AĞLAMA İYDƏ ÇİÇƏYİ...

Sona Çərkəzə oxucu məktubu

Bu günlərdə indi sizə təqdim edəcəyim kitabı təkrar gözdən keçirdim. Açığını deyim ki, bu da səbəbsiz olmadı. Həqiqətən ürəyimcə olan, son dərəcə səmimi, xüsusilə dərdə çiyin verməyi bacaran "dərddən yoruldum!" deməyən Sona xanımın sözarası etdiyi bir işarə məni onun söz dünyasına bir də çəkib apardı. Bu işarə həm də bir ipucu oldu. Bir az da açıqlasam, biz böyük sözdən, böyük ədəbiyyatdan danışırdıq və söhbətimizin mövzusu da Söz idi. Bax, mən də az-çox sözdən bəhrələnən, ona sığınan, onunla özünü güvəncli bilən bir yazar kimi başladım Sona xanımın işıqlı sözlərinin ardınca getməyə.

Burda bir məqamı xüsusilə qeyd etməliyəm. Sona xanım ədəbiyyat adamıdı. Hər günü, hər saatı kitabların, sözlərin arasında keçir. Təkcə oxuyub öyrənmək, günü başa vurmaq üçün yox, həm də vaxtından çox erkən qarşılaşdığı, ürəyinə, ruhuna hakim kəsilən ağrıları, itkiləri, dərdləri ovundurmaq üçün. Çünki onun sözdən başqa köməyi, məsləhət yeri, sirdaşı yoxdu. O bütün ürəyini, bütün duyğularını qələmə pıçıldayır, qələm də vərəqlə təmas qurur. Beləcə, duyğuyla, düşüncəylə, yaşamla, onun özünə aid olan həyatla kağız arasındakı yolun körpüsü qələm olub. Yaxşı ki, Sona xanımın qələmi var və nə yaxşı ki, o qələm təkcə Sona xanımın gördüklərini, dünyasını, yaşantılarını yazmır. O həm də yazılanların işığında çox mətləblərə aydınlıq gətirir.

Məhz Sona Çərkəzin mətbuatda işıq üzü görmüş yazılarının böyük əksəriyyətini oxumuşam. Hətta müəyyən bir qismini "Ədalət" qəzetində oxuculara təqdim edilməsində vasitəçi də olmuşam. Hər dəfə onun yazılarını oxuyanda, yazıları ilə bağlı fikirlərinə çox rahatlıqla qulaq asan, müəyyən məqamlarda hansısa bir sözə yaxşı mənada əl gəzdirmək istəyinə etiraz etməyən Sona xanımın çöhrəsində, xüsusilə gözlərinin dərinliyində yurd salan kədər məni çox narahat edir. Düşünmüşəm ki, Sona xanım həmişə oyaq olan o kədərlə görəsən necə yuxuya gedə bilir? Çünki o kədər o qədər diridi, o qədər canlıdı ki, onu görməmək mümkün deyil. Belə olan halda sahibinə onun rahatlıq verəcəyini düşünmək də yanlışlıq olar. Bax, bütün bu xırda və əslində böyük detalın ətrafında saatlarla fikirləşib sonda bu qərara gəldim ki, həyatını şam edən, gözünü təşnə edən bu insanlar üçün bu qismət, bu taleh bir növü vergidi. Görünür, Allah kimə nəyi necə verəcəyində heç vaxt yanılmadığı kimi, Sona xanımın bəxtinə yazdıqlarında da yanlışlığa yol verməyib.

Sona Çərkəzin müxtəlif mətbu orqanlarında publisist yazıları dərc edilib. Həmin yazıların da hamısının əsas qəhrəmanı, daha doğrusu, qəhrəmanları onun doğmaları və doğmaların ətrafında olan insanlardı. Bu yazılar həm xatirə təsiri bağışlayır, həm tərcümeyi-hal, həm də onun barəsində yazdıqlarının oxuculara təqdimatı yükünü daşıyır. Ən maraqlısı budur ki, həmin yazıların heç biri o birini təkrar etmir. Amma bir zəncirvarilik var bu yazılarda. İstər rəhmətlik Çərkəz müəllimin barəsində olsun, istər atası barəsində, istər qardaşı barəsindəg Ümumiyyətlə, o, vaxtından əvvəl özünün yazdığı kimi, həyatın üzünə gülməyə başladığı bir vaxtda doğmalarını itirdiyindən bu yazılarla təkcə təsəlli tapmır, həm də bir növ insanlığa qarşı bir meydan açır, bir çağırış edir. Məqsəd də ətrafımızda olanlara diqqət və qayğı tələbidi. Sona Çərkəz vurğulayır ki, biz kimlərisə gözləmədiyimiz halda, gözləmədiyimiz yerdə itirə bilərik. Odur ki, diqqətli olmalıyıq. Şair demişkən, sağlığında hər kəsin qiymətini verməliyik.

Ümumiyyətlə, Sona Çərkəzin publisist yazıları bir növ insanlığa xitabdır və mənə elə gəlir ki, bu xitabı həm dəyərli oxucular, həm də Sona xanımın həyatını bilənlər təqdimatsız duyurlar. Çünki hər sözün, hər fikrin arxasında insan dayanır, şəxsiyyət durur. Müəllif də bunu işıqlı, səmimi sözlər vasitəsilə bizlərə pıçıldayır.

"Daş olmaq istəyirəm" kitabının müəllifi də Sona Çərkəzdi. Mən bu kitabı Sona xanımdan qəbul edəndə düşündüm ki, yəqin bu kitabda Sona xanımın mətbuatda çap olunmuş publisist yazıları toplanıb. Amma kitabın mündəricatını gözdən keçirəndə bir anlıq duruxdum. Etiraf edim ki, həmin ana qədər Sona Çərkəzin şeirlər də yazdığından xəbərsiz idim. Odur ki, şeirləri oxumağa başladım və oxuduqca da qəribə hisslər yaşadım. Çünki bu şeirlərin birmənalı olaraq hamısında Sona Çərkəzin özü var idi. O mənimlə söhbətlərində necə idisə, şeirlərində də mənimlə o cür danışırdı. Bu şeirlərin səmimi pıçıltısını duymamaq qeyri-mümkün idi. Birmənalı olaraq deməliyəm ki, Sona xanım böyük şairlik arzusunda olan qələm adamı deyil. Amma o arzu ilə yaşayanların çoxlarından dəyərli və məntiqli misraların müəllifidi. Çünki o, şeiri nəyəsə görə, nəyinsə xatirinə yazmır. O içindəki dərdi, nisgili, xatirəni misraya çevirir. Məsələn,

Köçüb gedən dərd qoyur,

Qalan dərddən boğulur

Ağlama, dözəmmirəm,

Ağlama, atam oğlu...

Və yaxud:

Qayıdıb bəxtəvər uşaqlığıma,

Unutmaq istərdim qayğılarımı.

Duyğusuz olana kim nə deyir ki!

Mən də qoy itirim sayğılarımı.

Bu misralar hər birimizin içindən gəlib keçə bilər... Bu fikri hər birimiz yaşaya bilərik. Amma ifadə etmək, şeirə çevirmək haqqı Sona Çərkəzə məxsusdu. Və yaxudda:

Gedişin gözümün nurunu aldı,

Sanma təkcə elə bu oldu dərdim.

Dönüb baxammıram o kəndə sarı

Gedib çatmadığım yol oldu dərdi.

Bəli, bu qədər dərdin içində dərdin həm də yola çevrilməsi, səni də bu yolun yolçusu etməsi maraqlı fikirdi. Amma onu görmək, o yolu seçib onunla getmək hər adama nəsib olmur. Bu vergi də Sona Çərkəzin qismətinə yazılıb. Ona görə də Sona Çərkəz onun misralarına dodaq büzənlərə həm təəssüf, həm də acı bir istehza ilə deyir:

Qələmimə dodaq büzən yazıqlar

Mən yazmağı, siz qeybəti bacardız

Yadımdadı bir zamanlar elliklə

Məni görcək qabağıma qaçardız.

Doğrudan da belədi, həyatda diqqəti çəkən, maddi durumun, kürsünün, geniş imkanların olanda ətrafda o qədər adamlar olur ki, sən də bu ətrafdakı adamların günəşinə çevrilirsən. Onlar da günəbaxan kimi səni izləyirlər. Amma həmin o saydıqlarım tükənəndə və yaxud payızın sərt sınağına tuş gələndə o günəbaxanlar da elə bil şaxtaya düşürlər, ətrafda heç kimi görmək olmur.

Mən Sona Çərkəzin bu kitabını oxuyandan sonra onsuz da əvəldən mənə bəlli olan bir çox mətləbləri yenidən xatırladım, onların mahiyyətini yenidən anladım. Bu işdə də mənim ən yaxın köməkçim şeirlər oldu. Yenə deyirəm, tam səmimi, ütüsüz, bəzəksiz, doğulduğu kimi kağıza köçürülən şeirlər. Kimsə bunları yarımçıq, çiy və hətta gərəksiz də saya bilər. Bu onun öz işidi. Ancaq mən qətiyyətlə, əminliklə bildirirəm ki, mən özümə oxşadığım kimi, Sona xanımın misraları da onun özünə, öz dünyasına bənzəyir, güzgü kimi onu əks etdirir.

Sonda bu misraları diqqətinizə çatdırıram. Oxuyun və düşünün:

Ağla iydə çiçəyi,

Mənlə sən ağla barı

O səni çox sevərdi

İtirmə etibarı.

Hə, hər halda biz ən azı özümüz özümüzə etibarlı olmalıyıq. Bu etibarı qoruyaq, nəyin bahasına olursa olsun!..

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2012.-22 may.-S.5.