YENİ PROYEKTİMİZ: ALTMIŞINCILAR ALTMIŞINCILARIN ƏN DOĞMA HAMİSİ

CƏMİL ƏLİBƏYOV - 85 (1)

«Altmışıncılar» proyektimizə ara davam edir.

Bu günlərdə (3 dekabr) Azərbaycanın qəzetçilik, jurnalistika və yazarlıq dünyasında 1950-ci illərdən 1990-cı illərə uzanan bir tarixi məkanda unudulmaz xidmətləri olan çox sevimli bir İNSANIN və ZİYALININ 85 illiyi bu aranın davam etməsinə vəsilə oldu. Əslində bu gözəl şəxsiyyəti də elə ALTMIŞINCILAR ruhunda sevmək mümkündür. Çünki, o illərin ən demokratik ziyalılarından və baş redaktorlarından biri olan Cəmil Əlibəyov həqiqətən o illərin yaradıcılarının bir çoxunun hamisi olmuşdur.

***

Bu qəsəbənin adı da məni heç sevindirmir: 8-Cİ KİLOMETR QƏSƏBƏSİ. Ada bir bax və burada əskidən bir prospekt də vardı: Nefteperarotçikov (məhz hamı rusca deyirdi onun adını) Yazdım, yazdım, axırda adını dəyişdilər. Elədilər Qara Qarayev prospekti. İndi şəstlə deyə bilirəm: mən Qara Qarayev prospektində (Caddəsində) yaşayıram. Haqqında yazı yazacağım adamla, bizim sənət dünyamızda, ziyalı aləmimizdə, ədəbi camiəmizdə çox geniş tanınan bir insanla, yaradıcıyla bu adın heç bir əlaqəsi yoxdur. Bilmirəm haradan çıxdı bu qəsəbənin adı ortalığa. (Məhz belə yazı üslubu da haqqında yazdığım insandan qaynaqlanır) Haradan çıxdı. Bilirsiniz, bu qəsəbədəki 9 mərtəbəli bir binanın doqquzuncu mərtəbəsindən baxıram, bura mənim evim və bundan öncə kompüterdə yeni səhifə açmaq və indicə haqqında yazacağım insan haqqında yazıya başlamaq istəyirdim və birinci cümləni də fikirləmişdim. Beləydi: haqqında yazacağım insan barədə əlimin altında heç bir məlumat yoxdur, amma bilgim dünya qədərdir. Yox, kiçik bir məlumat var : «525-ci qəzet»in yazarı Qalib Toğrulun bir yazısı. Adı da belədir: ÖRNƏK ZİYALI. Yazı «525-ci qəzet»də də çap olunmuşdu.

Mən öz yazımın ilk cümləsini düşünə-düşünə bir də baxıram ki, kompüteri qapatmışam.

Bu nə iş, Allahım! Haqqında yazacağım ziyalı elə bir insan ki, (mən onun heç bir əsərinin təhlilini verən deyiləm) iri hərflərlə yazıram: BU ADAM HEÇ BİR ƏSƏR YAZMASAYDI BELƏ, BİR İNSAN, BİR ÖRNƏK ZİYALI, BİR BAŞ REDAKTOR KİMİ YADDAŞLARDA QALMAĞA LAYİQDİR. Və kompüterin vəfasızlığı, yəni bu insan haqqında yazıya başlamaq istədiyimdə xilaf çıxması mənə yer eləyir və bir az daha inadlanıram. Buna hirs də demək olar.

Əslində bu insan haqqında bu yazını çox-çox illər qabaq yazmalıydım. Təkcə bir yazı yox, bəlkə də bir neçə yazı yazmalıydım. Çünki, mənim həyatımda və mənim az-çox ədəbiyyat dünyasında tanınmağımda bu adamın şəxsən birbaşa olmasa da dolayısıyla rolu olub. Bu adam mənim yaxın buraxılmadığım illərdə şeirimi çap eləyib öz qəzetində, elə bir qəzetdə ki, o zaman o qəzeti barmaqla göstərirdilər və ən mübahisəli yazılar və ən demokratik müdafiələr həmin qəzetdə baş verirdi. O zaman gənc jurnalistlər bu qəzetdə çalışmaq üçün can atırdılar. Onlardan biri gözəl qələm sahibi, məhz qələm Adil Qaçayoğlu sonralar yazacaq: «Başqalarını bilmirəm, mən bu şəhərə «Azərbaycan gəncləri»nin (doğrudanmı nə vaxtsa belə bir qəzet olub) eşqiynən gəlmişdim. Əgər «Azərbaycan gəncləri» Gəncədə çıxsaydı yəqin ki, mən gəncəli olardım, Bərdədə çıxsaydı bərdəli olardım, Ağdamda çıxsaydı lap əla olardıg Amma «Gənclər» qəzeti Bakıda çıxırdı».

Məhz bu yazıçının baş redaktor olduğu qəzetdə elə bir şeirim çap olundu ki, o şeiri o zaman abstrakt və ya nə bilim xunveybin düşüncə olaraq qələmə versələr də, bu insan mənim üzümü görmədən o şeiri çap elədi və o şeir haqqında indi çox böyük hörmətə sahib və çox gözəl qələm sahibi yazıçı Məmməd Oruc bir yazı da yazdı və mən Məmməd Oruc üçün hələ də o şeirlə varam.

Bu insanın mənim ömrümdəki yeri araşdırılsa, bunu xatırlamaq yetər ki, ömrümün çox böyük bir hissəsini Azərbaycan radiosunda qoymuşam, orda işləməmişəm, həftəlik bir verilişim olub: MELODİYA radio klubu. O veriliş o zamanın çox haylı-küylü və çox populyar bir verilişiydi. Nəvaxtsa «Üç nöqtə» qəzetindən BƏXTİYAR adlı bir gənc yazar mənə telefon açacaq və deyəcək ki, sizinlə bir sorğu keçirmək istəyirəm. Sorğu olacaq və ömrümdə ilk dəfə, mənimlə söhbət edən bir jurnalist, 70-lərdə, 80-lərdə aparıdığım o radio verilişləri haqqında məndən soruşacaq. Mən onun yaşının nə qədər oluduğunu bilmirəm və kimdən informasiya almışdı onu da bilmirəm, amma bu veriliş və mənim radiodakı o fəaliyyətim haqqında soruşacaq:

Sual: Oxucular sizi orijinal üslub və fikir müəllifi kimi tanıyır və məhz belə də qəbul edirlər. Bu özünəməxsusluqla hələ sovetlər dönəmində radioda veriliş aparmaq sizə çətinlik yaratmırdımı ki?

Cavab verəcəm: Keçən əsrin 70-ci illərində «Melodiya» radio klubunu aparmışam. O veriliş həyatımda çox böyük rol oynayıb. Oradakı o ab-havanı və demokratiyanı mənə verən isə gözəl insan CƏMİL ƏLİBƏYOV olub. Çox kiçik bir detalı deyim: Cəmil müəllim mənə və o biri yaradıcılara da o qədər sərbəstlik vermişdi ki, verilişin montaj işlərinə də qarışırdıq (m). Çalışırdım ki, montajda da nə isə bir yenilik, bir orijinallıq olsun. Bu da birmənalı qarşılanmırdı təbii ki. Yadımdadır, bir dəfə məşhur saksafonçu Pərviz Rüstəmbəyov haqqında veriliş hazırladım. Həmin veriliş başlayanda 2-3 dəqiqə səssiz lent fırlanırdı. Çoxları belə bir fasiləni mənasız şey sayaraq qəbul edə bilmirdi. Ancaq bu səssizliyin bir anlamı vardı. Ən əziz xatirəyə bir törən ifadəsi kimi. Bu səssizliyi duyanlar lazım idi. Cəmil müəllim bir «yenilik xəstəsi» kimi bu cür şeylərin işıqforu rolunu oynayırdı».

BU ADAM ( CƏMİL ƏLİBƏYOV) BİR ƏSƏR YAZMASAYDI BELƏ, BİR İNSAN, BİR ZİYALI, ÖRNƏK ZİYALI KİMİ YADDAŞLARDA QALMAĞA LAYİQDİg

İlahi, nədən unudulur bu işlər! Nədən? İndi böyük söz sahibi olan insanlar, vaxtilə onun başçılıq etdiyi «GƏNCLƏR» qəzetində əbədi nümunələrini çap etdirən yazar nəsli sadəcə əllərini telefona uzadıb, bu insanın ovqatından nədən xəbər tutmurlar. (Günaha batmayım, bəlkə mən yanlışam!)

Təbii ki, Cəmil müəllim heç kimdən heç nə ummur. Amma bir həqiqət var ki, bəzi insanlar var, onlar unudulanda, həm də başqa insanlar da yara alır. Açıq ürəklə deyirəm: Cəmil müəllimə münasibətdə yara alan insanlardan bir də mən özüməm. Bu münasibət mənim də içimi ağırıdır, məni də incidir, amma mən heç kiməm təbii. Mənim əlimdən yazı yamaq gəlir ki, onu da çox gec yazıram. Nədən? Vallah, izah etməyə gücüm çatmır. Nəyi gözləmişəm? Və ya bu yazı o insana bir şeylər verəcəkmi? Biz çox zaman deyirik ki, nə olsun unudulub, sənətkar öləndən sonra bilinir(?!) Yox, bizim cəmiyyətdə insan amili öləndən sonra da heçdir. Bilinməz bir macəra yaşayan cəmiyyətdə öləndən sonra kiminsə qədri bilənəcək deyə bir qarantı yox.

Təbii, mənim çox hörmətli Cəmil Əlibəyovun bir çox fəaliyyət sahələrini yada salmağa imkanım olmasa da, bu fenomen insanın Azərbacan mətbu tarixində həqiqətən iki kişidən biri olduğunu deməyə məcburam. Baxın, yaradıcı yazıçı, nə bilim nəg bunlar var bu adamın həyatında və xislətində, amma KİŞİ olmaq məsələsi mənim qənaətimcə tamam ayrı bir şeydir. Məhz Cəmil Əlibəyov adlı bu insan hara getdisə (bunları mən sadalamaq istəmirəm ki, söz artsın. Haralarda nə işləyəb, bunu bilmək üçün mənbə verirəm: Qalib Toğrulun «525»-ci qəzetdə çap olunan ÖRNƏK ZİYALI yazısı) orada bir KİŞİLİK ab-havası yaradırdı ki, belə mərdlik və ya kişlik ab-havasını da o məhz elə Azərbaycan radiosunda yaratmışdı. O illərin televiziyası, radiodan arxa plana keçmişdi. Bir çox orijinal verilişlərin adının yaranması və uzun ömürlü fəaliyyəti belə bu yaradıcının adıyla bağlıdır. Uzun illərdən bəri radioda əməkdaşlıq edən yazar İntiqam Mehdizadə «525»-ci qəzet də çap etdirdiyi SƏMƏNDƏR BULAĞI yazısında o günləri xeyirxahlıqla yada salaraq yazacaq: « Ötən əsrin 60-cı illərinin sonundan başlayaraq Azərbaycan radiosu efirində əvvəlcə «Çeşmə», sonradan «Bulaq» adıyla bir proqram yayımlanmağa başladı. Görkəmli yazıçı-jurnalist, o zaman Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin sədr müavini işləyən Cəmil Əlibəyovun ideyası kimi meydana çıxmışdı».

O cür bir ab-havanın və ortamın yaradılması indi bəlkə də heç bir şey demir, ancaq hara gedirsə-getsin Cəmil Əlibəyovun özüylə o zaman belə bir ab-havanı gətirməsini mən artıq izah etməkdən acizəm.

Təbii ki, o cür bir ab-havanın və ortamın yaradılması indi bəlkə də heç bir şey demir, ancaq hara gedirsə-getsin Cəmil Əlibəyovun özüylə o zaman belə bir ab-havanı gətirməsini mən artıq izah etməkdən acizəm.

Heç bir məclisdə Cəmil müəllimlə olmamışam. Amma mənə, bir adi kəndçi balasına, onun simpatiyasının olduğunu hər zaman müşahidə etdim. Bu haradan qaynaqlanırdı, bunu mən bilmirəm. Ola bilsin, o zaman Cəmil müəllimin ətrafında işləyən bir çox gəncin mənə simpatiyası da burada bir rol oynayıb. Sağ olsunlar. Baxın, bu da az deyil. Ətrafına inamla yaşamaq və işləmək hər yaradıcı adamın taleyinə yazılmır.

Altmışlardan, bəlkə də lap əllilərdən bu yana Cəmil Əlibəyov bütöv bir demokrat yazar nəsilinə yol açmış ki, bunu məncə çox insan, çox yaradıcı bilir, amma DÖVLƏTDƏN başqa.

Aman Allahım, bütöv bir epoxa. Cəmil Əlibəyovun «GƏNCLƏR» qəzeti demokratik ədəbiyyatın və altmışıncıların müdafiəsinə qalxan ilk qəzetlərdən idi. Halbuki, bu qəzet heç də ədəbiyyat qəzeti deyildi, sənət qəzeti deyildi.

( Davam edəcək)

Tofiq Abdin

abdin41@mail.ru

www.tofigabdin.com

Ədalət.-2012.-1 dekabr.-S.15.