BİR KÖNÜLÜN HARAYI
ƏDƏBİ HƏYAT
(İradə
Aytelin şeirləri haqqında)
Əlimə bir kitab keçdi.
"İkimizin bir evimiz varıydı"-müəllifi İradə
Aytel. Adətim budur ki, lap bəsit, zəif, ortabab bir şeir
kitabı ola, mütləq oxumalıyam. Əgər
çox zəifdisə, bir-iki
şeir də kifayət edər onu qurtarasan.
Ortababdırsa, o kitabın ortasına qədər
oxumaq olar. Amma səni həyəcanlandıran, içindəki
duyğulara həmahəng olan
şeirlər varsa, onda
oxu, lap son nöqtəsinə qədər.
İradə Aytelin şeir kitabında
yaxşı şeir də var,
ortabab da. Amma hamısında ilhamdan,
o ilhamın mənbəyi olan
ürəkdən kənar şeir yoxdu. Səviyyəsindən asılı olmayaraq bütün
şeirlər sənə "bu qız
istedadlıdır" sözünü
pıçıldayır.
Bizim poeziyada
qadın yazarlarımızın istedadlıları var və onların şeirlərini oxuyanda mənə elə gəlir ki, Xan qızı Natəvan
diridir və deyim ki, Firuzə Məmmədli, Nisəbəyim,
Gülnarə Cəmaləddin, Səhər, Fərqanə Mehdiyeva, Mahirə Abdulla,
Aləmzar Əlizadə, Ofelya
Babayeva,Narıngül, Aysel Əlizadə
libasında dünyaya gəlib. İradə
Ayteli də bu
sırada görəcəyimə inanıram. Çünki
o, istedadlıdır.
Nədir onun şeirlərinin başlıca məziyyəti
və özünəməzsusluğu?
Birincisi; hissin, duyğunun səmimi poetik ifadəsi. İradənin şeirlərində yalan yoxdu, sən bu şeirləri oxuyursan və hətta lirik qəhrəmanın-sevən qadının
az qala
sevgi tərcümeyi-halını
vərəqləyirsən.
İnsan sevə bilər,
bu sevgidə təbii ki, aldanışlar olacaq.
Ümidsizlik, çarəsizlik, bir dəli hicranın,
ömrü bitməyən
ayrılığın gətirdiyi
qüssə qapının
ağzında dəli
küləklər kimi
əsəcəkgbu motivlər
şeirimizin sevgi ərazisində əbədi
bitən güllərdir.
Bəli,
güllər. Çünki sevgi elə bu ayrılıqlarla gözəldir. İradə Aytel
dediyim bu şairənin lirik qəhrəmanı da vüsala yox, hicrana doğru yol gedir.
Qısılıb
payız budağına,
Bircə gün işartısından
nicat
uman,
zərif
yarpaq,
Payız səni üşütmürmü?
Dəli-dolu əsən külək,
Güllərin,
çiçəklərin
Səbrini kəsən külək,
Qocaman palıdlardan,
Yalçın,
Qırçın
qayalardan
Sivişib keçən külək
Fəryadını,
İmdadını eşitmirmi?
Gəl gedək,
Gedək bu payızdan.
Məncə, İradənin şeirlərinin
əsas qəhrəmanı
elə bu zərif yarpaqdır.
Bircə
gün işartısından
nicat uman, küləyin əlində
əsir olan o zərif yarpaq. O yarpaq küləyin amansız qəzəbiylə
budağından qopub torpağa döşənəcək.
Sonra dəli küləklər
o zərif yarpağı
uçuracaq. Və o zərif
yarpaq min bir xəyal içində gözləri yol çəkən bir zərif məxluqun pəncərəsinə qonacaq.
(Əli Kərimin şah misrası yada düşür: Gözlərim yol çəkir, çəkir
yolları).
Üşüyürəm
bahar
yarpağı kimig
Gözləyirəm
bircə himi
düşəm
budağından.
Yazda qoyub ümidimi,
payıza
aşam budağından.
İradənin şeirlərində payızla bahar bir fəsildir və hətta mənə elə gəlir ki, bu fəsillərin hər birinə qış kədəri çöküb. Dərdin qışı.
Bu hissləri, duyğuları o, çox
səmimi şəkildə
ifadə edə bilir. Daha doğrusu, öz
dərdinin poeziyasını
yaradır.
İkincisi; İradə Aytelin
şeirlərində xəyalla
gerçəklik arasında
bir uyuşmazlıq var və bu
da gerçəkləşməyən
xəyalların yaratdığı
görünüşdür. O xəyallarda İ.Aytelin qəhrəmanı "ağappaq,
ləçək-ləçək, çiçək qar yağacaq günlər"
var,
Ağ çiçək,
Ağ ləçək,
Ağ örpək..
Sonra da ağappaq
"ölümü
"içəcəyəm",
Sevə-sevə,
Sevinə-sevinə
Öz dünyama
Gəlin köçəcəyəm.
Lirik qəhrəmanın xəyalları gerçəkləşmir.
Onun
"barmağında bir
üzük yeri göynəyir". Ümidləri doğranır, "xışma
tutub doğram-doğram
ümiddən sökür
donumu barmağım".
Mən İradənin sevgi
şeirlərinin qəhrəmanını-sevən
qadını çox
saf, təmiz duyğulu bir zərif məxluq kimi görürəm.
Müasir həyatımızda belə zərif ürəklilər azdır
demirəm. Amma R.Rövşənin
"Sevgi də tükənib bu yer üzündə" misrası yalan deyil. İndi bəzi qadın
yazarlarımızın da
seksual şeirlər yazıb abır-həya örpəyini namusu kimi ayaqlar altına
atdığı bir dövrdə İradə Aytelin və bir çox qadın şairlərimizin
zərif hissiyyatları
ilə o cür şeirlər arasında yerlə göy qədər fərq görürəm.
Üçüncüsü:
İ.Aytelin sevgi şeirlərində təlqin
olunan fikir bundan ibarətdir ki, məhəbbət bu dünyanın ən ali
nemətidir. Nə qədər ömrün
varsa, sev, sevil. Məhəbbətin əlacı elə
sevməkdədir. Qoy dərmanı
olmasın, amma sev. Füzuli babamız necə gözəl deyib: "Nə müşgül dərd olursa. Bulunur aləmdə dərmanı,
Nə müşgül
dərd imiş eşqin ki, dərman eyləmək olmaz".
Sən dünyanın ən alisi,
Mən dünyanın ən
dəlisi.
Dilə gəlsə qəlbin səsi,
Ali də
bir, dəli də bir.
O səs dağda gül bitirər,
Varı gözündə itirər,
Dinsizi dinə gətirər,
O sevgidir! O sevgidir!
Mən İradə Aytelin
şeirlərini yalnız
bir dairədə-sevgi
şeirləri ilə
məhdudlaşdırmaq istəməzdim.
Onun dərd dəftərində bu misralar da haray
çəkir ki:
Ürəyim ağrıyırg
Vətənimi
Qarabağsız-
Laçınsız,
Şuşasız,
Dəlidağsız görəndə.
Ürəyim ağrıyır..
Qartalı zirvəsiz
kəkliyi
dağsız,
bülbülü
bağsız görəndə.
Onun dərd dəftərində
məni ən çox təsirləndirən
bir şeir də var: "Əsgəri dilənən
gördüm"
Geyinib əyninə
əsgər
libasın,
Küçədə
birini
dilənən
gördüm.
Al şəhid
qanını
ayaqlar
altda,
Göynəyə-göynəyə
çilənən
gördüm.
Əlbəttə, İradə Aytelin
şeirləri haqqında
ümidlə söz açmağım səbəbsiz
deyil. Mən onun şairlik potensialını hiss edirəm,
duyuram. Bu potensiya
hələ tam üzə
çıxmayıb. Olsun ki,
özünə, sözünə,
istedadına biganə
qala və o potensiya da sönə.
İlhamına, istedadına biganəlik
göstərən azmı
olub? İradə deyir ki, bir ümid asılıb
ürəyimdən, bir
ümid qısılıb
ürəyimə, nəyimə
gərək, nəyimə?
Təbii
ki, bu üç
misra onun bir sıra şeirlərinin
pessimist ovqatından doğur
və bu ümidsizlk də olsun ki, şəxsi
yaşantıların bəlirtisidir.
Qorxu budur ki, bu ümidsizlik
onun şeirlərinin mahiyyətinə çökə.. Dünyada ümidsiz yaşamaq
sabaha, gələcəyə
inamı itirmək deməkdir. İnamsızlıq
isə ilhamı da, istedadı da vərəmlədər,
çərlədər və
beləliklə,gşairin
mənəvi ölümü
başlayar. Qoy İradə təkcə
küçədə dilənən
əsgər şinelli
bir insanı yox, "al qanı axa-axa tarixləri qızardan" (Əli Kərim) Nəsimi ürəkli Mübarizləri
də şeirinə gətirsin. Onlarla, bəlkə yüzlərlə
rüşvətxorları, namussuzları, maşennikləri
yox, öz sadə, amma təmiz mənəviyyatı
ilə seçilən
bacılarını, qardaşlarını
görsün. Təbii ki,
görür.
İradənin şeirlərinə bəzən dilimizin qanunlarına uyuşmayan, kələkötür, nahamar
sözlər, ifadələr
də yol tapır. Bunları deməsəm, göstərməsəm
olmaz.
Mən deyənlər
heç
bilmirəm hardadı,
Yad deyənlər sırasında
qalmışam.
Nə deməkdir "yad
deyənlər". Anlaşılmır bu ifadə.
Hərdən əqlim üstə
daşır
xəyalım,
Həsrət yollarımdan
baxır
hər gecə.
İkinci misra gözəldir.
Uğurlu metafora saymaq
olar. Amma "əqlim üstə
daşır xəyalım"
çox uğursuz metaforadır.
Çiçək
açsın, sevinsin
yaz,
Çin-çin
olsun arzu-muraz,
Ruhumuz mülayim Araz,
Vücudumuz Kür olsun.
Bənzətmə uğursuzdur.
Belə misallardan yenə
gətirə bilərəm.
Yəni bunlar olmasa yaxşıdır.
Hisslərində zərif
olan şairin dili bəzən nahamvar olmasın gərək! Bu iradlarımı
söylədim və İradə Aytelə onun ən gözəl
şeirlərindən birini
misal gətirirəm ki, həmişə şeir yazanda belə obrazlı, dili səlis misralar qələmə alsın:
Gecə tale yaşıdım,
Qəm şələsi daşıdım,
Çox gecələr yaşadım,
Yox beləsi...
Bu yol görəmim deyil,
O kül Kərəmin deyil,
Yrək sinəmin deyil,
Dağ laləsi.
Vaqif
YUSİFLİ
Ədalət.- 2011.- 16 iyul.- S.10.