üzərində çalışmalıdır. Zəngulələr vurmalıdır ki, səsi açılsın. Rəhmətlik Cabbar əmi həmişə deyərmiş ki, səs belə bənzəyir, işlətdikcə ağarır. Bu, kobud söz də olsa, düz sözdür. Xanəndədə sima, geyim, danışıq, dinləmə mədəniyyəti olmalıdır. Mən xanəndəlikdən çətin sənət tanımıram. Bu elə bir sənətdir ki, onu gərək hər zaman öyrənəsən. Mənim 80 yaşım var. Hələ də öyrənirəm, yenə də qurtarmır. Çünki muğamat elə bir musiqidir ki, bunun sonu yoxdur. Kimi bir qaşıq götürür, kimi bir nimçə. Bax, bu muğamat da belədir. Heç kəs deyə bilməz ki, mən muğamatı bilirəm. Heç mən də deyə bilmirəm. Doğrudur, bu saat məni muğam bilicisi kimi təqdim edirlər. Amma etiraf edirəm ki, muğamatı heç kəs sona qədər bilməz. Bir də gördün sabah muğamatda elə bir hissə, elə bir guşə çıxdı ki, bilmirəm. Onun üçün çalışıram ki, balaca bir hissə də olsa öyrənim.

- Muğam yalnız Azərbaycanda deyil, o cümlədən Şərqdə də geniş yayılıb. Sizcə, muğamın vətəni haradır?

- Bəzi söhbətlər gəzir ki, muğamatı kim və nə vaxt yaradıb? Onu heç kəs deyə bilməz. Bu, mümkün deyil. Mən bu qədər mənbələrə baxıram, amma yenə də bilmirəm. Düzdür, muğamat olub, yalnız hərə bir hissə və hərə bir ruhda ifa etməklə kifayətlənib. Biri tarda, o biri kamançada... Muğamat hissə-hissə olub. Amma haradan gəldiyi məlum deyil. Öz-özümə deyirəm ki, yüzə yaxın mahnım var. Bu mahnılarım 40 ildir ki, oxunur və yenə də oxunacaq. Amma mən bir hissə də olsa, muğam yaza bilməmişəm. Mən kiməm? Üzeyir bəy o boyda opera yazıb. O, musiqinin elə bir sahəsi olmayıb ki, orada qələmini sınamasın. Amma bir parça muğam yazmayıb. Muğamat ilahi musiqidir. Doğrudur, bu, hissə-hissə günümüzə gəlib çatıb. Üzeyir bəy, Cabbar əmi və başqaları bunu dəstgah şəklinə sala biliblər. Məsələn, 7 muğamı Üzeyir bəy hazırlayıb. Ancaq bizim 7 muğamımız yoxdur. Onlar köməkçi muğamlardır. Biz Azərbaycan musiqiçiləri başda Üzeyir bəy olmaqla, bunu dəstgah şəklinə salmışıq, özümüzünküləşdirmişik. Allah Mehriban xanımın canını sağ eləsin ki, bütün dünyaya tanıtdırdı ki, muğam Azərbaycanındır. Muğam elə bir musiqidir ki, ondan həmişə istifadə olunur. Böyük əsərlərimiz muğamdan yaranıb. Üzeyir Hacıbəyov, Fikrət Əmirov, Qara Qarayev muğamdan istifadə ediblər. Operettalarımız, cazımız muğam üstündədir. Muğam olmayan yerdə musiqi yoxdur.

"Faiq Ağayev "Dəşti" təsnifini qardaşıyla göndərdi ki..."

- Adətən, müğənnilər muğamı estrada musiqisinə çevirirlər. Hətta, elə olur ki, ifa zamanı yerli-yersiz zəngulələr vururlar...

- Nə qədər çevirsələr də muğam öz qüvvəsini itirmir. Hansı musiqi muğam üstündədirsə, o musiqi həmişə qalib gəlib. Muğam elə bir şeydir ki, bu saat dünya çalışır öyrənsin ki, bu, nə olan şeydir? Tapmayıblar və tapmayacaqlar da. Sizcə, müqəddəs "Qurani-Kərim"dən böyük kitab gələr yer üzünə? Gəlməyəcək. Əgər gəlsə, ondan sonra muğamata da yol tapa biləcəklər. Bu isə mümkün deyil. Allah-Taala buyurub ki, "Qurani-Kərim"dən böyük kitab yer üzünə gəlməyəcək. Məhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s) isə deyib: "Məndən sonra nə peyğəmbərlər, nə də "Quran-Kərim"dən sonra kitab gələcək". Gəlib? Yox! Muğam da elə bir şeydir. Muğamı da Allah göndərib.

- Əlibaba müəllim, sizin yüzdən çox bəstələriniz var. Ən çox ifa olunan "Dəşti" təsnifinin, həmçinin digər təsniflərinizi bir çox müğənnilərin ifasında eşitmişik. Siz başqa müğənnilərin ifasında bəstələrinizdən razı qalırsınız?

- Razıyam, deyim niyə? Çünki hər xanəndənin boğazında bir şirinlik var. Bəzən aləmi qarışdırırlar ki, niyə filankəs filankəsin mahnısını oxudu. Onu da bildirim ki, dünyada insan səsindən gözəl, ürəyə yatımlı səs yoxdur. Nə skripkanın, nə də pianinonun səsi insan səsi kimi deyil. İnsanın səsi çox gözəldir. Hər bir insan müxtəlif cür səsə malikdir. Eşidirsiniz, xanəndələrin səsləri başqa-başqa səslərdir. Məsələn, mənə dörd xanəndə gətirin. Dördünə də "Rast" muğamını oxutdurum. Ancaq hamısında eyni səs alınmayacaq. Niyə? Çünki birinin səsində xırdalıqlar, digərlərinin səslərində isə zəngulələr olacaq. "Dəşti" təsnifinə gəldikdə isə, həmin təsnifimi Faiq Ağayev ifa edib. Bunun da kiçik bir tarixçəsi var: Bir gün dərsdə idim. Faiq oxuduğu "Dəşti" təsnifini qardaşıyla göndərdi ki, əmi ifama qulaq assın və xeyir-duasını versin. Çünki bu mahnıya klip çəkdirirəm. Mən də qulaq asdım və dedim ki, klipi çəkdir, səni təbrik edirəm. Və yaxud saksafon ifaçısı Akif Süleymanbəyli də bu mahnını çalıb. Mənə zəng vurub deyirlər ki, bu nədir? Niyə qoymusan bu gündə oxusun? Onun saksafondakı ifasına qulaq asdım, gördüm ki, heç nəyə əl vurmayıb. Çünki musiqinin ruhuna toxunmaq olmaz. Ümumiyyətlə, mahnılarımı oxuyanlara çox gözəl baxıram.

"Xanəndəni cavan və gözəl saxlayan təzə söz, təzə mahnıdır"

- 7 əsas və 3 köməkçi muğamımız var. Xanəndələr bu muğamların hamısını ifa edə bilirlər?

- Bizim gözəl məktəblərimiz var. Mən neçə illərdi ki, Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbində dərs deyirəm. Respublikamızın xalq artistlərinin 70-80 faizi həmin məktəbin tələbələri olub. İstər tar, istər kamança, istərsə də oxuyanlar. Bilirsiz, məktəb var. Sadəcə, öyrənmək lazımdır. Adam var, səsi yoxdur, amma gəlir muğam oxuyur. Dəfələrlə qeyd etmişəm ki, ilk növbədə səs lazımdır, sonra isə istedad. Bir də müəllimdən çox şey asılıdır. Bu saat tədris Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbində yüksək səviyyədədir. Çox yaxşı müəllimlərimiz var. Ağsaqqal kişiyəm, 80 yaşım var. Həmişə imtahanı mən götürürəm, sədr oluram. Müəllimlər mənim yanımda otururlar. Onların səhvlərini tələbələrin yanında demirəm. Tələbələr çıxandan sonra deyirəm ki, sən bunları səhv öyrətmisən. Bəzi adamlar deyir ki, muğamlarımız inkişaf edir. İnkişaf yoxdur. İnkişaf etmək üçün yeni muğamlar yazılmalıdır. Yeni bir şey olanda inkişaf olur.

- Deməli, muğamlarımızda da dəyişikliklər ola bilər.

- Muğamda heç vaxt dəyişiklik yoxdur. Olmayıb və ola da bilməyəcək. Bir nəfər mənə zəng eləmişdi ki, deyirlər, Əlibaba müəllim, Şirvan, Bakı, Qarabağ yolu... Dedim ki, oğlum, bunlar hamısı səhvdir. "Segah" bir dənədir. İstər o Şirvanda oxunsun, istər Bakıda, istərsə də Qarabağda. Burada dialektika məsələsi var. Bu dialektikanı irad tutmaq lazımdır. Muğam ədəbi dildə oxunmalıdır. Muğamı Şamaxı, Bakı ləhcəsində oxumaq olmaz. Əgər bir, iki, üç gün oxumadınsa, bu, artıq getdikcə özündə büruzə verəcək. Çalışqan, səsi olan, istedadlı insan yaxşı oxuyacaq. Yenə də xatırladıram və həmişə də deyirəm ki, çalışmaq, çalışmaq, yenə də çalışmaq lazımdır. Onu da bilin ki, həmişə xanəndəni cavan və gözəl saxlayan təzə söz, təzə mahnıdır.

Ədalət.- 2010.- 22 may.- S. 22.