"ATIMA ARPA, ÖZÜMƏ ÇOLPA"

Sənədli hekayə

Subyektivdi-obyektivdi, deyə bilmərəm, mənim fikrimcə, bizim mətbuat hər sahədə yazır, bircə polisdən başqa. Onları nədənsə həmişə qara rəngdə göstərir. Görəsən belədirmi? O sistemdə xidməti işini vicdanla, namusla icra edən, xalqın hörmət və məhəbbətini qazanan, heç olmasa, bircə nəfər də yoxdur? Gecə-gündüz asayişi, əmin-amanlığı qoruyan o bir polis işçisi haqqında söz açmaq olmaz? Yaddaş cədvəlimi vərəqləyirəm və bir zamanlar yaxından tanıdığım sahə müvəkkilinin obrazı gözlərim önündə canlanır.

***

Əvvəlki dövrlərdə "okro" adlanırdılar, sonralar, elə bu gün də oldular sahə müvəkkili. Onların işi, xidməti vəzifəsi müəyyən yaşayış zonalarında əhali ilə təmasda olub, birgəyaşayış qaydalarını pozanlara, əyri yollara düçar olmuşlarla mütəmadi görüşlər keçirib, profilaktiki tədbirlər görməkdi. Əgər hardasa oğurluq, cinayət törədilibsə, ilk növbədə bundan təhkimçi - sahə müvəkkili xəbər tutur. Hətta camaat arasında belə fikir dolaşır: filankəsin inəyi oğurlanıbsa, demək bunda "uçaskovu"nun əli var.

Bizim zonanın bəxti gətirmişdi. Sahə müvəkkilimiz bacarıqlı, qabiliyyətli, tərbiyəli bir şəxs idi: Ağdam rayonunun Əvətli kəndindən olan Məmmədtağı Zeynal oğlu Məmmədov. Camaatla qaynayıb-qarışmış, hamının, necə deyərlər, hüsn-rəğbətini qazanmışdı. Vəzifəsinə çox məsuliyyətlə yanaşırdı: narazılıq, dava-dalaş yarananda, bəziləri kimi ürəyində "görüm kimdən nə qopara bilərəm" deyə sevinməzdi. Uşaqlara barmaq sirkələməzdi, kiməsə, nəyisə bəhanə gətirib, söyüş verməzdi. Kənd-kəsəyin söz-söhbəti, dava-dalaşı elə kənddə qalardı, gedib milis şöbəsinə çatmazdı. Bütün toy-yas mərasimlərində iştirak edirdi o.

... Eşitmişdi yük maşınında pambıqçıları tarlaya aparan iki cavan sürücü bir-birləri ilə ötüşürmüş...sədrlə görüşdü, o sürücülər o marşrutdan çıxarıldı. Üstəlik yük maşınlarına oturacaqlar qoyuldu.

...Toy şənliyində yeyib-içən gənclər yumruq davasına çıxmışdılar. M.Məmmədov kənd Soveti binasına topladı onları. Valideynlərlə birgə iki saatlıq danışıqlardan sonra cavanlar barışdılar, öpüşdülər.

...İki qız anası Gülsərən xala qabağını kəsdi:

- Qurbanın olum, ay bala, 4 kisə buğdamız var. qızlar istəyir aparıb onu üyüdə. Mən qoymuram, ayıbdı, dəyirmana qız uşağı getmir axı. Kömək elə mənə. Elə o gün dəyirmançı ilə görüşdü. Gülsərən arvadın buğdasını apardılar, ununu gətirdilər.

Sahə müvəkkili ailəmizə məhrəm adam idi. Tez-tez bizə gəlir, babamla, nənəmlə söhbətləşir, köhnə kişilər, olub-keçənlər yada salınırdı. O, babama "əmoğlu" deyirdi. Bunun səbəbi o idi ki, nəsil-nəcabətimiz Qarabağlı idi, bir zamanlar Ağdam rayonunun Əvətli kəndindən köç eyləmişik Biləsuvara. İndi bizim rayonda 100-ə yaxın ailənin soykökü Əvətlidir. Nə yaxşı ki, gənclər, uşaqlar yaşlı nəslin öyüd-nəsihətini unutmayıblar hələ, Harda olur-olsun görüşərkən zarafatla parolu bir-birlərinə çatdırırlar: "necəsən, əyə Əvətli, əyilmədi, götürdü getdi". Bəs unudulmayan, nəsillərdən-nəsillərə ötürülən bu maraqlı lətifə, aforizm necə yaranıb? Mən onu dilə gətirmək istəyirəm.

...May ayıdı, gecə güclü yağış yağıb, yol-riz sel-sudu, balaca gölməçələrdi. Günəş çıxıb, əsl bahardı, havada xoş rahiyyə var...Uzaqdan yaşlı bir kişi gəlir, "əhə, bu əvətlidi", gəlin məzələnək, sataşaq ona - deyə kənarda dayanan üç cavan oğlan yolun quru yerinə onluq qızıl atıb, çəkilirlər tut ağacının daldasına, güdürlər qocanı. O gəlib keçir və heç aşağı əyilmir. "Yəqin görmədi, yoxsa götürərdi". Cavanlar ha axtarırlar, tapılmır onluq qızıl. Məəttəl qalmalıdı, o aşağı əyilmədi, bəs necə oldu qızıl, hə? Arxadan qaçıb çatırlar kişiyə, yalvarıb-yaxarırlar ona:

- Əmi, sən Allah, görmədin bizim pulumuzu

Kişi gülür:

- Bir də belə qələt eləməyin bala. Əvətdiyə sataşanın anası ağlar qalar, - deyib sol ayağını qaldırır

- Baxın bəlkə burdadı

Pa atonan, qocanın ağlına bax ey! O, uzaqdan görüb qızılın parıltısını və sol ayaqqabısını qəsdən batırıb zıx-zımrığa, basıb pulun üstünə, davam eləyib yoluna.

Cavanlar qızılı götürür, and içirlər ki, bir də sataşmayacaqlar əvətdiyə. Beləcə, şirin, yadda qalan lətifə yaranıb: "Əvətdi əyilmə di, götürdü getdi".

***

"Məhsul" rayon qəzetinin şöbə müdiri işləyərkən sahə müvəkkili M.Məmmədov yanıma gəldi. Dedi:

- Bacıoğlu, bir işə düşmüşəm axı. Bəlkə əl yetirəsən mənə?

- Noolub, dayı, kimsə xətrinə dəyib?

- Yox, ay bala, Partizan (S.Vurğunun "Partizan Babaş" şeirinin qəhrəmanı Babaş Dadaşov uzun illər Puşkin - indiki Biləsuvar rayonunun milis şöbə rəisi işləmişdir) yanına çagırmışdı məni. Bakıya göndərir. Sabah yox, birisi gün nazirlikdə iclas olacaq. Sahə müvəkkillərinin ümumrespublika müşavirəsi. Ora getməliyəm.

- Hə, lap yaxşı, dayı, sən qabaqcıl işçisən də...Burda nə var kig

- Orası elədi, amma mən gərək orada çıxış eləyəm. Əlimə iki vərəq kağız veriblər, oxuyuram bir şey başa düşmürəm.

Qabağına bir stəkan çay qoyuram və ona verilən çıxışın mətnini oxuyuram:

...Milis qədim yunan sözüdü, silahlı qanun keşikçisi deməkdir.

...1917-ci il, Oktyabr sosialist inqilabı qalib gəlib. Silahdaşları V.İ.Lenini təbrik edirlər. Vladimir İliç deyir:

- İnqilabda qalib gəlmək çətindir, onu əldə saxlamaq iki qat çətindir. İndi neyləyək ki, bizim inqilab Paris kommunasının taleyini yaşamasın. Nə təklifiniz var?

- M.Kalinin yol göstərir:

- Əlinə silah alıb, çar imperiyasının yuvasını dağıdan sədaqətli bolşevikləri fabrik-zavodların cavan fəhlələrini bir yerə cəmləyib milis, drujina dəstələri yaradaq. Qoy xalq saf, təmiz güzgüyə bənzəyən bu dəstələrdən nümunə götürərək, yeni həyata, yeni quruluşa inansın və bizim arxamızca getsin.

Təklif rəhbərin ağlına batır və Ümumrusiya Fövqəladə Hallar Komitəsi (VÇK yaranır. V.İ.Leninin tapşırığı ilə ona F.E.Dzerjinski sədr təyin edilir

...F.E.Dzerjinski demişdir: "Çekistin başı soyuq, ürəyi isti, əlləri təmiz olmalıdır".

VÇK sonralar NKVD-yə çevrilir. İllər keçir və onun əsasInda DTK və DİN təşkil olunur.

Mən düşünürəm: uzun, bir cümləsi 35-40 sözdən ibarət olan, tarixi kitablardan köçürülən bu mətni dayım çətin oxuyacaq. Onu qınamalı da deyil. Hansısa fikri, ideyanı qəzet-jurnal üçün yazarkən belə cümlələr işlətmək mümkündür. Lakin iclas çıxışının mətni başqa cür olmalıdır.

Özü ipucu verir mənə:

- Ötən il mənim işimlə əlaqədar məqalə yazmışdın ha - "Qabaqlayıcı tədbirlər". Bax, mənə eləsini hazırlag

Ona iki vərəqlik mətn yazdım: sadə, yığcam, hər biri uzaqbaşı 8-10 sözlü cümlələr. Səhərisi görüşdük, oxudu, bəyəndi.

- Sənə yaxşı yol, dayı, - dedim, - qayıdanda yanıma gəl, qəzetə məqalə verərəm

Üç gündən sonra vədə xilaf çıxmadı, gəldi mənim iş yerimə - qəzet redaksiyasına. Əhvalı yüksək idi, gediş-gəlişindən məmnunluq, razılıq duyulurdu. Təəssüratı, söhbəti özünə də ləzzət edirdi. Qələmi aldım əlimə, o dedi, mən məqalə hazırlamaq məqsədilə qeydləri birər-birər, ardıcılıqla bloknotuma yazdım.

- Hə, bacıoğlu, sənin hazırladığın çıxışı, nə deyəcəyimi əzbərləmişdim...Müşavirə başladı. Nazir Arif Nəzəroviç Heydərov beş-on kəlmə söz dedi, sonra nazir müavini A.Səfixanov məruzə elədi. Olan işlər, qabaqcıl, xidməti vəzifəsini vicdanla icra edən sahə müvəkkilləri, axırda qarşımızda duran vəzifələr haqqında danışdı. Çıxışlar qarmaqarışıq, heç razılıq ifadə edilməyən səviyyədə bir-birini əvəzlədi. Niyə belə oldu? Başa düşə bilmədim. Ancaq görürdüm ki, nazir tez-tez başını bulayır, yanındakılara nəsə acıqlı söz deyir. Gədəbəydən bir nəfər dedi:

- Mən kənddən toyuq-cücə oğurusunu gətirirəm şöbəyə. Rəis pul alıb buraxır. Mən pis vəziyyətə düşürəm, heç kəndə qayıtmaq istəmirəm. Ordubaddan gələn yoldaş da şikayətləndi:

- Camaat bizə "it" deyir...Maaşımız azdır.

Masallı rayonundan gələn lap biabırçılıq elədi:

- Rəis məni çagırmışdı yanına, deyir bazarda alver eləyənlərdən pul yığ, gətir mənə

Mənə söz verildi. Mən sənin hazırladığın mətni oxdum, axırda da dedim:

- Yoldaş Heydərov, mənim zonamda ogru, bandit, xuliqan yoxdu, camaat hökumətə tabeçilik eləyir. Sağ olsunlar, kimin qapısına gedirəmsə, atıma arpa verir, özümə çolpa. Hamıdan razıyam. Şöbədə başıma and içirlər, mənə kömək eləyirlər.

Hiss elədim ki, nazir çıxışımdan razı qaldı. O biri danışanlara astaca, xalaxətrin qalmasın əl çalərdı, mənə hər iki əlini havaya qaldırıb, bərkdən, şappıltıyla, ürəkdən əl çaldı və sonra sağ tərəfində oturan birinci müavini, Sovet İttafaqı qəhrəmanı Səlahəddin Kazımovun qulağına nəsə pıçıldadı

"Nəsə pıçıldadı"nın səsi-sorağı bir aydan sonra məlum oldu. Məmmədtağı Məmmədov xidməti vəzifəsinin icrasında fərqləndiyinə görə "SSRİ milis əlaçısı" medalına layiq görüldü. O, bu medalı qürurla, iftixarla, əməyinə verilən qiymət kimi sinəsində gəzdirirdi.

***

O zəhrimar xəstəlik boğazından bərk yapışdı onun. Həkimlər, dava-dərman köməyinə yetişmədi...İşdən çıxıb getdi Əvətliyə - qohum-qardaşın yanına və elə oradaca haqq dünyasına qovuşdu. Xidmət elədiyi ərazilərdə vəzifəli, vəzifəsiz hamı yas mərasimində iştirak eləyib, Ulu Tanrıdan rəhmət dilədi ona. Müəllimlərə qoşulub mən də getdim ora, Əfətliyə, qəbrini ziyarət elədik. Molla yasin oxudu, sonra məktəb direktoru Rza Əhmədov çıxış eləyib, həyatda arzusu, amalı xeyirxahlıq, savab işlər olmuş, məktəblə mütəmadi əlaqə saxlayıb, kollektivə əməli köməklik göstərmiş sahə müvəkkilinə "rahat yat gor evində, sən cənnəti-məkansan, qardaşım" dedi. Doğrudan da bizim sahə müvəkkilimiz var-dövlət əsiri olmayıbmış. İki otaqlı, balaca evi varmış. İstəsəydi, iyrənc yollarla pul qazanar, başqa paqon yoldaşları kimi ata-baba yurdunda böyük imarət saldırardı.

Bu gün də 4 kəndin yaşlı nəsli, elə cavanlar da Məmmədtağı Məmmədovu xeyirxah əməlli, ləyaqətli bir insan kimi xatırlayırlar.

Əlibala Rəhimov

Ədalət.-2012.-15 iyun.-S.10.