POEZİYANIN ZƏLİMXANI

Ustadın 60 yaşının tamam olduğunu eşidəndə, içimdən bir kövrək hiss keçdi. İstədim ki, mən də onunla bağlı bir oxucu kimi, düşüncələrimi, fikirlərimi qələmə alım. Sonra götür-qoy etdim, daha doğrusu, onun barəsində yazılanları gözdən keçirib, xatırlayıb, hiss etdim ki, Ustad barəsində elə fikirlər, elə mülahizələr söylənilib, deyilib ki, mənim içimdəkilər də, düşüncələrimdəkilər də hamısı, orda öz əksini tapıb. Amma neynəyim ki, bu həqiqəti bildiyim halda, yenə əlim qələmə doğru getdi... və başladım yazmağa. Necə alınacaq, necə qarşılanacaq deyə bilmərəm. Bir onu bilirəm ki, mən sadəcə və sadəcə ürəyimin səsiylə, Zəlmxan Yaqub barəsində, daha dəqiq ifadə etsəm, onun poeziyası barəsində öz fikirlərimi qələmə alıram. Burda başqa bir məqsəd yoxdu. Nə kiməsə xoş gəlmək istəmirəm, nə də kimlərinsə qılığına girmək. Və bir də mənim üçün bir həqiqət də var. Onun da adı SÖZdü! Bax, elə o sözün işığında da mən Zəlimxan Yaqub barəsində payıma düşən sözləri yazıram.

Muğam ifaçıları, ümumiyyətlə, musiqisevərlər yəqin ki, "Zəminxarə"yə qulaq asıblar. Bu musiqi Kamil Cəlilovun qaboyunda adamı yerdən qoparır. Özü də köklü-köməcli qoparır. Yerə ilişəcək heç nə qalmır. Və qoşulub o musiqiyə yavaş-yavaş, pərdə-pərdə, pillə-pillə qalxırsan göyün yeddinci qatına. Mənə elə gəlir ki, orda da qərar tutmaq bəzən çətin olur. İmkan olsa, ordan da o tərəfə, həmin o musiqi səni qaldırıb apara bilər. Burda bir məqam da var. O da həmin müsiqini ifa etmək məharətidi. Qaboy ustası Kamil Cəlilov bunu heç bir şübhə yeri qoymadan, heç bir əl yeri buraxmadan elə qanımıza, canımıza işlədib ki, şəxsən mən həmin "Zəminxarə"yə başqa bir ifada qulaq asa bilmirəm. Bu Ustad möhürüdü.

Poeziyamızda hər kəs öz sözünün sahibi oduğu kimi, öz cığırını aşdığı kimi, öz möhürünü də vurmaq imkanına malikdir. Amma malik olmaq bir şərtdirsə, istedad sahibi olub, o möhürü gerçəkləşdirmək isə ikinci bir şərtdi. Bax, bu günümüzün poeziyasında iz axtaranda, döyüləsi qapı gəzəndə şəxsən mənim yadıma ilk düşənlər Zəlimxan Yaqub, Ramiz Rövşən, Vaqif Bayatlı, Vaqif Səmədoğlu, Musa Yaqub, Məmməd İsmayıl və başqaları olur. Təbii ki, bu mənim yanaşmamın, mənim ölçü vahidlərimin gətirdiyi nəticədi. Ola bilsin ki, mənimlə razılaşmasınlar, hətta kobud şəkildə bu təqdimatı, bu nəticəni inkar etsinlər. Mən buna etiraz etməyəcəm. Çünki, bu da onların yanaşmasıdır, onların sözə verdiyi qiymətin nəticəsidir. Və deməli 60 yaşı olan Zəlimxan Yaqub mənim üçün bu mərtəbəyə az qala gözlərimin qarşısında gəlib çıxıb...

Ötən əsrin 80-ci illərində Bakıda bir poeziya ruhu var idi. Bu poeziya ruhu da bir az da poeziya havasına oxşayırdı. Tez-tez ədəbi-bədii məclislər, görüşlər keçirilirdi. Mən həmin illərdə rəhmətlik Nüsrət Kəsəmənli, Çingiz Əlioğlu, Sabir Rüstəmxanlı "üçlüyü"nün yanındaydım. Demək olar ki, hər günüm rəhmətlik Nüsrətlə birlikdə keçirdi. Amma, mənim gözümün qarşısında Zəlimxan Yaqub, hamımızın "qağa" deyə üz tutduğumuz, ağsaqqal saydığımız Hüseyn Arifin qatıldığı bütün tədbirlərdə iştirak edir, onunla çiyin-çiyinə addımlayır, sanki onun xalq ruhundan pöhrə verən poeziya nəfəsindən qidalanırdı (Bu fikirlər də mənim təxminimdi, hətta Zəlimxan müəllim də razılaşmaya bilər - Ə.M). Bax onda, içimdən qəribə hisslər keçirdi. Yaxınında olmaq istədiyim Hüseyn Arifin duzlu söhbətlərini eşitmək, onun məclislərində iştirak etmək mənim də arzularımdan biri idi. Doğrudu, sonralar Hüseyn müəllim, məni də "Ədəbiyyat və İncəsənət" qəzetinə təqdim etdi, Tuğ kəndində mənim də qonağım oldu. Amma, bütün bunlar adi sayıla bilən işlər idi. Mən isə, məhz Zəlimxan Yaquba bu mənada həsəd aparırdım. Hər gün Hüseyn Ariflə və digər ustadlarla birlikdə olan Zəlimxan Yaquba...

İllər ötdü və bu ötən illərdə mən demək olar ki, mətbuatda dərc olunan, kitab halında işıq üzü görən Zəlimxan Yaqub poeziyasının böyük əksəriyyətini oxumaq imkanı qazandım. Həmin şeirlərlə, poemalarla tanış olduqca, əvvəldə xatırlatdığım həmin o adamın içini yerindən oynadan "Zəminxarə" elə bil ki, yenidən hər misrada, hər bənddə məni öz qoynuna aldı. Sirrin səbəbini bu günədək bilmirəm. Niyə mən məhz Zəlimxan Yaqub misralarında həmin musiqiyə meyillənirəm, yüklənirəm. Görünür, burda bir ilahi sirr var. Axı, necə də meyillənməyim? Bir halda ki, şair özü deyir:

Bəlli toxum, bəlli sünbül, bəlli dən,

Haqq özüdü müşkülləri həll edən.

Yük bağladım, maya tutdum əllidən,

Altmışıma "Peyğəmbər"lə gəlmişəm.

Doğrudan da, Zəlimxan Yaqubun hər misrasında o qədər səmimiyyət, o qədər rəvanlıq və o qədər də insanı iki əlli yaxasından tutub özünə çəkən güc var ki, ona diqqət yetirməmək, ona qulaq asmamaq qeyri-mümkündü. İllah da ki, bu misralar, yəni Zəlimxan SÖZÜ Zəlimxan Yaqubun öz dilində oxucuya, dinləyiciyə ünvanlansın. Onda yerində otura bilmirsən. O sözün deyilişinə, ahənginə uyğun təkcə içində yox, həm də çölündə bir gərdiş edirsən. Sanki SÖZUN məcnunuyla, SÖZÜN kərəmiylə nəfəs-nəfəsə, göz-gözə, diz-dizə, üz-üzə olursan. Bir maqnit dalğası səni o auradan çıxmağa qoymur. Nə təhər çıxasan ki, Zəlimxan deyir:

Şair dağ çayıdı - başı bəlalı,

Özünü o daşa, bu daşa çırpar.

Və yaxud:

Vətənin Məcnunu, safdı, dəlidi,

Millətin bayraq tək qalxan əlidi...

Eləcə də:

Yerdən göyə doğru qalxar, ucalar,

Ucalıq gətirər yaş ömürlərə.

Bir güllə yaz gəlib, bahar açılmaz,

Ömrünü eşq ilə qoş, ömürlərə.

Zənnimcə, bu misralara sadəcə söz kimi baxmaq, şeir parçası kimi diqqət yetirmək günahdı. Çünki, bu misraların arxasında ürək var, nəfəs var, ruh var. Sahibi Zəlimxan Yaqub olan böyük bir dünya var. O elə bir dünyadır ki, o dünyanı yalnız Zəlimxan Yaqub qələmi ilə yazıb-oxumaq mümkündü. Bu boyda dünyaya sahib olan şair oxucusuna görün nə deyir:

Keçilməz dərələr keçilməsəydi,

Aşılmaz zirvələr aşılmasaydı.

Yeldən qanad alıb, seldən güc alıb,

Ruhum küləklərə qoşulmasaydı,

Mən hardan bilərdim şairlik nədi?

Özü də şairliyin nə olduğunu beş barmağı kimi bilən, gözünün didəsi, ruhunun özü qədər sevən və uca tutan Zəlimxan Yaqub bu suala üz tutub və növbəti bir müraciətində isə deyir: "Şeir Tanrı duasıdı"!!! və ardınca:

Gündüz keçib gedən ömür

özümün yox, özgənindir

Şair tapır öz ömrünü

səssiz keçən gecələrdə.

Düşüncəsi yerlə göyün

vəhdətindən tutub maya,

Özü yerdə, fikri-zikri

yüksəklərdə, ucalarda.

Əldə qələm, öndə varaq

baxışları çıraq-çıraq

Ömür gedir, vaxt əriyir

misralarda, hecalarda.

Bu şeir parçasında şair ömrünün elə anları qələmə alınıb ki, onu yalnız böyük sözün böyüklüyünü görənlər, duyanlar, dadanlar, yaşayanlar, təmasda olanlar, özünə yaxın buraxanlar, qol-boyun olanlar bilə bilərlər. Əks halda "Verə qocalığa cavan ömrünü" deyən şairi anlamaq müşkülə çevrilər. Axı, şair sənə, mənə üz tutub deyir:

Sənə bağışladım, sənə bağladım

Sevilən ömrümü, sevən ömrümü

Mən sənin gücünlə qoruya bildim

Niskili qapıdan qovan ömrümü.

Bəli, bütün poeziyası Azərbaycan xəritəsinə bənzəyən Zəlimxan Yaqub yurdun, elin, obanın, məmləkətin daşından da, gülündən də, ağacından da, otundan da, suyundan da, havasından da, şehindən də, mehindən də, küləyindən də, tufanından da, qasırğasından da, ağıllısından, dəlisindən, sevilənindən, sevənindən, uşağından, körpəsindən, qocasından, ahılından, oğlundan, qızından, qarısından - bir sözlə insanından, nemətlərindən nə yazır yazsın, hamısının mayasında işıq var. Hamısının bətnində ürək çırpıntıları var. Hamısının nəfəsində həyat eşqi var. Ona görə də Zəlimxan Yaqubun qoşmaları, gəraylıları, təcnisləri, poemaları, şeirləri, yazdığı dastanı, bir sözlə, qələminin bütün məhsulları adamın ürəyinə bulaq suyu kimi yayılır, canına dağ havası kimi hopur, qanını coşdurur və özündən asılı olmadan şairlə həmin o vəsf olunan aləmləri gəzib dolaşırsan. Hansısa bir gözələ üz tutanda deyir ki:

Belə gülü hər gülüstan bitirməz

Hər torpaq da bu neməti yetirməz

Zəlimxansız dünya bir şey itirməz

Allah səni pənahında saxlasın.

Və yaxud:

Qarabağ dərdlərimizi, torpaq niskilimizi yazanda Koroğlu nərəsi çəkərək hər kəsi ayağa qalxmağa səsləyir:

Bu gecə yuxuma girmişdi Şuşa

Cabbar ağlayırdı, Xan ağlayırdı,

Dönmüşdü qanadı qırılmış quşa

Qarabağ başabaş qan ağlayırdı.

... Vidadi Qazaxda qalxıb məzardan

Gəlirdi Vaqifin qəbrinə sarı

"Qurtarın, - deyirdi, - milləti dardan!"

"Qurtarın, - deyirdi, - bu torpaqları!".

Ustad haqqında oxucu düşüncələrini yazmaq son dərəcə çətindi. Özü də bu cür şeirlərin (Sizi qınamıram, ay Şuşalılar...), bu cür poeziyanın qoynunda çabalaya-çabalaya yazmaq daha ağırdı. Çünki əlini hara atırsan, üzünü hansı misraya tutursan, "məndən danış" deyir. Bu mənada çaşıb qalıram. Şeirlərdən, o böyük SÖZdən üzr istəyirəm və 60 yaşına bir oxucu həvəsiylə, bir oxucu arzusuyla yazmağa çalışdığım, amma necə alındığını bilə bilmədiyim bu yazıda içimdən bir istək də keçdi. Düşündüm ki, Ustad Almaniyada müalicə olarkən, ona ünvanladığım şeirimi də bu yazıya əlavə edim. Amma, sonra mənə elə gəldi ki, yersiz görünər. Elə bilərlər ki, mən də söz yaza bilməyimi xatırlatmaq istəyirəm və arzumdan vaz keçdim. Eləcə Ustadın özünün mənə avtoqrafla bağışladığı kitablardan birindən öz misraları ilə demək istəyirəm:

İlahi hər kəsə bir nemət verir

Kimi qələmdədi, kimi fırçada

İnsana nə versə təbiət verir

Şair sözdə qalır, rəssam parçada.

Bəli, Ustad! Siz böyük SÖZÜN böyük meydanında öz poeziyası, öz SÖZÜ olan və 60 yaşın zirvəsində qərar tutan poeziyamızın Zəlimxanısınız. Tanrı sizə hər şeyi, ilk öncə isə böyük SÖZÜN tilsimini, sirlərini bəxş edib. Siz şerimizin sönməyən, həmişə işıq saçan böyük şairisiniz. Tanrı sizi qorusun!

Əbülfət Mədətoğlu

Ədalət.- 2010.- 23 yanvar.- S. 12.