Ruhani kökü üstə düşüncələr

Bu yaxınlarda istedadlı ədəbiyyatşünas alim, tənqidçi,filosof qorqudşünas, gözəl bir insan Rüstəm Kamalın 50 illik yubileyinə yığışmışdıq.

Tədbir ədəbi - bədii gecə formatında keçirilirdi. Tədbirin təşkilatçısı Qazax Xeyriyyə Cəmiyyəti idi. Gecəni görkəmli alim, Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Nizami Cəfərov aparırdı. Gecədə Qazax mahalının Azərbaycana bəxş etdiyi nəhəng simalar - xalq şairi Nəriman Həsənzadə, yazıçı Vidadi Babanlı, akademik Teymur Bünyadov, millət vəkili, «Odlar Yurdu» universitetinin rektoru, professor Əhməd Vəliyev, Metropolitenin direktoru, ədəbiyyat həvəskarı Tağı Əhmədov və digər görkəmli şəxslər, Qazax mahalından, Borçalı mahalından və digər bölgələrdən olan tanınmış yazıçılar, şairlər, qələm və söz həvəskarları iştirak edirdilər. Gecəni bu yaxınlarda Televiziya aşıq müsabiqəsinin qalibi olmuş aşıq Şaiq aparırdı.

Qeyd etdiyim kimi, məclis ədəbi - bədii formada olduğundan gah sözə, gah da saza meydan verilirdi. Mən bu məclisdə görkəmli rəssam, rəssamlıq peşəsi ilə yanaşı sözü rəssamlığından heç geri qalmayan, Qazax mahalının dünyaya bəxş etdiyi istedadlar zirvəsində öz yeri olan Qafar Sarıvəlli ilə bir masa arxasında əyləşmişdim. Məclis getdikcə öz ahənginə düşür, Nizami müəllim öz duzlu - məzəli, həm də müdrik söhbətləri ilə məclisə bir şuxluq verirdi.

Arada «Ruhani» havası çalındı. Qazax Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri, elimizin - obamızın hörmətli və cəfakeş ağsaqqallarından biri Vidadi müəllim hamını bu hava altında rəqsə dəvət elədi. Bir anlıq xəyalım məni çox uzaqlara - mənim uşaqlıq çağlarıma apardı.

Yadımdadır, mən hələ uşaq olanda bizim balaca kəndimiz Abbasbəylidə toyları qara zurna və saz müşayiət edərdi. Bu toylardan ən çox yadımda qalan «Ruhani» havasına ağır kişilərin oynaması qalmışdı. Həmin məclislərdə yeyib-içdikdən sonra, xüsusilə mağarlarda rəqs edərdilər və bu havaya ən çox oturub-toxtamış, yaşlı, ağır kişilər oynayardılar.

Mənim uşaq yaddaşıma beləcə həkk olundu bu hava. Sonralar böyüdükcə, məclislərdə iştirak etdikcə bunun dəfələrlə şahidi oldum və belə qənaətə gəldim ki, bu hava elə Qazax mahalının havasıdır. Özü də ağır kişilərin.

Yaşa dolduqca böyüklərdən eşitdim ki, bu havaya Səməd Vurğun da oynayıb,Mehdi Hüseyn də, İsmayıl Şıxlı da və neçə-neçə nəhəng şəxsiyyətlərimiz də. Necə ki bugünkü məclisdə oynayırdılar.

Yeri gəlmişkən «Ruhani» havası üstə özünəməxsus ustalıqla və şuxluqla akademik Teymur Bünyadov da çox gözəl rəqs edir.

«Ruhani»çalınırdı... Məclisdəkilərin çoxu rəqs edirdi. Birdən mənim diqqətimi meydanın bir kənarında rəqs edən, orta yaşlı, qarabuğdayı, saçı gicgahlarından azca bozarmağa başlamış, bəstəboylu bir oğlan cəlb etdi. Bu oğlan «Ruhani»nin mənim indiyədək gördüklərimdən fərqli bir tərzdə oynayırdı. Onun elə bil bütün duyğuları, əzaları oynayırdı. Yox o oynamırdı, musiqi ilə yaşayırdı...

Sonralar onun yaradıcılığı ilə tanış olduqdan, onun «Ruhani» havasına həsr etdiyi şeri oxuyandan sonra bildim niyə İbrahim bu havaya belə oynayarmış.

Səsinin sehrindən qara daş yanır,

Bulaqlar dil açır,qayalar qopur.

Elə çağlayırsan-qanım daşdırır,

Elə eydirirsən-ürəyim qopur.

Bağrımın başına batan oxdumu?

Yoxsa ki saplandı xəncər tiyəsi...

Allahın yoxdumu, Tanrın yoxdumu,

Tifaqın dağılsın adam yiyəsi,

Aman ver salamat çıxaq sabaha.

Buna nə Göy dözər, nə də Yer aşıq.

Dedim bir Ruhani dilləndir, daha

Demədim qətlimə fərman ver, Aşıq.

Musiqi pərdədən-pərdəyə dəyişdikcə onun sifətində min cür cizgilər əmələ gəlirdi və bu cizgilər ətrafa xoş bir aura paylayırdı.

Mən yanımda əyləşmiş, məclisi seyr edən Qafar Sarıvəllidən bu oğlanın kimliyini soruşdum.

«- İbrahim İlyaslıdır», dedi -»İncədərəsindəndir, şairdir, doğrudur, bir az az yazır, ancaq çox sanballı yazır. Mən onun yaradıcılığı ilə tanışam,hər bir şeiri «şeirdir.»«

Ətraflı tanışlıq üçün həm də dedi ki, aşıq Kərəm Aslanbəylinin qardaşıdır. Məclisin gedişində İbrahimə də söz verilidi. O utana-utana dedi ki, sözünü şeirlə demək istəyir:

«Necəsən»

Mənim səndən uzaqlarda

Yamandı halım, necəsən?

Özgəsinə qismət olan

Cahı-cəlalım, necəsən?

Yalana döndü gerçəyim,

Ay gözəlim, ay göyçəyim.

Çəmənim, çölüm, çiçəyim,

Pətəyim, balım, necəsən?

Daşam yolun üstə bitən,

Nə sirdi anlamaz yetən.

Gözü, könlü dil-dil ötən,

Dilləri lalım, necəsən?

Zər-zibam, ləlim, gövhərim,

Yaqut-yəmən, simu-zərim

Barmaqları bəxtəvərim,

Başı bəlalım, necəsən?

Üzün dönməz mənə sarı,

Yarı öz ömründən, yarı.

İbrahimin sitəmkarı,

Necəsən, zalım, necəsən?

Mənim bu oğlana hüsnü-rəğbətim daha da artmağa başladı.

Məclisin sonunda xudahafizləşmə vaxtı mən ona yaxınlaşaraq öz təşəkkürlərimi və onunla daha yaxından tanış olmaq arzusunda olduğumu bildirdim. O da öz növbəsində mənə öz razılığını bildirərək «Yuxuma söykənmiş adam» adlı təzə çapdan çıxmış şeir kitabının bir nüsxəsini utancaqlıqla mənə bağışladı. Sanki o bu kitabı mənə təqdim etməklə onu daha yaxından tanımaq üçün bu şeirləri oxumağın kifayət etdiyini demək istəyirdi.

Məni başa düşmək belə zülümmü,

Mən nə deyirəm ki, haqdan savayı.

İndi bu haqq sənə sərf eləmirsə,

Mən durub nə deyim «yox»dan savayı.

O gündən xeyli müddət keçir. Ancaq mən hələ də İbrahimlə görüşün və onun mənə təqdim etdiyi kitabın xoş təəssüratı altındayam.

Kitabda məni ilk növbədə özünə cəlb eləyən şairin kitaba yazdığı ön söz oldu.

Nədənsə sayca üçüncü olan bu kitaba da əvvəlki kitablarda olduğu kimi ön sözü müəllifin özü yazmışdı?!

Görünür bu da onun öz sələflərindən Ağamalı Sadiq Əfəndidən, Akif Səməddən, Məmməd İlqardan gəlir və bunun da öz mənası var.

Mən şair deyiləm, ədəbiyyatşünas da deyiləm, ancaq şeiri duya bilirəm və duyduğum qədər də başa düşə bilirəm. Bir şeyi bilirəm ki, şeir Tanrı nidasıdır.

O da həqiqətdir ki, İbrahimin şeirləri haqdan gəlir.

«Salam sahibi haqdır,

Haqqa Salam-Əleyküm.

Ədlü-Adil əyləşən

Taxta Salam-Əleyküm.

Küllü-aləm bir ola,

Bir an əylədənməz,

Vaxt bir Allah görküdü

Vaxta əleyküm-salam.»

Məhz buna görə də İbrahim İlyaslı üçün şeir Pirdi-Ocaqdı:

Niyyətimi qat gözüyün yaşına,

Sürt üzünü torpağına, daşına.

Bir də dolan, beş də hərlən başına

Nə bilmişdin...Şer-Pirdi, Ocaqdı.

İbrahim İlyaslı öz kökündən qidalanır. Onun şeirlərini oxuyanda elə bilirsən ki, bu şeirlər Ağamalı Sadiqin, Məmməd İlqarın və ya Akif Səmədin şeirləridir. Lakın İncədərəsi şeir məktəbinin bir ənənəsi də bu məktəbin nümayəndələrinin oxşarlığı ilə yanaşı hər birinin təkrarolunmazlığıdır.

Dediklərimə Ağamalı Sadiq Əfəndi ilə İbrahim İlyaslıdan bir paralel gətirmək istəyirəm.

Ağamalı Sadiq Əfəndi «Qaraçı» aşıq havasına həsr etdiyi şeirində....:

...Ayə «Qaraçı» çal, başına dönüm,

Ayə «El havası» ,»Qaraçı» dedim.

Ayə «Qaraçı» çal Məcnunluq edim.

Qaraçı köçünə qarışım gedim. -

havasını necə yaşayırsa, İbrahim İlyaslı «Ruhani» havasına həsr etdiyi şeirində həmin hissləri eyniylə yaşayır:

... Bağrımın başına batan oxdumu?

Yoxsa ki saplandı xəncər tiyəsi...

Allahın yoxdumu, Tanrın yoxdumu,

Tifaqın dağılsın adam yiyəsi,

Aman ver salamat çıxaq sabaha.

Buna nə Göy dözər, nə də Yer aşıq.

Dedim bir Ruhani dilləndir daha

Demədim qətlimə fərman ver Aşıq.

Mənə elə gəlir ki, əlavə şərhə və təhlilə ehtiyac qalmaz.

Yadımdadır 80-cı illərin əvvəlləri idi. Mən Mingəçevirdə yaşayırdım. Günlərin bir günü o vaxtlar Mingəçevirdə qəzet redaktoru işləyən dostum Naib Rüstəmov zəng elədi. Telefonun o başında saz səsi eşidilirdi. Sonradan o qəzetə təcrübə keçməyə gəlmiş İncədərəsindən olan Bakı Dövlət Universitetinin II kurs tələbəsi Şiraslanla məni tanış etdi.

Şiraslanla tez dil tapdıq. Əksər İncədərəli kimi, o da mahir saz çalırdı və gözəl şeirlər yazırdı.

Axşam görüşlərimizin birində «Cəlili» havası üstə bir şeir oxudu. Şeiri oxumazdan əvvəl dedi ki, bu şeir İncəli «qımqımları» silsiləsindəndir.

O vaxta qədər mən şifahi xalq ədəbiyyatında çox yayılmış şeir forması kimi, «qımqım» silsilə şeirləri eşitməmişdim və mən elə bilirdim ki,qımqım musiqinin ifadə formasıdır.

Şiraslanın (sonrakı taleyi haqda məlumatım yoxdu) o vaxt oxuduğu «qımqımını» indi də xatırlayıram.

«Uğruna bədöy atlar nallanıb,

Nallanıban qapınıza yollanıb,

Sən mənimsən o iyiddər allanıb,

Ağlama ceyran balası,ağlama

Gedər gözüyün qarası ağlama...»

İbrahim İlyaslı isə daha qabağa gedərək «qımqımı» üstə, qımqımı yazdı,digər həmyerliləri kimi:

İncədə bir gözəl ağlar,

Sarı çiçək, sarıma çiçək,

Axşam ağlar, səhər ağlar,

Sarı çiçək,sarıma çiçək.

O gözəli sevdiyindən

Ayırıb atarlar oda.

Gözlərindən enər dünya,

Dillərindən qopar nida:

Sarı çiçək, sarıma çiçək.

İbrahim İlyaslının içində bir vətənsevərlik, vətənəbağlılıq var, ömrü-günü bağlı olan doğma yerlərə bir müqəddəs sevgi var. Bu istəyi, bu sevgini o şeirlərində daha qabarıq büruzə verir. Onun «Qazaxlı» şeirində dünyaya göz açdığı Qazaxa bağlılığı necədirsə...

Qələmçə, Göyəzən, Avey-keşiyim,

Dəli Kür-yüyrüyüm,incə beşiyim,

Daha nə sorursan öyüm-eşiyim,

Ruhumun yaddaşı-yadı Qazaxdı!

Ömrünün-gününün əsas hissəsini keçirdiyi Sumqayıt şəhərinə bağlılığı da həmin hisslərlə tərənnüm edir:

...Yaşıl bağlar saldıq,ağ məhəllələr,

Zülmət gecələri çıraqban etdik.

Gündüz fəhlən olduq, axşam tələbə,

Halal haqqın ilə murada yetdik.

Doğma ağuşunda sevdik,sevildik,

Sevgilər yaşadıq sulardan təmiz.

Qubalı,qazaxlı,qəbələliydik,

Sumqayıtlı oldu körpələrimiz.

İbrahim İlyaslının yaradıcılığında diqqət çəkən məqamlardan biri də xalq danışıq dilini, onun şirinliyini şeirlərində qoruyub saxlamısıdır. Məhz buna görə də onun misraları bal kimi şirin gəlir adama. Dediklərimə «qavqarmaq», «pırıltı», «noola», «öyüm-eşiyim», «teylənmək», «kümə», «çəhlim», «yüyrük» və bu kimi onlarca söləri misal gətirmək olar.

İbrahim İlyaslının əsərlərinin həcmi kiçik olsa da, onun mövzu rəngarəngliyi ilə seçilir.Onu istər ictimai mövzularda, istər məhəbbət mövzularında, istər vətənpərvərlik motivlərində, bir sözlə hər bir şeirində bədii dəyər, fəlsəfi düşüncə və dərin məna va

Ramiz Göyüşov

Ədalət.-2012.-5 dekabr.-S.7.