Yeraltı şirin suların axtarışı və kəşfiyyatı

Hazırda ölkə hüdudlarında içməli, müalicəvi və termal su axtarışları davam etdirilir. Respublika ərazisində yerüstü və yeraltı şirin su hövzələri məhdud ehtiyatlara malik olmaqla ərazilər üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Yerüstü şirin su ehtiyatları 28030 km3-dur və onun 72%-i ölkə hüdudlarından kənarda formalaşır. Buna görə də yeraltı suların böyük əhəmiyyəti vardır. Hal-hazırda Respublika üzrə yealtı suların istismar ehtiyatları gün ərzində 21606,06 min m3 həcmindədir.

Daha çox istismar ehtiyatına malik yeraltı sular Qarabağ-Mil (mln m3 həcmində) - 7909,02; Gəncə-Qazax - 4218,6; Qanıx-Əyriçay - 3822,0; Samur-Qusarçay - 3470,72, Naxsıvan - 9022, Şirvan - 517,7 yayılmışdır.

Azərbaycanda 200 qrupdan artıq mineral su mənbəyi vardır ki, bunların da 1000-dən artıq çıxışı vardır. Kimyəvi tərkibə görə Azərbaycanın mineral suları 10 qrupda cəmləşmişlər: idrokarbonat, hidrokarbonat-xlorid, hidrokarbonat-xlorid-sulfat, hidrokarbonat-sulfat, xlorid-hidrokarbonat, xlorid, xlorid-sulfat, sulfat-xlorid, sulfat-hidrokarbonat, göydaşlı. Mineral suların ümumi ehtiyatı 16 mln l/sutkadır. Ayrı-ayrı bölgələr üzrə ehtiyatlar Böyük Qafqaz - 1898,6 min l/sutka, Kiçik Qafqaz - 11278,7 min l/sutka (o cümlədən Naxçıvan MR-sı - 4352,1 min l/sutka), Talış - 2793,9 l/sutka, Kür çökəkliyi - 50,0 min l/sutka təşkil edir.

Respublika üzrə termal suların proqnoz istismar ehtiyatları aşağıdakı kimi qiymətləndirilir:

Böyük Qafqazın cənub yamacı - 2000 m3/gün (t-30-500C) ;

Quba-Xaçmaz zonası - 21000 m3/gün (t-40-850C) ;

Abşeron yarımadası - 20000 m3/gün (t-40-900C) ;

Kiçik Qafqazın dağlıq hissəsi - 4000-5000 m3/gün (t-30-740C) ;

Naxçıvan MR - 3000 m3/gün (t-40-500C) ;

Talış dağlıq bölgəsi - 15000 m3/gün (t-31-430C);

Lənkəran düzənliyi - 7000-8000 m3/gün (t-44-640C);

Kür çökəkliyi - 170000 m3/gün (t-30-710C)

Respublika üzrə - 249000 m3/gün.

Respublikanın müxtəlif bölgələrində, xüsusən də aran hissəsində yerləşən rayonlarda əhalinin içməli suya, o cümlədən kənd təsərrüfatının suya olan tələbatı çox çətinliklə çay suları, əksər hallarda sanitar normalara cavab verməyən arx və kanal suları vasitəsilə ödənilir. Əhalinin suya olan ehtiyacının ekoloji təmiz sularla təmin etmək məqsədi ilə Beyləqan, İmişli, Saatlı, Ağstafa, Qobustan, Bərdə, Tovuz, İsmayıllı, Xızı, Samux rayonlarında 2-8 l/san debitə malik içmək və təsərrüfat məqsədləri üçün istifadəyə yararlı şirin və az minerallaşmış sular aşkar edilmişdir. Bakı şəhərinin su təchizatını yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə Bakı-Oğuz-Qəbələ su kəmərinin tikintisinin hidrogeoloji cəhətdən əsaslandırılması işləri vaxtından əvvəl və keyfiyyətlə yerinə yetiril-mişdir.

Qazılmış kəşfiyyat quyularından alınan nəticələrə əsaslanaraq göstərilən sahədə 5 m3/ san həcmində "İçməli Su" standartlarına cavab verən ekoloji saf yeraltı su ehtiyatları qiymətləndirilmiş və təsdiqlənmişdir. Qaçqın düşərgələrində və İsmayıllı rayonunun Qalıncaq, Qoşakənd və Ruşan kəndləri ərazisində qazılmış quyular təmənnasız olraq əhalinin istifadəsinə verilmişdir. Samux və İsmayıllı rayonlarında eləcə də, Girdmançaü-Göyçay arası sahələrdə, Mil düzünün Hərəmi, sahəsində aparılan yeralti şirin su axtarışı işləri başa çatdırılmış, həmin regionların yeraltı su ehtiyatları ilkin qiymətləndirilmişdir. Şirvan Milli Parkı ərazisində, o cümlədən qaçqın və məcburi köçgünlərin məskunlaşdığı ərazilərədə yeraltı suların axtarışı davam etdirilir.

Anar

Ədalət.- 2010.- 29 sentyabr.- S. 4.