Yaxşı ki, bu yurdun Bəxtiyarı var...

Vətənin ürəyinə köçənlər

(əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Şairin həmyerlisi Molla Cumanın belə bir misrası var: "Dost mehriban ya bir olar, ya iki". Bəxtiyar Vahabzadə isə deyir:

Yığılın, yığılın,

başıma, dostlar,

Mənim bir günüm də

sizsiz olmasın!

Onun "dostluq xəritəsi" çox geniş, dostları isə saya gəlməzdir: uşaqlıq və gənclik dostları, ürək və çörək dostları, söz-sənət dostlarıg Biz hələ Bəxtiyar şeriyyətinin, şəxsiyyətinin, mərdanəliyinin və dönməzliyinin pərəstişkarlarını, vurğunlarını demirik.

Yaxından-uzaqdan onun qədər məktub alan, bu məktubların birini də cavabsız qoymayan, Azərbaycana hər gün yeni dostlar qazandıran başqa bir sənət adamının adını çəkmək bəlkə də çətindir.

"Şair - vətənin, xalqın danışan dilidir", - deyir Bəxtiyar

O, hər yerdə bu missiyanı ləyaqətlə yerinə yetirir, Azərbaycanımıza başucalığı və şərəf-şan gətirir. Bax, buna görə də Bəxtiyarın dostları, istəyənləri, adını ürəyinin başında gəzdirənləri bu qədər çoxdur!

... Yadıma 1980-ci ilin qışı gəlir - "Bəxtiyar Vahabzadə" adlı sənədli televiziya filmini çəkdiyimiz günlər. Bir axşam işimizi başa vurub xudahafizləşərkən:

- Qadanızı alım, - dedi, - elə eləyin ki, dostlarım məndən incik düşməsinlər. Yoxsa üzümə də baxmazlar.

Mən onun sözünü necə deyərlər, havada tutdum. Ancaq özümü bilməməzliyə vurdum:

- Hansı dostları deyirsiniz?

Gülümsündü:

- Guya bilmirsən...

Başladım sadalamağa:

- Şirməmməd Hüseynov, Nurəddin Rzayev, Xudu Məmmədov, Şahmar Əkbərzadə...

- Burada dayanaq, - dedi. - Bütün aləm bilir ki, adını çəkdiyin bu ziyalılarla bir nəfəs alıram. Onlar mənim qolum-qanadımdır, bircə gün görməyəndə elə bil havam çatmır. Dünya ölüm-itim dünyasıdır, qoy sizin bu filmdə də bir yerdə olaq, yadigar qalsın...

Bu canbir dostlar qarlı bir gündə sənətkarın doğma yurdu Şəkidə - onun ata ocağında məclis qurdular. Dedilər, danışdılar, güldülər... Ən maraqlı epizodlar kinokadrlara köçdü, tarixə döndü.

Bakıya qayıdanda şair bir arzusunu da dilə gətirdi:

- Könül istərdi ki, - dedi, - Azərbaycandan kənara da çıxasınız, Çingiz Aytmatovla, Rimma Kazakova ilə, Oljas Süleymenovla, Pavlo Movçanla görüşəsiniz, yolunuzu Türkiyədən salasınız. Orada nə qədər dostlar var - Əhməd Bican Ercilasun, Əli Yavuz Akpınar, Mehmet Kaplan, Yavuz Bülənd Bakilər, daha kimlər, kimlər... Mən hələ İraq şairi Əbdüllətif Bəndəroğlunu, alman tərcüməçim Əhməd Şmideni demirəm.

- Bəxtiyar müəllim, - dedim, - özünüz yaxşı bilirsiniz, xarici ölkələrə əlimiz çatan deyil. Ancaq Moskvaya, qonşu respublikalara getmək imkanımız var. Çalışarıq ki...

- Buna da şükür, - deyə gülümsədi.

Beləcə, Ç.Aytmatov, R.Kazakova və O.Süleymenov dost istəyilə, məhəbbətlə Bəxtiyar poeziyasının vüsətindən, qüdrətindən söz açdılar.

...Qanlı yanvar səhəriydi. Televiziyanın enerji blokunu partladıb ürəyini susdurmuşdular. Bizim - teleradio işçilərinin dərdinə şərik olmağa gəlmişdi. Necə də tanınmaz olmuşdu! Elə bil don vurmuşdu onu, sifəti kül rənginə çalırdı, qocalmışdı...

Sübh tezdən rus generalı Ovçinnikov sədr müavininin kabinetini zəbt edib, özünə qərargah qurmuşdu. Özünü ağa kimi aparırdı. Bunu eşidəndə Bəxtiyar müəllimi od götürdü. Əsəbləri tarımda idi.

Azca sonra televiziyanın həyətindəki hovuzun yanında generalla üzbəüz gələndə özünü saxlaya bilmədi, həyatını təhlükə qarşısında qoyaraq:

- Sən mənim millətimi qıran faşistsən! - deyə qəzəblə qışqırıb onun üzünə tüpürdü.

Generalın cangüdənləri silaha əl atdılar. Şairin ətrafında canlı çəpər yaradıb, onu birtəhər maşına mindirə bildik. O, bizim təkidimizə baxmayaraq getmədi, maşından düşdü və oradan birbaşa radionun binasına qalxdı. Məqsədi efirdən deputatlara müraciət edib, onları Ali Sovetin fövləqadə sessiyasına çağırmaq idi. Bəxtiyar müəllim öz təşəbbüsü ilə, qəlbinin səsilə bu ağır, məsuliyyətli işin altına çiyin vermişdi.

Elə oradanca "Azadlıq" radiostansiyasına - Mirzə Xəzərə də zəng etdi. Çox keçmədi ki, şairin harayı dünyanın bu başından o başına çatdı. Bu çıxış "Azadlığ"ın efirində on-on beş dəfə səsləndi.

Sabahı gün - yanvarın 21-i saat 6-da fövqəladə sessiya öz işinə başladı və səhər saat 9-a qədər davam elədi. İclasın sədri deputat Bəxtiyar Vahabzadə idi.

O, iclası bir neçə saat apardı, sonra isə öz yerini qələm dostu İsmayıl Şıxlıya verdi.

İclas qurtaranda gözləri tor görürdü. Ayaq üstə kölgəyə dönmüşdü. Neçə gündən bəri gözünü qırpmayan, dizini qatlamayan şair yorulub üzülmüş bir halda "Azadlıq" meydanından baş alıb gələn ağlar-sızlar insan axınına qoşuldu...

O gün yaddaşımıza qanla, göz yaşları ilə yazılan bir gün idi. Azərbaycan azadlıq yolunda canlarından keçmiş balalarını dəfn edirdi.

Xalqın böyük şairi qanadı qırılmış quşa bənzəyirdi. İçində isə qəzəb və nifrət dolu misralar hayqırırdı...

...O ağır matəm günlərində Bəxtiyar Vahabzadənin çağırışına hay verib Bakıya gələnlər arasında məşhur qazax şairi Oljas Süleymenov da var idi. O, televiziya ilə çıxış edərək, öz qələm dostuna və xalqımıza başsağlığı verdi. Çox keçmədi ki, o, SSRİ Ali Sovetinin tribunasından da səsini ucaltdı. Qanlı Yanvar qırğınını törədənləri ən kəskin sözlərlə ittiham etdi. Bu çıxış ilk növbədə Bəxtiyar müəllimin adı, nüfuzu və təşkilatçılığı ilə bağlı idi. Xalqımız bir daha öz şair oğluna "sağ ol!" - dedi .

Tələbəlik dostum Azər Bağırovun redaktorluğu ilə irihəcmli, sanballı, siqlətli bir kitab çıxıb - "Azərbaycanın Bəxtiyarı". Burada yüzə yaxın müəllif sırasında bütün dünyada tanınan neçə-neçə ünlü söz ustaları var. Xalqımızın istəkli şairi Bəxtiyar Vahabzadə haqqında onların fikirlərilə tanış olduqca, qəlbini qürur hissi bürüyür.

Planetimizin ən çox oxunan üç yazıçısından biri - məşhur qırğız ədibi Çingiz Aytmatov öz azərbaycanlı qələm dostunun - Bəxtiyar Vahabzadənin poetik dünyasını belə səciyyələndirir: "Bizi əhatə edən aləmdə hər nə varsa, şairi dərindən düşündürür: xeyir və şəri, gözəlliklə eybəcərliyi, böyüklüklə kiçikliyi, bir sözlə insan ruhunun adi və xırda duyğularını poeziya səviyyəsinə qaldırmaq Bəxtiyarın fitrətindədir. Mütəfəkkir sənətkarın, ustad şairin başlıca qayəsi və uğuru bundadır. O, vətənpərvərdir, o, aqildir, sözün yaxşı mənasında nəsihət verən, yol göstərən sənətkardır".

"... Bəxtiyar son dərəcə pak, təmiz ürəkli, dərin bilikli, heyrətamiz duyğular və fikirlər aləmi olan bir insandır, bir sözlə, əsl sənətkardır.

Hələbdə Nəsiminin türbəsini ziyarət edib, xatirəsi önündə baş əydiyim zaman, yadıma düşən ilk adam o böyük fikir adamı ilə canı bir, qanı bir, ona yaxın, doğma olan Bəxtiyar Vahabzadə oldu. Əgər bu gün biz qələm sahibləri arasında ürəyinin dərisi soyulan bir adam varsa, o, məhz Bəxtiyar Vahabzadədir".

Bu sətirlər isə Bəxtiyar poeziyasının vurğunlarından və ən mahir tərcüməçilərindən birinə - görkəmli rus şairi Rimma Kazakovaya məxsusdur.

Türkiyənin tanınmış qələm sahiblərindən Fatih Bağçıoğlu azərbaycanlı qələm qardaşına məhəbbətini belə ifadə edir: "Bəxtiyar şeirlərində şirin-şəkər dilimiz, pakdan-pak dinimiz, keçmişlərdən boy göstərən tariximiz, adət və ənənələrimiz, müdrik dünyagörüşümüz, qədim söz sənətimiz, bir sözlə, bizi özümüzə qaytaran, bizi yüzilliklərdən bəri yıxılmağa qoymayan, yox olmaqdan hifz edən, yatmış, uyquda olan başları qəflət yuxusundan oyadan mümtaz dəyərlər yaşayır".

...Dünyanın bir çox ölkələrində Bəxtiyar Vahabzadəni yaxşı tanıyırlar. Şairin Buxarestdə "Zaman və məkan" kitabı nəşr olunub, eyni zamanda ona Rumıniyanın mədəniyyət sahəsində ən yüksək mükafatı - "Ləyaqət" ordeni verilib.

O, belə müjdələrin sevincini çox yaşayıb. Bunu demək xoşdur ki, Bakıda nəşr olunan çoxsaylı kitabları ilə yanaşı rus dilində 17, türk dilində isə 15 kitabı buraxılıb.

O nə qədər millidirsə, xalqına, torpağına nə qədər bağlıdırsa, bir o qədər də bəşəridir. Onun poetik dünyasının paralelləri və meridianları planetimizi belədən-belə keçib gedir, "əzəldən həqiqət aşiqiyəm mən" deyən şairin səsini uzaq-uzaq sahillərə aparır.

Xəzərin o tayından qardaş özbək şairi Pulat Fazil səsini ucaldıb könül rübabını dilə gətirir:

Nurlu Azərbaycan - dost diyarı var,

Yaxşı ki, bu yurdun Bəxtiyarı var.

...Bəxtiyar müəllim yeni bir kitabla - "Sandıqdan səslər" adlı şer toplusu ilə oxucuların görüşünə gəlib. Bu, döyülən, döyüşən poeziyamızın, necə deyərlər, disident ədəbiyyatımızın ən gözəl nümunəsidir. Müəllif ön sözdə yazır: "Mənim ən böyük mübarizəm sovet dövründə ayaqlar altında tapdanan, qapılar arxasında qalan ana dilimiz uğrunda həm əməli işimdə, həm də yaradıcılığımda ardıcıl mübarizə idi. Mən bu mövzuya onlarla məqalə, şer və poema həsr etmişəm.

Belə misralarım var:

Vətəndən qovuldu ana dilimiz,

Ana dili dedik gəlmə, yad dilə

Ərəbcə danışdıq ölülərlə biz,

Rusca qırıldatdıq dirilər ilə".

"Sandıqdan səslər" - Bəxtiyar yaradıcılığına, yaralı, göynəkli, həm də ovxarlı qılınc kimi kəsən parlaq sənətkar ömrünə şərəf və başucalığı gətirən bir səhifədir.

... Bəxtiyar Vahabzadə başdan-başa hissdir, duyğudur, emosiyadır. Bir yarpaq titrəyişi, bir kədərli baxış, dağlardan aşan günəşin qəmli təbəssümü qəlbini titrədir, yerindən oynadır.

Bəxtiyar müəllimin yaxşı mütaliəsi var. Heç nəyi gözdən qaçırmır. Milli ədəbiyyatımızın da, dünya ədəbiyyatının da yeniliklərini müntəzəm izləyir. O öz qələm dostlarının, tanıdığı, tanımadığı yazı-pozu adamlarının şeirlərini, hekayələrini, məqalələrini oxuyarkən mətbuat səhifələrində, radioda, televiziya ekranında ürək genişliyilə söz açır, fikrini bildirir, gənclərə dəyərli məsləhətlərini verir.

Müxtəlif vaxtlarda ondan məktublar almışam. Bunlar bir deyil, iki deyil, üç deyil... Hər dəfə bu məktubları oxuyanda ürəyim işıqlanıb, qəlbinə, müdrikliyinə görə Bəxtiyar müəllim gözümdə bir boy ucalıb.

Ötən il onun haqqında bir yazım çıxmışdı. Bəxtiyar müəllimdən aldığım məktub ürəyimi sevinclə doldurdu. Ustad yazırdı: "Nahid, qardaşım! Sən bu yazınla elə bil məni özümə tanıtdın. Etiraf edim ki, həyatımın ağrılı-acılı günlərini gətirib, qoydun gözümün önünə. Düzü, iki-üç yerdə ağladım...

Özün şahidsən ki, məni çox incidir, iynələyirlər. Sənin yazını oxuyanda özümün özümə yazığım gəldi: Axı, mənim nə günahım var? Millətə vurğunluq, onun özü boyda dərdi ilə yaşamaq günahdırmı?

Bəli, mən dərd şairiyəm. Bunu çox gözəl tutmusan. Və çox gözəl faktlarla açmısan:

Əgər olmasaydı dəryaca dərdim,

Dərdin yoxluğunu mən dərd edərdim.

Əziz dost, böyük zəhmət çəkmisən. Məqalən başdan-başa sevgi ilə doludur. Təşəkkürlər!"

...Bəxtiyar heyrəti! Bu heyrət onun canında-qanında, bütün varlığında, Vətəninə, Torpağına, Xalqına dəruni vurğunluğundadır. Bu heyrətin, dünyaya, insanlığa məhəbbətin rişələri yerin dərinliklərində, budaqları, yarpaqları göylərin ənginliklərindədir.

"Heyrət qurtaran yerdə sənət də, sənətkar da qurtarır". Bu, Bəxtiyar ömrünün səsi, mənasıdır. Bu kök üstündə köklənib, bu kök üstündə çalınır şeir rübabı:

"Heyrət, ey büt! - dedi,

dünyaya qələm,

Aləmi bir seyrim,

yüz heyrətimdir.

Mən heyran olmasam,

yaza bilmərəm,

Mənim nəğmələrim -

öz heyrətimdir.

Bəxtiyar təpədən-dırnağacan sehrdir, heyrətdir, şeiriyyətdir - insan kimi də, sənətkar kimi də. O, poeziyamızın sarı simi, ədəbiyyatımızın vicdanı və qeyrət qılıncıdır. Beləcə də şeirlərilə birgə xalq ürəyinə axıb, xalq ürəyində qərar tutub, heykəlləşib, abidələşib və əsrləri yorub gələn, gələcək illərə üz tutan qüdrətli Azərbaycan poeziyasının klassikləri cərgəsində özünə şərəfli yer tutub.

Ellər sevimlisi olmaq böyük səadətdir. Ölməz Niyazi necə də gözəl deyib: "Bəxtiyar ona görə Bəxtiyardır ki, onu xalq sevir; xalqı da ona görə bəxtiyardır ki, onun Bəxtiyarı var".

Biz - onun müasirləri, pərəstişkarları qəlbimizin dərinliklərindən gələn bir fəxarət duyğusu ilə deyirik: böyük türk dünaysının söz-sənət kəhkəşanında bir ulduz parlayır - Bəxtiyar ulduzu. Bu ulduzun işığı yaxından da, uzaqdan da görünür. O, sərhədlər aşıb, iqlimlər keçib...

İllər ötdükcə Bəxtiyar heyrəti, Bəxtiyar məhəbbəti, Bəxtiyar şeiriyyəti axıb gedən zamanla ürək-ürəyə verib, dünya ilə daha da doğmalaşır...

Nahid HACIZADƏ

Ədalət.-2012.-23 iyun.-S.17.