ONLARIN DÜNƏNİ: QULU ƏSGƏROV

BAYATI-KÜRD HAVASINDA

Nə qədər inadkar və inkaredici olsaq da, danmaq olmaz ki, bizim bu günümüz ONLARIN DÜNƏNİNdən başlayıb.Onlar : sənətimizin və ədəbiyyatımızın dünəni.

Dünən onlar kim idi,hardaydılar və nələr yaşayırdılar?

Yeni ədəbi nəsl üçün ibratamiz və bir qədər də kədərli olan O DÜNƏN və O DÜNƏNİN insanlarının keçdiyi yol, bu gün üçün son dərəcə kərəkli və daha qabarıq görünməkdədi.

Proektimizin davamı olaraq unudulmaz sənətkarımız Qulu Əsgərov haqqında danışayıq. Eynən bu rubrikada daha kimlər olacaq. İzləməyə dəyər.

Gözəl səsli müğənni Qulu Əsgərov məndən bir xeyli böyük idi. Ancaq iş elə gətirmişdi ki, biz bir institutda, eyni fakültədə, eyni kursda oxuyurduq. İncəsənət institutunun teatrşünaslıq fakültəsində. O illər maraqlı illər idi. Mənimçün ikiqat maraqlıydı. Ona görə ki, böyüdüyüm uzaq bir kənddə çoxlarının həsədlə baxdığı sənət adamlarıyla indi çiyin-çiyinə oxuyurdum. Və bu adamlar tələbə ola-ola artıq şöhrətli idilər. Xatırlayıram ki, hələ o vaxt tanınmış diktorlardan Aydın Qaradağlı bizdən bir kurs yuxarıda təhsil alırdı. Sabutay Quliyev də onun kimi... nə bilim daha kimlər. Və bütün bu adamlarla yanaşı həmin o gözəl səsli Qulu Əsgərov da artıq tanınmış müğənni olmasına baxmayaraq, incəsənət institutunun teatrşünaslıq fakültəsində təhsil alırdı. Ən təəccüblüsü bu idi ki, hələ o vaxt eşidirdim ki, Qulu Əsgərov bizimlə qiyabi təhsil ala-ala, institutda dərs deyir. Elə həmin incəsənət institutunda. Mən bunu dəqiq bilmirəm, ancaq o vaxtlar eşidirdim.

Tələbə idi Qulu Əsgərov.

Müəllim idi Qulu Əsgərov.

Və bir də müğənni idi. Və elə müğənni idi ki, Rübabə Muradova haqqında neçə-neçə söhbətdə onun da adı çəkilirdi. Çəkilirdi ona görə ki, bu adam artıq müğənnilikdən qırağa sənət adamı idi. Opera teatrında ən öncül bir ifaçı idi, operamızın şah əsərlərində ən maraqlı rollarda oynamaq bu adama qismət olurdu. Mən bilmirəm, vallah, bu nə dərəcədə doğrudu, hələ o vaxtlar bunu da eşitmişdim ki, guya Qulu Əsgərovun Bakıya gəlməyində Səməd Vurğunun əvəzsiz xidməti olub. Şair deyəsən onu hansısa toyda dinləmiş və xoşuna gəlmiş, Bakıya gətirmişdi. Nə vaxt olub deyə bilmərəm. Ancaq bizim tərəflərdə ən çox danışılan hadisələrdən biri idi.

Qulu Əsgərov müğənni idi.

Qulu Əsgərov gözəl opera artisti idi.

Qulu Əsgərov necə müəllim olub, yəqin ki, bunu tələbələr bilir. Tələbələri bilirlər ona görə deyirəm ki, artıq biz institutu qurtarandan sonra o mənim gözlərimin qabağında elə oradaca muğamatdan dərs deyirdi. Qulu Əsgərovun bəs nəyi çatışmırdı ki, sevilə-sevilə, yaxşı səsi ola-ola, operanın ən gözəl tamaşalarında iştirak eləyə-eləyə, neçə-neçə ölkələrə qastrola gedə-gedə və ictimai həyatda yaxşı çalışa-çalışa (belə deyək də) Dövlət səviyyəsində sevilə bilmirdi?

Bax, bu dəhşətli bir sirr idi. Zahirən cavan görünsə də, içində artıq qocala-qocala o özü də bəzən bu sualın qabağında çaşırdı və mən dəqiq bilmirəm ki, təsəllini nədən alırdı? Bəlkə oxumaqdan? Mənə elə gəlir ki, yox. Ona görə ki, o əlinə qələm alıb muğamat haqqında bir kiçik kitab da yazdı. Və ən təəccüblüsü bu idi ki, həmin kitab minlərlə zəif kitablar arasında yenə də səs-küy saldı və həqiqi mənada məhv oldu. Və məhv olmağıyla da onun müəllifinə səadətdən çox zülm gətirdi.Mən demirəm ki, Qulu Əsgərov öz sənətindən qırağa nəsə istəyirdi. Onun dilindən bunu eşitməmişdim. Altı il bir yerdə oxuduq. Deyib gülürdü. Danışırdı. Zarafatlaşırdı. Onun kefsiz olduğunu görməmişdim. Bəlkə də mənim özüm bu kefsiz olmaq nə deməkdi, onu başa düşmürdüm. Ancaq hələ o vaxtı Qulu Əsgərov el toylarının yaraşığı idi, küçədə gəzəndə onu göstərirdilər. Qulu Əsgərov özünəməxsus, özünün olan ömrünü yaşayırdı.

Sənət ondan nə istəyirdi? Bunu həmin sənət ala bilirdi. Ancaq Qulu Əsgərov özü sənətdən nə istəyirdi? Bunu özü bilirdi. Mənə görə isə sənət onu için-için incidirdi.

O, Məcnunu oynayırdı, Kərəmi oynayırdı, Aşıq Qəribi oynayırdı. Bəs ondan nə istəyirdilər? Axı elə Dövlətin özü üçün bu qədər pul gətirə-gətirə, bir az geniş desək, adamlara müəyyən mənada xoşbəxtlik verə-verə,bəs niyə o insafsızcasına unudulurdu? Onun işi həmişə cəncələ düşürdü.

Qulu Əsgərovun faciəli müğənni həyatı insaflı bir tədqiqata imkan verir.

Qulu Əsgərovun tələbəlik illəri mənə tələbədən çox qəribə bir həyatı xatırladırdı.

O illər Qulu ömrünün ən gözəl çağlarını yaşayırdı.

Hələ mən Qulu Əsgərovla birgə oxumamışdan çox-çox qabaqlar, orta məktəbdə oxuyanda bizdən bir neçə yaş böyük, Qulunun səsinin pərəstişkarı, özünün də sən deyən pis səs olmayan Feyzi Kərimov adlı bir dostumuz onun haqqında demək olar ki, bizim üçün dəyərli "əfsanələr" danışardı. Feyzi and içib deyirdi ki, mən öz gözlərimlə görmüşəm Bakının, Bakının ha (o vaxtlar Bakı bizim üçün nağıl idi) Dəniz kənarı parkında neçə-neçə qəşəng qızın Qulu Əsgərovun ardınca gəzdiyini və onu barmaqla göstərdiyini. Bunu bizə qəribə bir ovqatla söyləyirdi. Mən güman eləyirəm ki, bütün bunlardan Qulunun xəbəri vardı və onun lovğalanmağa da haqqı çatırdı. Ancaq bir məsələ var ki, kim bunu necə götürə bilir? Ola bilsin Qulu Əsgərov çox tez şöhrət toruna düşmüşdü və bu tordan qurtarmaq hər kişinin işi deyil, çətindi. Çətindi bir də ona görə ki, Qulu Bakıda yox, Salyanda boya-başa çatmışdı, şübhəsiz bu diqqət ona ləzzət eləyirdi. O, bu diqqətdən ləzzət alırdı və elə həmin bu diqqətin, bu baxışların hənirtisi və müşayiəti altında respublikanın ən gözəl teatrlarından biri olan (gözəl ona görə deyirəm ki, Opera teatrı əsl ziyalı teatrı idi) Operada çıxış eləməyə gəlirdi.

Və güman eləyirəm ki, elə bu tamaşaların özündə də onun ifasında heyranlıqla baxan və hətta lap elə Qulu Əsgərov üçün həmin tamaşalara gəln adamlar az deyildi. Bu adamlar gəlirdilər və onun ifasına baxırdılar, alqışlayırdılar və ola bilsin səhnənin arxasına keçib, ondan avtoqraf alanlar da olurdu. Bunlar az şərt deyil və Qulu Əsgərov bütün bu diqqətlərdən qaça bilməyərək, lovğalanırdı, bu lovğalıq və açığını deyim ki, bir az da salyanlılıq onun sonrakı hərəkətlərini nizamlayırdı. Nizamlayırdı, ağıllı səmtdə yox, məhz elə bir səmtdə ki, onu ancaq və ancaq qabağına qoyub danlayan adam gərəkdi, qınayan lazım idi. Və lap elə sərt desək, tərbiyə eləmək lazım idi. Aktyor tərbiyəsi, sənət tərbiyəsi və sənət etikası üstündə. Qulu Əsgərov bilirdi bütün bu tərbiyə yolunu, bilirdi, göydən düşməmişdi, yerdən çıxmamışdı, bilirdi və öz sənətindən elə ləzzət alırdı ki, ətraf, Bakı şəhərinin ona məxsus tamaşaçıları onu elə məst eləmişdi ki, hətta özündən o yana bir dəhşətli ocağın, sənətə rəsmi qiymət verən, hər şeyi rəsmiləşdirən, rəsmi sevdirən bir təşkilatın olduğunu bilirdi və bilə-bilə özünü o yerə qoymurdu. Bəlkə də Qulu Əsgərov yandığından orda-burda danışırdı, içi od tuturdu və od onun içində qovrula-qovrula qalırdı, keçirdi qanına, sonra Qulu Əsgərov çıxırdı səhnəyə Kərəmi oynamağa, Məcnunu oynamağa. Gedirdi konsertlərə.

Çox maraqlıdı, mən həmişə bir sehrin altında çox əzilmişəm. Qulu Əsgərov, lap elə onun qismətində deyirəm bunları, gözü görə-görə haqsızlıq içində boğulurdu, görürdü ki, nə qədər sənət əziyyəti çəkir və bu əziyyət heç nəylə qiymətləndirilmir. Ən təəccüblüsü bu idi ki, Qulu Əsgərov heç kimdən küsmürdü. Heç kəsdən incimirdi. Bəlkə də, küsürdü, inciyirdi, hər halda biz - mən əsasən dinləyiciləri və tamaşaçıları nəzərdə tuturam - bunu hiss eləmirdik. Ancaq o küsə bilərdi və inciyə bilərdi. Ən azı əlindən o gəlirdi ki, Opera teatrından çıxa bilərdi və çıxış eləməyə gəlməzdi və teatr pis vəziyyətdə qalardı. Qulu Əsgərov bunları mütəmadi eləmədi və eləsə də çox az hallarda elədi. Bu da o zamanlar olurdu ki, artıq onun əsəbləri dözmürdü, haqsızlıq onu üstələyirdi, sözünə baxmırdı əsəbləri.

Xatırlayıram - onu qınayanlardan çoxu belə deyirdi ki, əşşi bu lap ağ eləyib: Özü yazır, özü bəstələyir, özü oxuyur, özü çalır. O vaxtlar mən də az bilirdim bu dünyanın işlərini, ona görə də içimdə elə Qulu Əsgərovu qınayırdım. Ancaq sonralar mənə çatdı ki, axı burda nə pis iş var. Lap elə bütün Avropa məhz elə bu cür sənət üstündə köklənir, bu cür sintetik sənət bəlkə də hər şeydən əvvəl ona görə maraqlıdı ki, sözü biri yazıb, musiqini biri bəstələyib, o birisi oxumaqdansa qoy elə özü bacarır eləsin. Amma belə deyilmiş işlər. Nə bilim, hər halda bu da ətraf adamlarda, yuxarı təbəqənin rəsmi adamlarında pis bir niyyət kimi qələmə verilirdi və Qulu Əsgərov danlanırdı...

Qulu Əsgərovu Opera teatrında incidənlər az olmayıb. Böyük bir kollektivdi, inciklik ola bilər. Bəlkə elə Qulunun özündə də az təqsir, az günah olmayıb. Və bu günah mənə elə gəlir, atalarımızın çox gözəl bir misalından doğub: Uman yerdən küsərlər.

Qulu Əsgərov haqqında verilişdə respublikanın xalq artisti Azər Rzayev çıxış elədi. Onun çıxışı yazılmazdan qabaq verilişin müəllifi Kamil Abdullayev Qulunun həyat yoldaşı Sevər xanımla görüşüb və bu qadın verilişdə kimlərin çıxış eləyəcəyi barədə soruşub. Kamil Abdullayev (Azər Rzayevin adını deyəndə qadının gözləri yol çəkib və qüssə dolu bir səslə bəlkə də özündən asılı olmayaraq deyib: "Qoy olsun. Hər halda gecikmiş etirafın özü də bir savabdı".

Mən inad eləmirəm və heç vəchlə deyə bilmərəm ki, uzun müddət Opera və Balet teatrında direktor işləyən Azər müəllim suçludur. Mənim Azər müəllimin şəxsiyyətinə böyük hörmətim var (o gözəl bir ziyalı ailəsindəndi və güman eləyirəm ki, Azər Rzayev o vaxtlar ola bilsin sən deyən elə bir qüvvəyə malik olmayıb). Ancaq o vəzifə sahibi olub, bu danılmazdı və o da danılmazdı ki, Qulu Əsgərovun həyat yoldaşı yuxarıda dediklərimi söyləyib.

Həyat heç kəsi günahdan xali eləməyib. Hərə bir cür günahkardı. Elə lap mən özüm də. Gərək mən bu yazını çoxdan yazaydım, lap çoxdan.

Günahımın bir ucu da gedib ora çıxır ki, Qulu Əsgərov Salyan rayonunda doğulub. Mən həmin rayonun bir kəndində.

Qulu Əsgərov mənim həmyerlim olan ilk sənət adamıdı ki, haqqında yazıram.

Bu yazı mənim içimin təmiz səsidir.

Bunu bir olan Allah bilir.

***

Qulu Əsgərov (Qulu Rüstəm oğlu Əsgərov) - müğənni, bəstəçi. Azərbaycan Dövlət Opera teatrının solisti olub. 1958-ci ildə A. Zeynallı adına Bakı musiqi məktəbinin tar və müğənni şöbəsini uğurla bitirib. Orada 1968-ci ilədək müəllim işləyib. 1968-ci ildə M.A.Əliyev adına İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini bitirib. 1957-ci ildə Ümumdünya Gənclər və tələbələr festivalında iştirak eləyib, laureat olub.

1958-ci ildə Ümumittifaq estrada ifaçılarının laureatı və birinci dərəcəli diplomunu alıb. Dövlət opera teatrının aparıcı solisti olub. "Leyli və Məcnun", "Aşıq Qərib" və başqa operalarda baş rollarda çıxış eləyib.

Tofiq Abdin

Ədalət.- 2010.- 6 noyabr.- S. 15.