YENİ
PROYEKTİMİZ: ALTMIŞINCILAR
ALTMIŞINCILARIN
ƏN DOĞMA HAMİSİ
CƏMİL
ƏLİBƏYOV - 85 (2)
"Altmışıncılar"
proyektimizə ara davam edir.
Bu günlərdə (3 dekabr) Azərbaycanın qəzetçilik, jurnalistika və yazarlıq dünyasında 1950-ci illərdən 1990-cı illərə uzanan bir tarixi məkanda unudulmaz xidmətləri olan çox sevimli bir İNSANIN və ZİYALININ 85 illiyi bu aranın davam etməsinə vəsilə oldu. Əslində bu gözəl şəxsiyyəti də elə ALTMIŞINCILAR ruhunda sevmək mümkündür. Çünki, o illərin ən demokratik ziyalılarından və baş redaktorlarından biri olan Cəmil Əlibəyov həqiqətən o illərin yaradıcılarının bir çoxunun hamisi olmuşdur.
Məmməd
Oruc (yazar): Bakıda yer tərpəndi, yadıma Tofiq
düşdü. Dəli-dolu dostum Tofiq Məhərrəmoğlu.
Ötən il də belə idi. Hər dəfə Türkiyədən
zəlzələ xəbərləri alanda Tofiqi
xatırlayırdım: görəsən indi neynəyir?
Türkçülük onun qanında idi. On il qabaq onu
Türkiyəyə də mən bilən ehtiyacdan daha çox
bu qan apardı. Ötən bu on il ərzində onu bir dəfə
görmüşəm.
O da yuxuda. Gördüm ki, cavanlıq
çağlarımızdı, Tofiq "Gənc qələmlər"
dərnəyində şeir oxuyur, coşub-daşır, raketləri
ölkələrin bir-birinə silkələdiyi barmaqlara
oxşadır. Bu yuxudan ayılandan sonra yadıma
düşdü ki, həqiqətən də mənim Tofiqlə
ilk tanışlığıma səbəb bu misralar olub.
Raketlərin bir-birinə silkələn barmaqlara bənzədildiyi
misralar. Heç bilmirəm, o zaman bu misralar məni niyə belə
silkələdi? 1969-cu ilin payızı idi. Mən hələ
tələbə idim. Tofiq isə mən bilən tələbəçiliyin
daşını atmışdı. Cəmil müəllimin (Cəmil
Əlibəyovun) başçılıq etdiyi o dərnəkdə
bəyənilən şeirlər bir qayda olaraq "Azərbaycan
gəncləri" qazetində çap olunurdu. Amma
Tofiqin o şeiri o gecəki məclisdə bəyənilsə
də, üstündən uzun illər keçəndən
sonra mətbuatda göründü. O zaman cavan yazarların
çap olunması ümumiyyətlə çətin olsa da,
Tofiq daha çox bu problemlə üzləşirdi.
Çünki Tofiqin savadı, səviyyəsi imkan vermirdi ki, ənənəvi
Azərbaycan şeirinin müstəvisində qalsın.
"Gənc qələmlər" dərnəyinin məşğələlərində
kəskin çıxışları ilə seçilirdi. O zaman mən hərdən bu dərnəyin məşğələlərinə
getməyə ona görə can atırdım ki, görüm
Tofiqdən təzə nə eşidəcəm? Əksəriyyət
tərəfindən sevilməsə də, Tofiq bu dərnəkdə
diqqət mərkezində idi. Və o zaman yazıları
ilə qan-qan deyən mövcud ideyaya boyun əyməyən
Tofiqi ona görə təkləyə bilmirdilər ki, onun
Vidadi Paşayev, Vidadi Məmmədov, İsa İsmayılzadə,
Azər Abdulla, Ramiz Rövşən kimi əqidədaşları
var idi. Bu gün də Tofiq şeir yazırmı? Bilmirəm,
amma bir şeyi bilirəm ki, o, nəyə qadir olduğunu nəhayət
ki "Qobustan" toplusunun səhifələrində sübut
elədi".
Aman allahım, bütöv bir epoxa. Cəmil
Əlibəyovun "Gənclər qəzeti" demokratik ədəbiyyatın
və altmışıncıların müdafiəsinə
qalxan ilk qəzetlərdən idi. Halbuki, bu
qəzet heç də ədəbiyyat qəzeti deyildi, sənət
qəzeti deyildi.
... Və mən bir çox ziyalının bəzən
unudulmasını, onların taleyinin acılı - xoş tərəfi
hesab eləyirəm, əlacsızlıqdan və təsəlli
üçün fəxr olunası məqam hesab edirəm.
Amma, neyləsən, bu həyat davam edir və bu həyatın
içində öz taxtında mütəvazi bir ömür
yaşayan və çox zaman yaxınları və
dostlarıyla birlikdə doğum gününü qeyd eləyən
və dostları, qohumları başına
yığışan bir gözəl ziylının həyatı
bu düşük yaşam və düşük həyat
içində öz parlaq işığı ilə neçə-neçə
insana təsəlli versə də, bu işığın daha
çox yayılmasına imkan olmadığını
düşünüb, yenə də üzünü təsəlli
ola biləcək şeylərə tutursan ki: nə
yaxşı ki, Cəmil Əlibəyov kimi insanlar və azərbaycanlı
ziyalı kişiləri var.
Çox
məsul vəzifələrdə çalışan və
indi son dərəcə sadə, son dərəcə mütəvazi
həyat yaşayan, heç bir iddiada olmayan, içində
heç bir kin və kidurət görünməyən bu
insana, bu yaradıcıya qarşı olan sevgini azaltmaq gərək
deyil, dostlar, gərək deyil! Biz əslində bunu bir borc kimi
yox, bir insan kimi başa düşməliyik, çünki
ZAMAN amansızdır və bu zaman bizimlə Cəmil müəllim
arasında çox az bir məsafənin olduğunu bizə hər
gün deyir və buna görə də heç bir iddiada
olmayan bu insana nə böyük bir məhəbbətin olduğunu
o başa düşür və başa düşsə, yenə
də içində BİR NİSGİL var. Lap çoxdan,
onun içində bir nisgil var. Məncə onun içindəki
o nisgil onu yaxşı insan eləyib, onun içindəki o
nisgil ona MƏNİM ANALI DÜNYAM adlı trilogiyanı
yazdırıb, o nisgil ona diqtə eləyib ki, sən
böyük yazar Çingiz Aytmatovun DƏNİZ
SAHİLİYLƏ QAÇAN ALABAŞ əsərini ana dilimizə
çevir, bəli, məhz o nisgil bu cür gözəl sənət
nümənələrinin yaranmasına təkan olub və o
nisgil olmasaydı CƏMİL ƏLİBƏYOV belə ola
bilməzdi.
Baxmayın,
bəylərin nisgili də BƏY nisgilidir...
...Mən
bu yaşa gəldim və hələ də məni o qədər
adi şeylər heyrətləndirir ki, məndən
çox-çox gənc yaradıcılar mənim bu heyrətimin
qabağında çox sakit və çox təmkinli
görünürlər. Və elə bu
baxımdan da Cəmil müəllim haqqında
yazdıqlarım bir çox insanlar tərəfindən bəlkə
də, müəmma kimi başa düşülə bilər.
Üstəlik də, kimsə ortaya belə bir sual da qoya bilər:
canım əfəndim, nədən siz bu qədər təəssüflənirsiz?
Cəmil müəllim görəcəyi işləri
görüb, yazacağı əsərləri yazıb və
yenə də yazır. Nədən siz onu
diqqətdən uzaq hesab edirsiniz? Bunu hardan
çıxardınız?
Bu sualların nə dərəcə haqlı və
haqsız olduğunu mən bir türlü araşdırıb
cavab tapa bilmərəm. Bəlkə də yaradıcı
insanın müəyyən bir məqamda guşənişə
çəkilməsi də, haqqın işidir. Şayət belədirsə, o zaman mən haqsızam
və buna alışmaq üçün də bir zaman kəsimi
və alışmadığımız bir tərbiyə
lazımdır. Rasim Qaraca demişkən: TOFİQ
ABDİN UNUDULMAQDAN ÇOX QORXUR. Doğru: unudulmaqdan
qorxuduğum, bu qorxunu da başqalarına rəva görmədiym
üçün bu qədər narahatam.
Bu qorxunu yaşamamaq üçün fikrim kompüterin,
barmaqlarım klavyenin üstündədir. Düşüncələrim
mənə görə unudulmağa məruz qalan insanların
yanında.
Yazıçı-dramaturq
Aslan Qəhrəmanlı: Cəmil Əlibəyov gözəl
yazıçı, istedadlı jurnalist, həm də xeyirxah
bir insandır. O, çox vəzifələrdə işləyib
və hamısında da səmərəli fəaliyyət
göstərib. Fikrimcə, onun hər işdə
uğur qazanmasına fitri təşkilatçılıq
qabiliyyəti ilə yanaşı xeyirxahlığı da
kömək etmişdir. Yadımdadır,
"Azərbaycan gəncləri" qəzetində redaktor
olduğu dövrdə o, qəzetə çoxlu istedadlı gənc
cəlb etmişdi. Bu qəzet
respublikamızın ən çox oxunan qəzetlərindən
birinə çevrilmişdi. İndi
hamının tanıdığı, o zamanlar isə
yaradıcılığa təzəcə başlamış
şairlər, naşirlər, ilk qələm təcrübələrini
Cəmil müəllimin yanına aparır, onun
xeyir-duasını almaq istəyirdilər. Bilirdilər
ki, o pisə yaxşı, yaxşıya pis deməz, öz
xeyirxah məsləhətlərini heç kimdən əsirgəməz,
O dövrdə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində
cavanların bədii yaradıcılığından nümunələr
daha çox dərc olunurdu. Yeni rubrikalar, cəsarətli
fikirlər bu qəzetdə asanlıqa özünə yol
tapırdı. Qəzetin payız fəslinə
həsr olunmuş buraxılışı indiyədək mənim
yadımdan çıxmayıb.
O zamanlar
Yazıçılar Birliyinin Natəvan adına
klubunda "Gənc qələmlər" ədəbi dərnəyi
fəaliyyət göstərirdi. Bu dərnəyin
yaradıcısı və aparıcısı Cəmil Əlibəyov
idi. Artıq tanınmış şairlər
və yazıçılar da cavanların yeni əsərləri
barədə öz fikirlərini deyir, onları həvəsləndirirdilər.
Xəlil Rza Ulutürk, Məmməd Araz, Cabir Novruz, Tofiq Bayram
o dərnəyin demək olar ki, bütün məşğələlərində
iştirak edir, bəzən öz şeirlərini də
oxuyurdular. Bəyənilən əsərlərin
bir hissəsi "Azərbaycan gəncləri" qəzetində
dərc olunurdu. Mən də ilk hekayəmi
həmin dərnəkdə oxumuşdum. Sonralar
Cəmil müəllim radioda işləyəndə də yenə
istedadlı gənclər ətrafına
yığıldılar. Onun insanı
maqnit kimi cəzbetmə xüsusiyyəti burada da
özünü göstərirdi. Cəmil
Əlibəyovun nəsri də gənclər tərəfindən
sevilə-sevilə oxunurdu. Keçən əsrin
80-ci illərində onun "Dözümlü məhəbbət",
"Qızıl at və torpaq", "Mənim analı
dünyam" kitabları ən çox yayılan kitablardan
idi.
Povest və hekayələrimdən ibarət
"Qızıl zəncirli açar" kitabımın
çap olunmasında Cəmil müəllimin xeyirxah köməyini
heç zaman unuda bilmərəm. O, 1990-cı ildə
"Yazıçı" nəşriyyatına təzəcə
baş redaktor təyin edilmişdi. Mənə dedilər ki, Cəmil
müəllim səni soruşur, onun yanına get. Getdim. Çox səmimi
qarşıladı. Stolun üstündə
yalnız özünə məxsus səliqə-sahman
vardı. Qarşısındakı
siyahıya ötəri göz gəzdirib soruşdu ki, sənin
keçən ildən planda olan kitabın nə vaxt
çapdan çıxacaq? Cavab verdim:
- Cəmil
müəllim, bir ildən artıqdır ki, mətbəədədir.
Deyirlər çoxdan yığılıb.
Amma nə vaxt çıxacağını
bilmirəm.
Dedi:
- Elə
bu saat get mətbəəyə. Xahiş, minnət
elə, çapa versinlər. Sonra gec
olacaq.
Başa
düşmədim:
- Nə
gec olacaq? Hazır kitabdır, çap edəcəklər.
Qayğılı-qayğılı
gülümsədi:
- Eləməyəcəklər.
Ölkə dağılır. Get,
kitabını buraxdır.
Həmin gün mətbəəyə gedib
kitabımın çapını tezləşdirdim. Doğrudur,
buraxılmış səhvləri düzəltməmişdilər.
Amma hər halda kitab çıxdı. Həmin
il mətbəədə olan kitabların
çox az hissəsi işıq üzü gördü.
Gözəl yazıçımız Cəmil Əlibəyov
indi də yazıb-yaradır. Ona cansağlığı,
uzun ömür, yaradıcılıq müvəffəqiyyətləri
arzu edirəm.
***
Not: Yazar Qalib Toğrulun bir vaxtlar "525-ci qəzet"də çap olunmuş ÖRNƏK ZİYALI yazısından bilgilər: ...Cəmil Əlibəyov hər şeydən əvvəl böyük bir nəslin (YAZAR - bu söz mənim əlavəmdir, Qalib bəlkə də insani anlamda nəsil davamını nəzərdə tutur) yetişməsində müstəsna rol oynayıb. "Azərbaycan gəncləri", " Kommunist" qəzetlərində baş redaktor olduğu dövrlər Azərbaycan sovet mətbuatında mərhələlər kimi xarakterizə olunub, Azərbaycan radiosuna, Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasına rəhbərlik etməklə sənət tariximizin (SƏNƏT-bu mənim əlavəmdir) şərəfli bir dövrünü formalaşdırıb. Harada çalışmasından asılı olmayaraq o, öz işinin vurğunu kimi yenilik axtarıb, sələflərindən fərqli olaraq xüsusən yaradıcı işçilərə (yaxşı olardı ki, İNSANLARA - bu mənim əlavəmdir) çox həsas yanaşıb, onların istedadının üzə çıxmasında bütün mümkün vasitələrdən yararlanmağa çalışıb.
(SON)
Tofiq Abdin
abdin41@mail.ru
Ədalət.-2012.-8 dekabr.-S.15.