"Biz həddindən artıq tez böyüdük"

Ayxan Ayvaz: "Atam sadəlövhlüklə tarixin qiymət verəcəyinə inanırdı"

Bu yaxınlarda mərhum yazıçı Eyvaz Əlləzoğlunun sağlığında çap olunmayan kitabı işıq üzü görüb. "Qaraçöllü Qəzənfər" adlı kitab müəllifin sayca dördüncü kitabıdır. Kitabda müəllifin eyniadlı romanı yer alıb. Xatırladaq ki, yazıçının "Ölü yay", "Yatan dinozavrlar" və "Odunçu geri qayıdır" nəsr kitabları sağlığında çap olunmuşdu.Kitabın redaktoru yazıçının oğlu, gənc yazar Ayxan Ayvazdır.

Gənc qələm dostumuzla mərhum atası, yeni çap olunmuş kitab və ailələrinin hal-hazırki durumu ilə bağlı söhbətləşdik.

-Əvvəlcə mərhum atan Eyvaz Əlləzoğlunun yeni çap olunmuş kitabı haqqında danışaq. Bu kitabın yazılması, nəşri, ideyası və s.

-Atamın dediyinə görə, bu romanı o 1994-cü ildən yazmağa başlayıb. Mən ilk dəfə romanı oxuyanda ona irad tutdum ki, bu dili kim başa düşəcək. Atam cavabında artıq ədəbi dilin yorulub laxlandığını, insanları artıq bu dillə heyrətləndirməyin mümkün olmadığını dedi. Romanda bir sürücünün baxışı ilə 90-cı illərdən bu günə kimi həm Azərbaycanda, həm də qonşu ölkələrdəki siyasi-ictimai hadisələr analiz edilir. Eləcə də fərqli xalqların yaşam tərzi, adət-ənənələri, Azərbaycanla müqayisəsi, həmçinin, Gürcüstanda yaşayan insanların basqı altında olması romanın əsas ideyasını təşkil edir. Güman edirəm ki, yəni bu mənim fikrimdi, heç kimə indidən hökm oxumuram. Ancaq oxucular tamamən fərqli bir romanın şahidi olacaqlar. Ard-arda yazılan və haradasa eyni dil, strukturu paylaşan romanlar bu əsərin yanında primitiv görünür. Yəni, nə qədər eyni şeyləri boğazdan yuxarı yazasan. Bu əsər həm də roman janrında yazılanlardan kəskin fərqlərlə seçilir. Məncə, ədəbiyyatı normal şəkildə anlayan insan bu romanın necə dəyərli bir şey olduğunu görəcək.

- Kitabın çapına yardım edən oldumu?

- Bu romanın çap olunmasına dəstək verən atamın dostu, bir yerdə işlədikləri şəxs olub. O mənə zəng elədi və atama görə nə edəcəyini deyəndə, mən də dedim, gəlin bir əsərini çap eləyək, yaddaş kimi qalsın. Kitabın girişində o adama təşəkkürümüzü bildirmişik. Əslində, mənə elə gəlir ki, kitab üçün görülən hər iş alqışlanmalıdır. Kaş varlı adamlar bunu həmişə diqqətdə saxlayaydılar.

- Atanın çap olunmamış başqa əsərləri varmı?

- Bəli, əlbəttə. Bir xeyli hekayəsi və bir romanı var çap olunmamış. İstəyirəm bu kitabın gəlirinə onları da yavaş-yavaş nəşr etdirim.

-Səncə atan sağlığında lazımi qiymət almışdımı? Dostları hesab edir ki, Eyvaz Əlləzoğlu sağlığında qiymətləndirilməmiş adamdır. Ailənizin çətin şəraitdə yaşadığını bilirdik. İndi necədir vəziyyət?

- Qiymət almadı deyəndə, mən dəfələrlə atamla bu barədə danışmışam. Hiss eləmişəm ki, bu atamın heç marağında da deyildi. Çox qəribədi ki, o heç vaxt iddiayla çıxış eləyən adam olmayıb. Başqaları kimi özünü gözə soxmaq, reklam etdirmək, hansısa tənqidçiyə yarınıb haqqında resenziya yazdırmaq - bunlar atama yad idi. Hətta arada mən deyirdim ki, ata, bu romanlarını bir çıxart ortaya, göstər ki, sən də varsan, amma elə bu söz olaraq qalırdı. Atam sadəlövhlüklə tarixin qiymət verəcəyinə inanırdı.

Ailədəki vəziyyətə gəlincə, biz üç uşaq bir yerdə, yataqxanada qalırıq. Mən azdan-çoxdan qazanıram, bir də sosial yardım alırıq. Əslində mən elə də çox şey istəmirəm. Sadəcə heç kimə möhtac olmadan yaşadığım üçün özümü xoşbəxt hiss edirəm. Həyat əslində belə də olmalıdır. Əvvəl uşaq idim, elə bilirdim hər şey gözəlliklə doludur. Sonra anladım ki, həyatın irəli sürdüyü, bizim özümüzü anlamağımız üçün yaratdığı situasiya elə belə də olmalıdır. Ona görə də heç nəyə görə darılmıram. Bütün olanlar mənim yaradıcılığıma yaxşı şəkildə təsir edibsə, maddi sıxıntıya görə qayğılanmağa dəyməz...

- Bildiyim qədər qardaşın Oğuz da ədəbiyyatla məşğuldur və eyni zamanda ali təhsildən ayrıldığını eşitmişdim. Hal-hazırda necə dolanırsınız?

- Oğuz 2008-ci ildən yazır. Düzü, qardaşı kimi hələ onun yazdıqlarını ciddi ədəbiyyat anlamında qiymətləndirməkdə çətinlik çəkirəm. Ancaq yazmağına əngəl törətmirəm. Hər-halda yazmaq cinayət-zad deyil! Pis işlərlə məşğul olmaqdansa yazmaq yaxşıdır. Bu yaxınlarda da Nəsimi Milli Ədəbiyyat müsabiqəsində xüsusi mükafatla təltif olunub. Xəzər Universitetində təhsil alırdı, sonra elə oldu ki, ödəniş ucbatından ali məktəbdən xaric olundu. Ancaq bu yaxınlarda qafqazinfo.az saytı bizdən reportaj hazırladı və Oğuzun bu məsələsini öyrənən bir adam Hamlet İsaxanlı ilə danışaraq qardaşımın təhsilini davam etdirməsinə kömək elədi. Bu məsələni gündəmə gətirən Elbrus bəyə, eləcə də reportajı hazırlayan Günel Əbilovaya təşəkkürlərimi bildirirəm. Yəqin onlar olmasaydı, bu Oğuzun təhsilini davam etdirmək arzusu gerçəklənməyəcəkdi. Mən bundan sonra inandım ki, insanlıq hələ ölməyib. Oğuzun təhsilini davam etdirməsini atam da istəyərdi, arzusu ürəyində qalmadı...

-Ailəniz dalbadal faciələr yaşadı. Bu çətinlikləri, psixoloji gərginliyi necə atlatdınız?

- Arada bu barədə qardaşım və bacımla da danışırıq. Mən hiss elədim ki, biz həddindən artıq tez böyüdük. Bunu onların gözlərindəki donuq ifadədən anlamışdım. Hər kəsin həyatında bu cür dönəmlər mütləq olub. Həmişə özümdən daha ağır vəziyyətdə olanları düşünəndə anlayıram ki, həyat zatən çətinlik və kədərin simvoludur. Əvvəlki yazılarımdakı yaşam çatışmazlığını bu faciə elə bil doldurdu. İndiki məqamda psixoloji anlarımı daha dolğun ifadə edə bilirəm. Sanki mənim üçün yaradıcılıq bu dönəmdən sonra başladı. Bir az mübahisəli məsələ olsa da, bəzən doğru deyilir ki, ciddi ədəbiyyat travmadan doğulur.

-Hal-hazırda dövlətin hansısa yardımı varmı? Bildiyim qədər sən də AYB-dən ev almısan...

- Keçən il prezident təqaüdü alırdım, onda vəziyyət bir az yaxşı idi. Ancaq indi yalnız özüm qazanıram. AYB-dən ev almamışam, bu yanlış məlumatdır. Sadəcə dörd adama bir ev verilib və mən də onların arasındayam. Kifayət qədər ədalətli addım saymıram bunu. Ancaq gənc olduğum üçün mənə bu göydəndüşmə kimi oldu. Yoxsa bu yaşda ev ala bilmək mənim üçün çox çətin olardı. Əslində bu evdə atamın adı var, sadəcə mən burda vasitəçi rolu oynayıram.

- Keçən il bir romanın çap olundu və sanki bir müddət durğunluq yarandı yaradıcılığında. Yeni əsər yazmağı düşünürsənmi?

- Bir roman yazmağa başlamışdım. Psixoloji qatları, ətrafın basqısını göstərməyə çalışırdım. Əsəri çox həvəslə yazmağa girişdim. Ancaq bir xeyli yazdıqdan sonra bir gün oturub başdan-ayağa oxudum və gördüm ki, roman həddindən artıq zəif alınıb. Öz zəifliyimə, bərbad bir roman yazdığıma görə hətta özümdən utandım. Son zamanlar isə, ancaq tərcüməylə məşğulam. Yazıçı Seymur Baycanla danışdıq, mən onun zövqünə inandığım üçün məsləhət aldım ki, hansı əsərləri tərcümə etmək olar. O da mənə iki kitab verdi. Bunlardan biri Fransua Mariakın "Quzu" romanıdır, bu yaxınlarda əsəri tərcümə edib bitirmişəm. Digər kitabda isə Stefan Sveyqın novelları var ki, bunları yaxın müddətdə bitirib çap etdirəcəm. İkinci kitabı tərcümə olaraq düşünürəm. Öz yaradıcılığıma gələndə isə, hiss eləyirəm ki, yeni bir etapa keçmişəm, bu mənim üçün bir az ağır oldu. Ancaq son yazdığım hekayələrin əvvəlkilərə nisbətən tamam fərqləndiyini dostlarım da mənə deyib. Düşünürəm ki, ədəbiyyat məni xilas edən tək yerdir və bununla məşğul olmaq məni həyatdan dörd əlli yapışmağa sövq edir.

- Atanın romanını redaktə etmək sənin üçün çətin olmadı ki? Onun çox zəngin dili, maraqlı yanaşmaları və üslubu üzərində işləmək yəqin ki, çətin idi...

- Sənə bir sirr açım, Cəlil, əslində mən əsəri sadəcə iki dəfə oxuyub bəzi xətaları çıxmışam. Hətta kitab çıxmamışdan əvvəl adımın redaktor kimi getməsinin tərafdarı olmamışdım. Ancaq iş elə gətirdi ki, mənim adımı yazası oldular. Atamın dili çoxşaxəli, zəngindir, eləcə də üslubuna toxunmaq hər oğulun işi deyil. Əsərin o qədər şirin dili vardı ki, nəyisə çıxartmağa özümdə cəsarət tapa bilmədim. Bir cümləsini belə mətdən çıxdaş eləyəndə oradakı boşluğu hiss edirdim. Ona görə də mən atamın kitabının redaktorundan daha çox, onun əsərinin oxucusu kimi çıxış etdim. Çünki atam, təvazökarlıqdan uzaq olsa da deyim ki, çox böyük yazıçı idi və işin qəribəliyi ondadır ki, bu adama heç redaktə də lazım deyildi...

Cəlil CAVANŞİR

Ədalət.-2012.-20 iyun.-S.6.