XANƏMİR TELMANOĞLU: SADƏCƏ, ÇOXLARINA DÜŞÜNMƏ HAQQI VERİRƏM

MƏN ÇOBAN OLSAYDIM, QOYUN OTARMAĞIN DA MARAQLI ÜSULUNU TAPARDIM

Xanəmir həm insan kimi, həm də şair kimi maraqlı və bənzərsiz adamdır. Onunla bütün söhbətlərimiz maraqlı olur. Amma bu söhbət, başqa söhbətdir. Bu müsahibəni, biz iki dostun söhbətini oxumayan məncə çox şey itirəcək. Bir sözlə, uzun-uzadı giriş sözünə ehtiyac görmürəm, məncə oxumağınız məsləhətdir.

-Yeni kitabın çap olunub, təbrik edirəm... Bir az bu barədə danışaq, mövzusu, ideyası... Ümumiyyətlə bu kitabdan nə gözləyirsən? Bu kitab sənə və oxucuya nə verəcək?

- Duyarlı olduğun və qutladığın üçün minnətdaram. kitabın yaranma səbəbi belədir. Tamamiilə fərqli bir üslubda şeirlərimi çapa hazırlarkən Quzey Kıprıs Türk Cümhuriyyətinə poeziya ilə əlaqəli böyük bir beynəlxalq şölənə dəvət aldım. Bu poeziya şölənində tanıdığım dünya şairlərindən yenidən görüşmək imkanım olacaqdı. Qəfil onlarla paylaşmaq üçün bir kitab- indiyə kimi çap olunan 3 şeir kitabımın hərəsindən 5-10 və əlavə 4-5 şeir də yenisini bir kitabda toplayıb adını qoydum "Qəvi qövmün qalı". Hətta üz qabığında 2008-ci ildə nəşr olunan "Saatım Bağdadda qaldı" şeir kitabımda gedən rəsmi yenidən istifadə elədim. Ümumiyyətlə, hər kitab bir mesajdır. Mənim bu kitabım Azərbaycan poeziyasına ciddi baxılsa, yenə deyirəm ədəbiyyat, sənət naminə baxılarsa, ciddi bir mesajdır. Hə, o mesaj nədi, deyərsənizsə, mən də deyirəm, buyurun, bacarırsaınızsa, kitabı əldə edib agah olun. Kitabın ikinci hədəfi, Azərbaycan məkanında hökm sürən bir düşüncə oluşumunun ədəbi-estetik boyutlarda necə yalın və təhlşüursuz olmasına bir göndərmə vardı.

Bu kitab məni sözün əsl mənasında dünya şairləri ilə qovuşdurdu, içindəki bəzi şeirlər İsraildə, Fələstində, Danimarkada, Türkiyədə, Suriyada çap olunub artıq. Bu kitabın İsraildə çapı gündəmdədir. Onu deyim ki, kim nə deyir desin, mən bir daha əmin oldum ki, poeziyadan xəbəri olmayanların poeziya adına nə deməyindən asılı olmayaraq, illərdir yorulmadan içimə çəkilib davam etdirdiyim özünü doğruldan eksperimentlərim, ingilis versiyasında da ruhumu qabartdı. Onu da deyim ki, 6 aydır qarşılıqlı işlədiyimiz, türkcəyə uyğuladığım bu şeirləri çox istedadlı bir türk qələm dostum ingilis versiyasında səsləndirməyi bacardı. İndi o ingiliscə şeirləri mən Azərbaycan türkcəsinə yenidən qazandıranda ortaya qərib və son dərəcə maraqlı nümunələr çıxır.

-Bu gün ədəbiyyatda kifayət qədər adı hallanan, kütləvi əsərlər yazan yazarlar oxucu qıtlığından gileylənir. Sənin yaratdığın ədəbiyyat isə ağır yüklü ədəbiyyatdır, kütləyə hesablanmayıb. Narahat deyilsən ki, oxucu azlığından?

-Azərbaycanda ən çox oxucusu olan şair mənəm. Mən oxunmuramsa, bu ölkədə özünü ən böyük və iddialı hesab edən şairlərin əllərində altı xətt-xətt çizilən kitablarım nə gəzir. İkincisi, bir kitabımın 70 nəfərdən çox oxumağına, kitabın didik-didik olduğuna özüm şahidəm. O kitab artıq məndə durur. Özü də necə oxunub. Kitabı görəndə, ən qədim mənqibələr, ən əski məxəzlər təsirini bağışlamışdı nədənsə mənə. Yaxşı bilirəm ki, mənim yazılarım həm öz yaşıdlarıma, həm məndən sonra gələnlərə, həm də məndən əvvəlki nəslə kifayət qədər stimul verib, yön göstərib. Digər tərəfdən, deyək ki, oxucum azdır. Ancaq mənim bir oxucum, elə yazarlar var ki, onların 100 oxucusuna dəyər. O sarıdan narahat deyiləm. Mən mətnin, oxucunun, kitabın, əsərin varlığının, yazının taleyinin, yazarın kimliyinin nə olduğunun fərqində olan birisiyəm.

- Bu yaxınlarda səfərdən gəlmisən. Kıprısda nə var, nə yox? Mənə çox maraqlıdır, Azərbaycanda imkanlı, geniş çevrədə tanınan, efirlərdən düşməyən bunca yazar varkən, sanballı şeir şölənlərinə niyə səni dəvət edirlər? Bunun hikməti nədir?

-Deyim də, mən dünyanın ən güclü terrorist təşkilatının üzvüyəm, məndən qorxurlar. Adamlarımıza demişəm, tapşırıblar ki, başqa cür hərəkət eləmək olmaz. Bilirlər ki, göydələnlərini partladıb havaya sovuraram.

Buna bax, inanmır. (gülür) yaxşı, yaxşı, narahat olma. Bir neçə dəfə belə şölənlərə qatılmaq imkanım olub. Belə nəticəyə gəlmişəm ki, Azərbaycan ədəbiyyatı ilə onun neftinə görə maraqlanırlar. Ancaq yaxından tanış olanda görürlər ki, dünya ədəbi ölkələri üçün Azərbaycan ədəbiyyatı əslində Azərbaycan nefti kimi bir şeydi. Mənim bu gün kənar mühitə çıxmağımda yalnız "Saatım Bağdadda qaldı" şeirlər kitabım böyük rol oynadı. O, kitab hələ də öz işini görməklə məşğuldu. Burda isə deyirlər: yox, yox, onu başa düşmək çətindir. İcazə ver, cüt səbr gətirim....

- Getdin, çıxış elədin, vətəni təmsil elədin, yeni imzalarla tanış oldun. Bunun sənə və ədəbiyyatımıza bir faydası varmı? Yoxsa sadəcə gəzib gəlmək sayırsan bunu?

-Mənim, sənin, o birisinin tanınmasının ancaq ədəbiyyatımıza, Azərbaycana xeyri toxuna bilər. Özümə gələndə, isə, ədəbiyyatda sürdürdüyüm xətti davam etdirməyin ehtirasını yaşayıram. Yeni imzalarla tanışlıqdan söhbət gedərsə, dünya poeziyasında kifayət qədər tanıdığım, təqdir elədiyim imzalar saysız-hesabsızdır. Onların hər birinin yaradıcılığına da oxucu kimi deyil, yaradıcı kimi münasibətlərim var. Şölənin gözəlliyi odur ki, bu yazarlarla, canlı şəkildə təmas, fikir toqquşmalarında bulunmaq özgə bir əhval-ruhiyyə təlqin eləyir. Bir onu bilirəm ki, bu gün, mən Xanəmir, bir Azərbaycan şairi olaraq, dünyanın heç bir müasir xalqının müasir şairindən özümü geri saymıram, əgər ağız büzməyə meyilli olmasalar, deyərəm ki, elə məqamlar var ki, məhz orda, qürurla danışmağa haqqımız var. Mənə kimsə Azərbaycanda hansısa yamaqlı, şil-şüt, oğurluq, haram nəfəsli şeirini gətirib gözümə soxmasın. Sadəcə, çoxlarına düşünmək haqqı verirəm.

- Sözsüz ki, səfər zamanı müəyyən qədər ədəbiyyat adamları ilə tanış olmusan. Hansı fərqləri gördün?

-Fərqlər və çeşidlər mübahisəsizdir. Ancaq bu fərqli və çeşidli yazarlar, üslublar, ekollar, estetik məktəblər bu gün müasir şairlərin qələmində sanki, bir az da içə çəkik bir hal təlqin edir. Şeirin ideoloji hədəfinə əşya və maddiyyatı daha çox qurban verirlər. Bizimlə olan fərqlərə gəlsək, biz maddiyyatı və əşyanı anlamırıq, onlarla tanışlıq üslubumuz, ünsiyyət dilimiz şeirdə itib, şeirdə saxtadır düşünürəm. Biz maddiyyatı və əşyanı, həyatı şeirdə öldürür, aşağılanmış bir duruma düşürürük. Həm də mədəniyyətə transfer edə bilmirik. Qərb poeziyasında, ümumi mahiyyətə varsaq, maddə, əşya ədəbiyyatın məbədində əfəndilik qazanır. Biz ağacı qutsallaşdırırq, qərb şeiri hörmətli, sayqılı edir. Texniki yöntəm baxımından isə, qərbin ağ, sərbəst səpkili mətnlərinin heca ortamı yaradır, düşüncə və məna ortamında heca assosasiyası görüntüləyir. Bizdə isə ağ, sərbəst adlı şeirlər heca təfəkküründən elmi potensial olaraq qaçdıqca, sərbəsti də gözdən salır. Digər bir özəlliyi, Qərb şeirində şairin kimlik arayışları sanki yerini varoluş savaşına gətirib ordan ideoloji çapqınlığa təslim edir. Bir az da qardianlıq hökm sürməyindədir bu şeir estetisinin mahiyyətində.

- Heç bir söz-söhbətdə, qalmaqalda adın çəkilmir, niyə bildiklərini demirsən? Bu seyirci mövqeyi, bu susqunluq nədən qaynaqlanır? Axı sən bu ölkənin ədəbiyyata tam mənası ilə aidiyyəti olan qələm adamısan. Məsələn, bu səfəri bir başqası etsə idi, indi bütün saytlarda, qəzetlərdə bir abzaslıq da olsa müsahibə vermişdi.

-Bunu mənə çox deyirlər. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat ortamını bəlirləyən kimdir axı? Mənim özümün özümə verəcəyim hesabatım var. Bir də ki, yaxşı anlayıram ki, mən əslində şair deyil, ya savaşçı, döyüşçü olmalıydım, ya da ki, şəhid. Mənə elə şeylər var ki, doğrudan qadın sayağı hərəkətlər kimi gəlir. "Ağğğbaaaağğğğ"ı, "Osmanlı"nı kimsə yazsaydı, "Göyə qayıdan mətnlər"i kim yazsaydı, "A mədəniyyətinin A dili lüğəti"ni kimsə yazsaydı, dünyanı dağıdardılar. Ancaq mən dağıtmıram. Dünya yazıqdı. İzin ver də gülüm də...

- Ədəbiyyatın sözdən başqa hansı gəliri var? Nə qazandırır sənə bu "yazı-pozu", ədəbiyyat, söz?

-Neçə milyarddan biri də mənəm. Bu ucsuz-bucaqsız kainatda heç kiməm. Yox ey, varammı, bilmirəm. Amma bax, məni görürsən, varam. Mənim mətnlərim energetik mətnlər olmaqla metafizik poetik informasiyalarla doludur. İndi bunu kimə sübut edəsən. Mən çoban olsaydım, maraqlı qoyun otarmaq üsulu tapardım. Hətta həz. Musanın da ağlına gəlmiəyən şəkildə qoyun otarmaq səriştəmi ortaya qoyub, elə "Zəbur" da o əcaib qoyun otarmağımla keçərdim. Qoyunları doğrudan da, elə otarırdım uşaq vaxtı, uzun müddət otlamaz, durub dinşəyər, mən də kitab oxuyardım. Mənim yazılarım elə yazıdır ki, bugünkü ədəbi mətnlər üçün, çox mətnləri otarır, doyuzdurur. Qazancım isə, varlığımdakı kişiliyimin ədəbiyyatla, sözlə ilişkisində, məni var edən gücü daha net hiss eləməyim, bundan sonsuz həzz duymağımdır. Mən sözdən belə çəkinməzdim əvvəllər. İndi isə, sözdən, onu deməkdən, yazmaqdan, söyləməkdən, hansı sözü yazmaqdan o qədər çəkinməyim, ehtiyat eləməyim var ki. Getdikcə sözlərin varlığıma uzaq meteorlar kimi başqa planetlərdən qopub gəlməsi mənə dəyib dağılması deyil, nədənsə Allaha dönüşməsi nəfəsimi kəsir. Mən İlahi mazaxistliyi xoşlayıram.

- Sənin bu "çal-çağırdan" bu qədər uzaq durmağının səbəbi nədir? Niyə inzaivadasan?

- Hər məkanı öz sahiblərinə buraxmaq lazımdır. Oğru dünyasının yığışdığı yerlə, quldurların dünyasını eyni yerə çəkmək də, elə hər ikisiylə babaların da yerini səhv salmaq olmaz da!! Mən olmasam, çoxlarının dəyəri qalmaz. Ancaq onların olub-olmamasının "bu tərəfə", "bizim tərəflərə" nə qədər faydası olub-olmaz özün bir götür-qoy elə. Bir də kimsə hardasa olmalıdır axı. Hamı eyni istiqamətdə axıb gedir. Bu axının eyniistiqamətli sürünməkliyi kimsəni qorxutmurmu? Hesab edirəm bu gün erkək ruhlu yazar ortalıqda atılıb-düşməz.

- Niyə populyar deyilsən? Populyarlığın yolunu bilmirsən, yoxsa populyar olmaq istəmirsən?

- Halaldı sənə. Səhərdən bəri eyni sualı verirsən əslində. Mən də bilə-bilə eyni suallarına fərqli cavablar guppuldadıram. Bu sənin ustalığındır.Əgər belə demək mümkün olsa, bu ədəbiyyat aləmi bir sistemdir. O sistemin içində hər kəs öz missiyasını yüklənməlidir. Bu missiya kimisinə təşkil olunur, kimisinə də verilir. Mən tapmışam. Tapmışam ki, kişi şeir yazar, yazı yazar. Kişi zamanı duya bilər. Necə ki, neçə-neçə min illər qabaq bu yurdun kişiləri martın 21-dən 22-sinə keçən gecənin necə bərabərləşdiyini hiss edə biliblər. Mən də düşüncə zamanını hiss edirəm. Ona görə də, öz yerimi tapdığımı düşünürəm. Mənim kimisinə heç nə verilməz, yaxud da yeri təyin olunmur. Mənim kimiləri, əvvəl-axır aldığını sökə-sökə tapır.

Mən desant birləşmələrində xidmət eləmişəm. Həm də döyüşdə düşmən bilməsin, qarşı tərəf görməsin deyə, bulunduğun təbiətin rənginə görə geyinərsən. Yerə elə yatarsan ki, sezilməyəsən. Böyründən, bəzən üzərindən ayağını basıb keçərlər. Əsas olan bilinməməyindir. Mən bax, oyam. Bilinsəm də, yenə "o məsələyə" hazıram.

- Ədəbi prossesləri kənardan, sakitcə izləyəndə həqiqətləri daha yaxşı görmək olur, nəinki içində olanda. Nə görürsən uzaqlardan?

Azər Turan demişkən, işində ol, əmioğlu. Proses yoxdur, fərdlər var. O fərdlər prosesə də aldana bilər, məğlub ola bilər, uda da bilər. Əsl proses yazarı; öz dayandığı poetik təravəti və hidayəti taleyində özəlləşdirib ideoloji boyutların təhlükəsizliyindən adladaraq mədəniyyətə yetişdirə bilsin.

Ədəbiyyatın uzağı, yaxını olmur. Ədəbiyyatın zamanı olur. Hesab edirəm ki, ədəbi ölkəmizdə dan sökülür. Üfüqlərin qızartdağından bayılıram. Allahın hər türlü lütfünü ədəbiyyatımızın istənilən qanadında görürəm. Azərbaycan ədəbiyyatı bu gün də öz varlığını dünyaya hiss elətdirəcək dərəcə deyil, dadızdıracaq dərəcədə təvazökarlığına doğru gedir.

Söhbətləşdi: Cəlil Cavanşir

Ədalət.-2012.-20 mart.- S.7.