"OTURUB ÖMRÜN
İÇİNDƏ, ÇİÇƏK ŞƏKLİ
ÇƏKİRƏM"
ƏDƏBİ HƏYAT
Oturub ömrün içində
Çiçək şəkli
çəkirəm.
Yalan rəngləri
götürüb,
Gerçək şəkli çəkirəm.
Kimsə bilməz nə çəkdirir,
Mənə mən çəkdiklərim.
Ölümlərə cücərirlər
Olmağa əkdiklərim.
Dəryalar mənə çəkilir,
Tufanlar məndən
qopur.
Başıma odlar ələnir
Ruhuma sular hopur.
Şəkillənir qələmimdə
Doğulmamış bir adam.
Mən şair deyiləm, yavrum,
Mən bir dəli
rəssamam.
Bu şeirin müəllifi İbrahim İlyaslıdır,
elə güman edirəm müasir şeirimizlə tanış
olan əsl oxucular belə bir imzaya öyrəşməmiş
deyillər. O, əslən Qazağın İncədərəsi məkanındadı.
O məkanda Qaymaqlı, Aslanbəyli və Kəmərli kəndləri
yerləşir və bu üç
balaca kənd Azərbaycan poeziyasına
Ağamalı Sadiq. Akif
Səməd, Məmməd İlqar, Aslan Kəmərli, Məhəmməd Aslanbəyli,
Məmməd Dəmirçioğlu, Mahmud
Vəli, Avdı Qoşqar, Rəfail
İncəyurd kimi şairlər bəxş
edib. İbrahim Aslanbəylidəndir,
on yeddi
yaşında,1980-ci ildə İncədərəsindən
çıxıb gəlib Sumqayıta və taleyini
həmişəlik bu şəhərə
bağlayıb. Sumqayıtda "Əli Kərim poeziya klubu"nun rəhbəridir və o
şəhərin ədəbi mühitinin
saf-sağlam qalmasında İbrahimin
rolu böyükdür.
Və bir məqamı da
qeyd edim ki, müasir poeziyamızda
irfan şairi kimi tanıdığımız Məhəmməd
Aslanbəyli İbrahimin dopdoğmaca
qardaşıdır. Amma Məhəmməd
İncədərəsini tərk etməyib. İbrahimin
bir qardaşı da var ki, sazını, səsini
Kərəm edib ustad
aşıqların layiqli varisi
kimi öz sənət
dünyasını yaradır.
Yazının əvvəlində misal gətirdiyim
şeir İbrahim İlyaslının "Yuxuma söykənmiş
adam" adlı təptəzə şeirlər
kitabındandır. "Oturub ömrün içində
Çiçək şəkli çəkirəm" deyən
İbrahim şeirə könül bağladığı illər
ərzində cəmi üç kitab çap elətdirib,
amma onun hər kitabında o çiçəkli duyğularla
qarşılaşırsan.
İbrahim İlyaslının şair səciyyəsi
-şairlik sifəti doğulduğu saz-söz
dünyasının rəngləriylə,
naxışlarıyla yoğrulub. Dəxli yoxdur, o,
nə yazır-yazsın, şeirlərində o
ruh həmişə yaşayır. Bir dəfə təsadüfi görüşlərimizin
birində, İbrahim mənə oxumaq üçün bir gəraylısını verdi
(çox təəssüf ki, o gəraylını
İ.İlyaslı təzə kitabına daxil
eləməyib). O şeiri oxuyandan
sonra məndə qəti bir
qənaət yarandı ki, ənənəvi
dediyimiz şeirdə də hünər
göstərmək müşgül deyil. Gəraylı sevgidən idi.
Səni görən divanədi,
Ölürəm səndən
ötəri.
Göz
yaşımla dağı-daşı,
Dəlirəm səndən ötəri.
Uydurmadım, daha nələr?
Tükənibdi
bəhanələr.
Qonşumuza axşam-səhər,
Gəlirəm səndən ötəri.
İbrahiməm, için-için,
Göynəyirəm, gedir köçün,
Ölmürəm yaşamaq
üçün,
Ölürəm səndən
ötəri!
Fikrimcə,
bu gəraylı bizim aşıq poeziyamızın inciləri
olan o gözəl gəraylılardan heç də geri
qalmır. Bəlkə də
ifrata varıram, amma
deyəcəyəm: əgər Dədə Ələsgər ya Bozalqanlı Aşıq Hüseyn
bu gün
yaşasaydılar, məhz belə gözəl gəraylılar
yazardılar.
İ.İlyaslı ovqat
şairidir. İnsanın ovqatı isə
müxtəlif hadisələrə, içində keçirdiyi cürbəcür hisslərə,
duyğulara köklənir. İbrahimin "Ruhani"
saz havasına yazdığı bir şeiri var, o şeiri
elə bilirəm, hansı bir kədərli
hadisədən sonra qələmə almaq olar. Yəni o AN o şeiri
doğurub:
Səsinin sehrindən qara daş yanır,
Bulaqlar dil açır,
qayalar çopur.
Elə
çağlayırsan-qanım
daşdanır,
Elə
eydirirsən-ürəyim
qopur.
Bağrımın başına
batan oxdumu,
Yoxsa ki, saplandı
xəncər tiyəsi?
Allahın yoxdumu,
Tanrın yoxdumu?-
Tifaqın dağılsın
adam yiyəsi!
Aman ver,
salamat çıxaq sabaha,
Buna nə Göy dözər,
nə də yer, Aşıq.
Dedim bir Rühani
dilləndir,
daha,
demədim qətlimə
fərman ver, Aşıq.
Bu şeir də təzə kitabda yoxdu - "Hamı bir körpüdən keçir" kitabındadı.
Təzə kitabında da İ.İlyaslının
öz şairlik stixiyasına sadiq qaldığının şahidi
oluruq, yenə qoşma, gəraylı yazır, hecanın müxtəlif şəkillərinə
müraciət edir, amma bütün şeirlərində İbrahim
"köhnə havalarda"
təzə söz deməyə can atır və əksər hallarda, buna nail olur. İbrahim üzünü kağız-qələm
korlayan bir müasirinə tutub deyir ki:
Nə baxırsan ağ varaqa umudla -
Görmürsənmi,
ilham səndən qaçaqdı?
Əlin saza,
könlün sözə yatmırsa
Şair qardaş,
demək ruhun naçaqdı.
O, şeirə PİR və
OCAQ kimi baxır. Bu mənada onun doğma xalaoğlusu Akif Səmədnən həm də şair qohumluğu, ürək qohumluğu çatır. İ.İlyaslının
Akif Səmədə həsr elədiyi şeir isə Akif Səmədin ruhuna poetik salavatdı:
Qorxu olmaz dedi
türkün qanında,
Qılınc tək sıyırdı
qələmi qından.
Millətin ruhunda,
yurdun canında
Talanlar öldürdü
Akif Səmədi.
Şuşaya dönərik
dedi gün gələr,
Qəhr olar
yağılar-qalxar süngülər.
Qaçqınlı, köçkünlü
tinlər,
döngələr,
Dalanlar öldürdü
Akif Səmədi.
Şairlər tanıdı-yaramaz,
yaltaq,
Könlündə darğalıq,
boynunda xalta.
Həqiqət deyənin
dilinə balta
Çalanlar öldürdü
Akif Səmədi.
Qalxdı yamacların
görkək yerinə,
Sitndi bərələrin
hürkək yerinə.
Bənövşə-nərgizi
türpək yerinə
Yolanlar öldürdü
Akif Səmədi.
Yeri gəlmişkən deyim ki, İncədərəsindən
çıxan şairlərin
hamısında bir ruh oxşarlığı
var. Ağamalı da, Akif də, Məmməd
İlqar da, Dəmirçioğlu da. Məhəmməd Aslanbəyli
də -bunların hamısı bir körpüdən keçib.
Rəhmətlik deməyə
dilim gəlmədiyi Akif Səməd İbrahim İlyaslının
bundan öncəki kitablarının birinə
yazdığı ön
sözdə deyib ki: "İbrahim İlyaslı rahatsızdır
ki, mövzuları Ağamalı Sadiqə, Məmməd İlqara, Məhəmməd Aslanbəyliyə,
mənə, daha doğrusu, bizim mövzulara oxşayır.
Ancaq gərək zərrəcə rahatsız
olmasın bu oxşarlıqdan, bu bənzərlikdən. Əksinə,
bənzəməsəydi, soruşardıq
ki, ayə, biz İncədərəsini yazırıq,
olum-ölüm, səbri-qəbri,
dağ-aran köçünü,
mürid cezvini yazırıq. Bə sən nə yazırsan? Yaxşı ki, İbrahimin şeirləri də Avdının, Cəlalın,
Kərəmin halal sazının köynəyindən
keçib. Kökü
Molla Gülüstanın
oxuduğu Qurandan su içir İbrahim ilhamının.
İbrahimin rahatsızlığı
bizə, sözə, saza sevgisindəndir. Görəcəksiniz ki, oxşar olduğu qədər orijinaldır.
Dünyada eyni iki barmaq izi
yoxdur. O barmaq izi qədər oxşardır. İki eyni qar dənəsi
yoxdur, qar dənəsi qədər oxşardır. İki eyni tut yarpağı yoxdur, tut yarpağı qədər oxşardır.
Oxşarlığıynan orijinaldır.
Orijinallığıyla oxşardır".
Akif Səmədin neçə il öncə İ.İlyaslının
şeirləri barədə
söylədiyi bu sözlər indi də qüvvəsini itirməyib.
Uca Tanrım,
ucalığın haqdandı
Bir mətləbim var,
başına döndüyüm:-
Məni qoymur
öz ömrümü yaşayam,
Abır-həya,
ar başına döndüyüm.
Dindirirəm,
qara daşlar ağlayır,
Dillənmirəm,
dilim mamır bağlayır,
Dərələrdə sellər
məni haqlayır,
Zirvələrdə qar,
başına döndüyüm.
Ətək-ətək üstümə
od tökdü ki,
Kəlmə-kəlmə
ürəyimi sökdü
ki,
Ağ günümü
göy əskiyə bükdü ki,
Bir nainsaf yar,
başına döndüyüm.
Təmənnam yox-kimlərdənsə
baş olum,
İbrahiməm,
İbrahim də kaş olum.
Ya bilmərrə
daşa döndər daş olum,
Ya neynirsən gör,
başına döndüyüm.
Bu qoşmada İbrahim klassik aşıq şeirindən və İncədərəsinin Ağamalısından,
Akifindən, Məmməd
İlqarından təpər
alsa da, Akif Səməd demişkən, oxşarlığıynan
orijinaldır və orijinallığıynan oxşardır.
Ruhca həmin şairlər sanki bu şeirdə birləşirlər, amma hər misrasıynan bu şeir İbrahimindir.
Mən İbrahimin şeirlərində irfan,
təsəvvüf qığılcımlarını
görürəm. O da
haqqa gedən yolun yolçusudur.
"Yox"dan yola çıxdım,
yol məni getdi,
Kəm məni kəsdirdi,
bol məni getdi.
Mən sağı getdikcə,
sol məni getdi,
Axır ki, sol nədi,
sağ nədi, bildim.
Doldu piyalələr,
boşaldı camlar,
Sərxoş damağımı
dəyişdi tamlarg
Qaranlıq könlümdə
yandıqca şamlar
Ürəkdən əriyən
yağ nədi,
bildim.
İbrahim İlyaslı,
budurmu danmaq?
İşin-peşən oldu
tutuşub yanmaq.
Haqqı buluncaymış
fələyi danmaq,-
Bildim nahaq nədi,
haqq nədi, bildim.
İbrahimin sevgi şeirlərində də
klassik aşıq şeirinin sanki bu çağacan deyilməmiş, pünhan
qalıb İbrahimin qələmində üzə
çıxan poetik incəliklərin şahidi
olursan. Bayaq İbrahimin gözəl bir gəraylısını
misal gətirdim. O da sevgidəndi. İndi isə "Köhnə gözəlləmə"
adlandırdığı bu
qoşmaya diqqət yetirin:
Tanrım, bu gözəli
sən yaradıbsan.
Nurdan yoğurubsan
mah camalını.
Tullayar tacını ayaqlarına
Görsə dərgahında
şah camalını.
Onu görənlərin
gün deyil günü,-
Görürsən ərşdəki
fəryadı,
ünü
Meh vurub oynadır
qara zülfünü,-
Gah köksünü örtür,
gah camalını.
Məni bu heyrətdə
bir az da
əylə,
Ahımı xəncər
et, bağrımı teylə-
Qanımı qaşına
vəsməlik eylə,
Bəzəsin çəkdiyim
ah camalını.
Bu gözəl qoşmanı
bu gün yüzlərlə, minlərlə
"qoşma" adıyla
şairlik edən şeirbazlara oxumaq lazımdır ki, bilsinlər qoşma necə yazılar.
İbrahim İlyaslının
təzə kitabı əvvəlkilərdən çox
balacadı. Cəmi altmış səhifə
və qırx şeir. İndiki zamanda qalın-qalın şeir kitablarının yanında bu kitab bapbalaca görsənir. Amma poeziya həcmlə yox, şeirlərin sayıyla yox, bədii dəyərlə
ölçülür.
Vaqif YUSİFLİ
Ədalət.- 2011.- 9 iyul.-
S.10.