QEYRƏT CƏNGİ VƏ SEVGİ NOBARI

Ədəbi-bədii romandan - parça

Cəmil Əlibəyov

(əvvəli ötən saylarımızda)

- Sus, mən Rövşanəyəm! Bir-birimizi tanımırıq.

Kitab şkafına yaxınlaşdım. Xatirə dəftərimi tapdım, oxudum və Adılonu nənə ilə söhbətdən ayırdım. Qulaq asın bu şeirlərə.

Eşqsiz bu dünya soyuq məzardır.

Nizami Gəncəvi

Ey eşqə günah deyən günahkar,

Tərk eyləməzəm mən o günahı.

İmaməddin Nəsimi

Ey ömr gəl indi başa sal həm,

kim, çeşminə təzə oldu aləm!

Aləm xoş idi ki, var idi yar,

Çün yar yox, olmasın nə kim var.

Məhəmməd Füzuli

Ey Xətai, qıl fəda canın vəfalı yar üçün

Şah İsmayıl Xətai

Tanrı səni xoş camala yetirmiş,

Səni görən aşiq əqlin itirmiş.

Mələkləri dərmiş, göydən gətirmiş,

Heyif ki, dəriblər tər bənövşəni.

Aşıq Qurban

Bu şeiri rəfiqəm Bənövşəyə ithaf kimi seçmişdimg

Adılo, şaqqanaq çəkib güldü.

- Bunu dəftərə yazan sevgi payından xəbərsiz qız olub?! İnanmıramg

- Bunlar, hələ başqa xatirə dəftərimdə olanlar da, xoş xəyallar idig puça çıxmış xəyallar.

- Bəlkə, cücərməkdə olan sevgi bələdçisig

- Ola bilər, gənclik - sevgi üçün, ilk məhəbbət xatirələri üçün gur axan çaydır. O zaman heyranlıq yaradır kig bu çay sərt qayaların başından şəlaləyə dönüb özünü öz varlığını - görüntüsü, səs-sədası, əzəmətli görünüşü ilə mən də varam deyir.

Güman edirəm ki, Parisin gözəllik rəmzi olan Sena çayının şəhər hissəsində şəlaləsi olmuş olsaydı - ucalıq - əzəmət rəmzi Eyfel qülləsini ucaltmağa ehtiyac yaranmazdı.

- Tale mənim sevgi yaşımın qabağına iri bir qaya yumaladı - müharibə!

- O qayanı tək kənarlaşdırmaq olmaz.

- Ancaq mən köməyə Vilyam şekspiri çağırıram.

Deyir: yer üzündə ən böyük cəza da - sevgidir, ən böyük həzz də - sevgidir.

Mən özümə cəzanı seçməli olmuşam.

- Anladım. Onda, çıxaq aylı gecənin seyrinə. O bizə çox şey deyə bilərg

Bayırda, demə ki, gözətçimiz varımış. Vahid maşının fanarlarını yanılı qoymuşdu ki, Xaç nişanını görənlər yan keçsinlərg

İSAQ - MUSAQ

QUŞLARININ HARAYI

Adılodan icazə istəyib, nənəmlə həyətə çıxdım. Yazıq nənəm cavan oğlanla mehrimdən incikliyini üzə vurmasa da, razı da deyildi. Bəlkə də gümanına gəlirdi ki, teletamaşada ağanın qulluqçusu rolunu oynadığım kimi, bu da bir teatr tamaşasıdır?!

Düzünü deyim ki, nənəmin necə olub əsirlikdə qalması da nigarançılıq törədirdi.

Nənəmlə evdən aralandıq, moruq kolları ilə hasarlanmış barı yanına gəldik.

Ölü bir sükut vardı. Hərdən bir küləyin səmti dəyişəndə Ağbulağın zümzüməsi qulağa dəyirdi. Əslində gecə özü də dərin yuxuya getmişdi. Və bir qədər sonra İsaq - musaq quşlarının harayı başladıg bu da ilahidən olan iş idi. Otaqda ehtiyatlandığımdan deyə bilmədiklərim sicimləndi.

Birinci sualım bu oldu.

- Necə olub sağ qalmısan, nənəcan? Biz sənə yas tuturduqg

Ətraflı danışdı.

- Mən qayaya sarı gedən qızlardan nigaran oldum. Qaçdım ki, onları səsləyib, aşağı yola döndərim. Özüm də onlarla gedim. Nə onlara çata bildim, nə camaata. Rəşid şəbbədən - xeyir qabağıma çıxdı. Dedi: arvad getmə, görmürsən o tərəflərdə güllə-borandı?!

- Mən, Karapet deyil, Rəşid deməsindən hirsləndim. Dedim ki, o murdarın öz adını de. Bunlar nanəcibdilər. Gözəl adımızı götürüb, yaşayan bu mürtət oğlu mürtət, indi səni əsir saxlayır.

- Sağ qalmağım o göydəkinin işidir. Rəşid kirvə imdadıma çatdı.

- Bəs işğalçı soldatlar necə qəbul etdilər azərbaycanlı anasını?

- Əsir kimi, mırıldaya-mırıldaya. Rəşid onlara anlatdı kig çörəyimizi bişirər, qulluğumuzda durar. Bir saldat qulağım eşidə-eşidə dedi: "Türklərin dolmasının dadı damağımdan getməyib." Canımın dərdindən Rəşidin ailəsinin təndir çörəyini mən bişirməyə başladım. İnsafən arvadının bir əli mənim üstümdə olur. Düşəndə, əl tutur. Danalarımızı kəsib yeyirdilər. İçalatını mənə verirdilər.

- Soldatlar necə yanaşırdılar əsir qarıya?

Yerevandan gələnlərin çoxu bilmirdi ki, mən müsəlmanam, Rəşid deməmişdi.

- Hə yuuz bizim evləri yandırmayıblar?

Dedi:

- Bilirsən də kəndin adını dəyişiblər. Gəlinqayanı Karapetkert adlandırıblar. Yerevan ermənilərini bura köçürəcəklər. Özləri ağızlarından qaçırıblar. Allah qoysa niyyətləri gözlərində qalacaq.

- Sən necə? Ümidlisən kig bunlar rədd olub gedəcəklər?

- Ümid məni saxlamırmı?! Bir də sizin yadınızda olmaz. Mən təzəcə babanın evinə gəlin gəlmişdim. Erməni basqını başladı. Şuşanı yandırdılar. Yadımdadır Novruz bayramı günü idi. Nooldu? Onlar qovuldu. Biz şən-şadyan yaşadıq. Onu edə bilirdilər ki, dəstə-dəstə İravandan yığışıb gəlirdilər Şuşaya, öz xarabalarında qara zurnaya dəm verirdilər. Göz yaşı axıdırdılar.

Bizimkilərdən də onlara baxıb yazıqları gələnlər vardı. İndi olublar yelmar ilan quyruqları üstünə qalxıb zəhər çiləyirlər bizə.

- Bəs sən qorxmursan?

- Yaşadığımı yaşamışam? Ömrümü sizə bağışlayıb gedəcəyəm haqq dünyasına.

- Bəlkə, burda qalmağı - qaçıb canını qurtarmaqdan üstün tutursan?

- Ağıllı balam. Nə qədər gözüm işıqlı dünyaya qapanmayıb, keçmiş olsa da doğma torpağımızı, o dünyamızı mənə xatırladır.

Nənəmin uşaqlıqda mənə necə qahmar çıxdığını xatırladım. Atam Bakıdan avtomat qələm alıb gətirmişdi. Yanımda gəzdirirdim. Qaya başında oynayanda düşüb itmişdi. Ağlaya-ağlaya anamın üstünə gəldim, qələmi itirdiyimi deyəndə, açıqlandı mənə: itib-itib cəhənnəmə kig mən də deyirəm bəs iki almısan.

Nənəm onu qınadı: İtginin balacası - böyüyü olmur, qızım. İstər iynə itirmisən, istərsə yanıbalalı inək - hər itkisi adamı yandırır.

Bunu xatırlamağım xoşuna gəldi. Və bayaq nə üçün əsirliyə dözdüyünü soruşanda, demədiyini indi açıqladı: "mənim iynəm itməyib - Qarabağım itib. Mən necə bu təbiətə, məni böyüdüb insan edən torpağa biganə qala bilərdim?!"

Bax, elə bu anda İsaq - musaq quşları haraylamağa başladı.

Adılonu otaqda tək qoyub gəldiyimi anıb, nənəmə dedim.

- Mən bu fransız jurnalistinin dilmancı - köməkçisiyəm. Bizə xeyir olan iş üçün gəlib. Gedim onu çağırım. Biz qayaaltına getməliyik. Jurnalist onun üçün gəlib.

- Nə deyirəm, - yarıkönül razılıq verdi. Və dedi - Rəşid bilir bunu?

- Ehtiyac yoxdur. Bələdçi mən özüm. Elə bilirsən qaya cığırlarını unutmuşam? Tez-tez yuxuma girir kəndimiz, qaya başı, o cığırlar...

- Ehtiyatlı olun. Rəşidə deməyin gedəcəyinizi. Tox pişik kimi xorultusu bura gəlir, içib, olmayan ağlını da itirib.

- Nənə - Adılo otaqda fikirləşdiklərinin burda dilinə gətirdiyi birinci bu oldu - kəndinizin adını niyə Gəlinqaya qoyubsunuz.

- Məndən qabaq olub bu. Danışırdılar ki, iyirminci ildə ermənilər bura qırğına gələndə belə bir qəziyyə olub. Təzəliklə evlənmiş gənci, gəlinin gözü qabağında doğrayıblar. Gəlin buna dözməyib, gəlinlik gərdəninə od vurub, özünü də qaya başından atıb.

- Namərdlər! - Adılonun gözü yaşardı.

Adılo ilə bir-birimizə elə alışmışdıq ki, bir neçə dəqiqəlik ayrılıqdan sonra da rastlaşanda sanki neçə gün idi ki, bir-birimizi görmürdük. Çətinlik insanı yaxınlaşdırırmış. Mən fransız üçün azərbaycanlı babasının nəql etdiklərinin canlı - teleaparıcı ifadəsi ilə demiş olsam, viziol təcəssümü idim. Kəndimiz isə ümdə istək və arzularıma qovuşmaq üçün səriştəli bələdçi idi. Qızların taleyinə...

Bu dəfə, onun gəlişi həmin istiqanlığın davamı olmadı.

- Rövşanə xanım, noolub, bu faciə məkanına gəldiyiniz üçün peşmansınız? Kefsiz görünürsünüz.

- Yox, yox nə danışırsınız?!

Bais daha böyükdür.

- Kimdir?

- Ay! - Söhbəti dəyişdim. - Mən Bakıda ayı görə bilmirdim.

Ayın vurğunu olmuşam uşaqlıqdan.

- Şəhərdə təəssüf ki, ayı görmək və seyr etmək mümkün olmur. Əksinə olsaydı Fransa qızları bizdən inciyərdi, onlardan göz çəkib aya tamaşa etdiklərimizə görə!

- Gəlinqayada heç kim sizdən incimir, istədiyiniz qədər aya baxa bilərsiniz.

Adılo bir qədər də mənə yaxınlaşıb, astadan dedi.

- Siz aydan da gözəlsiniz!

Onun dediklərini nənəmin qulağı kəsdirməsə də, mehriban ədasına qısqanclığını sezdim. Və onun yanına gəldim.

- Nənəcan, biz Karapetlərin qonaqlığı üçün bura gəlməmişik. Qaya altına enməliyik. Necə məsləhət bilirsən. Rəşidi oyadaq, bizimlə getsin.

- Nə badə! Neçə gündür buna görə gəldi-getdiyə düşüblər. Qabaq ölü əllərinə düşəndə, sevincək olardılar. Satırdılar. Qızların cəsədinə yaxın getmirlər. Xaç idarəsinin adını çəkirdilər. Rəşiddən soruşdum: insanıq, sənin həmkəndlilərindi, dəfn eləyin. Dedi ki, mənlik deyil, yuxarıların işidir.

Rəşid bildi, aləm bildi. Tökülüb gələcəklərg

- Bəs necə eyləyək, özümüzmü gedək?

- Qızım, qanı qanla yuyarlar. Bir halda ki, cəsarət eləyib bura gəlmisiniz, dayanmayın gedin

Adılo nənənin cəsarətini heyranlıqla dinlədi. "Hardandır bu ürək qocada?" dedi.

- Ulu nənəmizdən. Bizim qədim zəmanədə Tomris nənəmiz adlı ölkə hökmdarımız olub, yadelli şah onu özünə zövcə aparmaq istəyəndə, xəbər göndərib ki, rədd ol get burdan. Şahın günahsız insanların qanını-qohumluqla yumaq istəyir? Hökm verib: qoşun çəkib, yağıları qırın, başını kəsib, tuluğa atıb, deyib: indi nə qədər qan istəyirsən iç!

Mən, qismət olsa, Amaliya xanımın "Tomris" tamaşasına apararam, görərsiniz, necə nənələrimiz olub!

Mənim üçün ay gözəllikdən savayı həm də igidlik timsalıdır. Bir günçıxan tərəfə baxın. Ay bizim Baxtik dağının arxasından qalxır. Lap oynaq vaxtlarımızda da biz o dağın belinə qalxmaq üçün neçə yerdə dincimizi almalı olurduq. Ay isə birnəfəsə oradan diklənib gülər üzünü bizə göstərir.

- Deməli, sən uşaqlıqdan igidliyin vurğunu olmusan. Bəs niyə igidlik peşələrindən birini seçməmisən?

- İndi seçirəm Ark yolunu!

- O böyüklükdə sovet dövləti var idi. Faşizmə qarşı müharibədə Azərbaycan əhalisinin yarısından çoxu cəbhəyə getmişdi! Qəhrəmancasına döyüşmüşdülər. Bunları baban sizə danışmış olar. Aralarında qadın igidlər də az deyildi.

Necə oldu ki, səhnə peşəsini seçdim. Bunu başqa bir vaxt təfsilatı ilə nəql etməyə çalışaram. İndi istəyirəm ki, əsir alınıb, bütün gözəlliyini itirmiş Qarabağın gecə mənzərəsini müşahidə edəsiniz. Gecəmiz də füsunkardır.

- Gözəldir!

- Mənim gözümlə isə gözəldən də gözəldir. Bir qədər əvvəl ay təzə-təzə baş qaldıranda nənəmə dedim. Bayaqkı əzəmətli qaranlıq, niyə dinməz-söyləməz öz yerini aya verdi.

Dedi ki, Haqdan belə hökm edilib.

- Bax bu mənim peşə qayəmdir! Haqqa söykənsək ulu Tanrının ən böyük buyruğuna əməl etmiş olarıq.

- Bir qədər əvvəl aylı gecəni seyr edərkən bilirsiniz nə haqda xəyal edirdim. Fikirləşirdim, ayla yer arasında qohumluq, tərəfdaşlıq var. Bəlkə də bizim kənddə ətraf ona görə gümüş kimi ağ-appaq dona geyinir ki, Ağbulaqdan nur alıb, öz işığına qatır göy pərisi.

Bəs insanlar niyə bir-birindən işıq alıb, xoş, əmin-amanlıq həyat tərzini bərqərar etmir?!

- Biz jurnalistlər, bütünlükdə demokratik media buna çalışır. Bəs məni bura gətirən nədir?

Təəccübləndim: bu quşlar ilin bu vaxtı isti ölkələrə gedirlər. Görünür, durnalar kimi, onlar da atəşlərin qorxusundan burda daldalanıblar.

Bu anda İsaq-musaq quşları bir də səs-səsə verdilər. İtgilərini axtarırdılar.

- Kimdir onlar?! Bəlkə bizi busurlar, şərti səslə xəbərləşirlər?

Danışdım ki, bir vaxtlar onlar da xoşbəxt bir ölkənin, ailənin övladları olublar. İki qardaş bir bacı meşəyə gəzintiyə çıxıblar. İtiriblər bir-birinig bais də bir tülkü olub. Onların qabağından hiyləgərcəsinə qaçıb. Oğlanlar fikirləşib ki, tülkü harda olsa, gecə kəndə cumacaq, toyuqlar üçün. Və onun dalınca qoşublarg

(Ardı var)

Ədalət.-2012.-11 dekabr.-S.6.