ŞƏMSİ VƏFADARIN QƏM DƏFTƏRİ

Şəmsi Vəfadarın "Məni çoxdan öldürüblər..." şeirlər-poemalar kitabı ilə tanışlıqdan öncə..deyim ki, onu bir şair kimi tanımırdım. Sadəcə üz-gözündən təbəssüm əksik olmayan, çox istiqanlı və dostcanlı, özünün və sözünün yerini bilən bir jurnalist, naşir kimi xatırlayırdım. Amma kitabını oxudum və onu bir şair kimi də tanıdım.

Bəlkə də onun şeirləri barədə heç bu yazını da yazmayacaqdım. Çünki bu kitabda qələminə,sözünə hörmət bəslədiyim istedadlı şair Ənvər Əhmədin,digər söz adamlarından Ramiz Məmmədzadənin, Oqtay Altunbayın, Sərvaz Hüseynoğlunun Şəmsinin şeirləri barədə maraqlı fikirləri ilə qarşılaşdım. Ənvər Əhməd Şəmsinin "dərdi boy atan şair" adlandırır, onun şeirlərində poetik müşahidə qabiliyyətini yüksək qiymətləndirir, ayrı-ayrı şeirləri üzərində xüsusi dayanır. Bu müəlliflərin yazılarına heç bir iradım yoxdur, amma qeyd edim ki, o yazılarda Şəmsi Vəfadarın şair səciyyəsini görə bilmədim.

Şəmsi Vəfadar qəmdən yazmağı çox sevir.. Amma qəm deyəndə pessimizmə aparıb çıxaran, insanı düşünməyə deyil, ağlamağa-sıtqamağa çağıran qəm düşünmürük. Bu qəm həyatın, ömrün-günün, taleyin ağrılarından doğulub. Elə bir qəm ki, onu öz içindən qovmaq istəmirsən, onunla məhrəm olursan. Və bu qəmin içində işıq var, yaşamaq yanğısı var. Bir sözlə, Şəmsi Vəfadar dərdin poeziyasını poeziyanın dərdinə çevirməyi bacarır.Yəni onun şeirlərindəki qəm, kədər motivləri təkcə şəxsi yaşantılar kimi qalmır, həm də bizim içimizdən keçir.

Mən söhbətə Şəmsinin "Aqil dünyası" poemasından başlamaq istəyirəm. Şair Ramiz Məmmədzadə bu poemanı "Kədərin simfoniyası" adlandıürıb. Poema Azərbaycanın ilk Milli Qəhrəmanı Aqil Quliyevin xatirəsinə həsr olunub.Həcmcə böyük olan bu poema quruluşuna görə də seçilir. Belə ki, poemada epik, lirik və dramatik lövhələr bir-birini əvəz edir. Buna görə də "Aqil dünyası"nı epik-lirik-dramatik poema adlandırmaq olar. Ancaq lirik xətt daha aparıcıdır. Xüsusilə qəhrəmanın anasının foto-şəkillər önündə düşüncələri çox təsirlimdir, hardasa böyük şairimiz Əli Kərimin "Heykəl və heykəlin qardaşı" poemasındakı ananın düşüncələrini xatırladır.

Qapısını döyən

Jurnalistlərə

Oğul əvəzinə

Şəkil göstərir.

Oğlunun boynuna

Dolanmaq üçün

Əlləri həmişə

Şəkil istədi.

Ana, şəkilləri

Sığallar belə.

Şəklin sükutuna

Uyuya bilmir.

Balası böyüdü

Yeridi hələ,

Di gəl ki,şəkillər

Böyüyə bilmir.

Burada qeyd etməyə dəyər ki, poemada Ana obrazı çox mükəmməl rəsm olunub. "Rəsm olunub" ifadəsini əbəs yerə işlətmədim. Şəmsi Aqilin anasının daxili iztirablarını, oğul itkisiylə bağlı keçirdiyi ağrıları elə bil, öz ürəyindən keçirib. Ananın qəmli düşüncələri bir də ona görə təsirlidi ki, Şəmsi bunları obrazlı şəkildə ifadə edə bilib. Deyir ki: Hər gün Xocalıya İfrat ananın uzun qolları uzanıb gedər. İgid oğulların uca boyları,- Ana qollarının həsrətindədir". Deyir ki: "Bir şəhid məzarı Nur topasıdır, Üstündə minlərin duası yatır. Qolları səngimir İfrat ananın, Məzarda ən şirin laylası yatır". Belə misalları yenə gətirmək olar. Ümumiyyətlə, ayrı-ayrı detalları ümumiləşdirib onları vahid, bütöv obrazın bir xüsusiyyətinə çevirmək məharət tələb edir və Şəmsi bunu bacarır. Məsələn, Xocalının ağır günlərinin təsvirini müəllif belə ümumiləşdirir:

Fikirlər ildırım tək

Ötüb keçir ürəkdən.

Burda kömək istəyir

Adamlar gül-çiçəkdən.

Şəmsi Vəfadarın poemasında obrazın daha görümlü canlanmasına xidmət edən yardımçı obrazlar da var, ilk baxışda bunlar rəmzi-metaforik mahiyyət daşıyır. Amma bu obrazlar həyatın, gerçəkliyin, baş verən ictimai-siyasi hadisələrin mahiyyətinə varmağa kömək edir. Məsələn, poemada Aqilin yaralı ayaqlarının təsvirində təkcə bir bədən üzvünün şikəst halı deyil, həm də yaralanmış Xocalının, başı bəlalar çəkən Vətənin və onun vətənpərvər oğlu Aqilin ağrıları göz önünə gəlir. "Güllə dəyən kimi Ayaqlarıma, Sanki yollarımı Güllələdilər". Daha sonra:

Düşdü ayağımdan

Yollarım mənim.

Ana, yollarımı

Göndərin mənə.

Vətənin boynuna

Sarılmaq üçün,

Ana, qollarımı

Göndərin mənə.

Poemanın sonu nikbin notlarla bitir və elə bilirəm, belə də olmalıydı. Çünki hər bir qəmin, kədərin sonu olmur, həyat, mübarizə davam edir.

Öncə qeyd olundu ki, Şəmsi Vəfadar qəmdən, kədərdən çox yazır. Ancaq biz bunu ona irad tutmuruq, çünki bu "dərdli", "qəmli" şeirlərin hər biri yaşınılan hisslərin ifadəsi kimi diqqəti cəlb edir, digər tərəfdən, bunları-bu hiss və duyğuları poetikləşdirə bilir.Məsələ nə yazmaqda yox, necə yazmaqdadır. Bu mənada Şəmsi Vəfadarın şeirlərində Dərd adlı bir obraz var və bu obraz hər şeirdə öz konkret "missiyasını" yerinə yetirir. Məsələn, "Qarımış türmə divarları" şeirində həmin "missiya" azadlığa təşnə insanların əzablarını, ağrı və sarsıntılarını ifadə edir. DİVAR obrazı yaranır-antiazadlıq rəmzi kimi.

Türmənin qarımış divarlarından,

Günəş boylansa da, içəri keçmir.

Yarpaqlar ağrıdan olub sapsarı,

Mənim bu dünyadan gözüm

su içmir.

Türmənin qarımış divarlarından,

Vüsal boylansa da, içəri keçmir.

Şair hər hansı bir predmetə məna gözü ilə baxmalı, o predmeti canlandırarkən məlum olan cizgilərdə belə naməlumluğu kəşf etməlidir. Tutaq ki, adi bir kül qabı . Ona yalnız külqabı kimi baxanda bəlkə də heç nə görməzsən. Amma tutaq ki, ora tökülən papirosun külləri səndə nə qədər xatirələr oyada bilər. Yaxud, külqabıya gülqabı kimi baxanda o əşya haqqında təsəvvürlərin dəyişə bilər. Külqabı gül qabı olsaydı: "Sevgililərin verdikləri gülləri, çiçəkləri Sənin içinə qoyardılar, sevgililərin ətrini səndən duyardılar". Amma heyif ki,külqabılar gülqabı olmur. Necə ki, ləçəkləri solan çiçək bir də könül oxşamır.Necə ki, sevgilisiz, yarsız ötən günləri bir də geri qaytarmaq olmur.

Gözlərimin yaşıdı,

Dərdlərimin başıdı.

Həyatımın qışıdı,

Sənsiz ötən günlərim.

Hicranın naxışıdı,

Alnımın qırışıdı.

Kiminsə qarğışıdı,

Sənsiz ötən günlərim.

Bu gün sevgi şeirləri çox yazılır və xanəndələrin, müğənnilərin repertuarında da sevgi mahnıları birincidir. Amma əksərən bu mahnıların mətni bəsit, hətta bayağı şeirlər üzərində qurulur. Şəmsi Vəfadarın bir sıra sevgi şeirləri var ki, onlar heç bir düzəliş olmadan birbaşa o mahnıların mətninə çevrilə bilər. "Bu sevdanı kaş unuda biləydim", "Demə səni unutmuşam", "Gözün məni axtaracaq" və s.

Əlbəttə, Şəmsi Vəfadarın öz imkanları səviyyəsindən aşağıda duran və kəskin şəkildə desəm, heç bu kitaba yaraşmayan şeirləri də var. Bu şeirlərdə Şəmsi poeziya üçün ən vacib məqamları unudur. Sözçülük həmin şeirlərin "bəzəyidir". Amma yaxşı ki, belə şeirlər çox deyil.

Və bir də arzum budur ki, Şəmsi Vəfadar heç vaxt poetik axtarışlardan çəkinməsin. Təkcə Dərd, Kədər, Qəm motivləri ilə məhdudlaşmasın, bu dünyanın işığından, sevincindən də çox yazsın, nostalji hisslərdən qurtulsun. Və inanıram ki, belə də olacaq!

VAQİF YUSİFLİ

Ədalət.- 2010.- 29 oktyabr.- S. 4.