QEYRƏT CƏNGİ VƏ SEVGİ NOBARI

Ədəbi-bədii romandan - parça

Mənəvi-əxlaqi mövzularda bədii seriallar: «Sınaq», «Mənim analı dünyam», «Qızıl at və torpaq», «İlk məhəbbət» romanlarının, «Qayaların göz yaşı», «Özümü axtarıram», «Vida görüşü»g povestlərinin - Azərbaycanda, onun hüdudlarından kənarda çap edilmiş əsərlərin, bu yaxınlarda işıq üzü görmüş «Zəmanələrlə üz-üzə» ömürnamənin müəllifi Cəmil Əlibəyov oxucularla yeni görüşə gəlmişdir.

NİYYƏT SƏRGÜZƏŞTİNƏ PROLOQ ƏVƏZİ

Ağır-əndişəli zəmanənin hökmü ilə təsisat tapmış Azərbaycan Uşaq fondu min-min binəsibə həyan olduğu kimi, torpaqdan yetim qalmış bu sətirlərin müəllifinin də imdadına çatdı.

Əsatir-mif üslubunda təhkiyə edilmiş «Qeyrət cəngi və sevgi nobarı» romanı itirilmiş Qarabağa, ana yurda fədakarlıq xidmətinin rəmzi olan mücahidlik, nankor qonşuya qurduqları vəhşi oyunlar zəminində nifrət aşılayır.

Romandan seçilmiş hekayətlər Uşaq Fondunun əməkdaşı, aktrisa Rövşanə ilə fransalı telejurnalist, azərbaycanlı nəcabətli Adılonun söylədikləri əsasında sizlərə çatdırılır.

ALIN YAZISINDA SƏRT DÖNGƏLƏR

Ötən əsrin qürub çağı idi.

Bir gözümüz ağlayır, bir gözümüz gülürdü. Hamılıqla qəm-qüssə yeyirdik. Xoşbəxtliklə məyusluq bir-birinə qarışmışdı. Nənəmin pırtlaşıq düşmüş yumağı təkin ucunu tapa bilmirdik.

Hamı qəm yeyir, hamının gözü yolda, qulağı səsdə idi. Haçan xəstə torpağımıza əncam çəkiləcək, bu hamının ürəyincədir. Mənim də.

Ucqar dağ kəndindən sənət eşqi ilə paytaxta gəlmiş qızın aktrisa olmaq məftunluğu üzərinə dolu yağırdı. Nəki şirin xəyallarım var şülküt olmuşdu. Vaxt olacaqmı mənim «qaçqın», «köçkün» ayamam üstümdən götürülsün. Mənə qarabağlı - sənət adamı hörməti ilə xitab etsinlər.

Köçkün isə - yurdsuz, köksüz, nələrə görə isə daha çox da ehtiyac ucbatından özünü oda atan səfil anlamı yaradırdı. Mənim səhnə həyatım, hələ kənddə ikən «Qaravəlli» məişət timsallı teatrı ilə bağlı olmuşdu. Bu Şuşa təsiri idi. Yadımdadır ki, hətta yolunu azmış uşaqları «Qaravəlli» hədəsi ilə düz yola gətirərdik.

İndi, qarabağlı - yurdunu itirmiş binəsib sayılır. Tənə yeri olub!..

Xoş niyyətim önünə tir itələnmişdi.

Dəhşətli qəziyyə çoxlarınızı sarsıtdı. Mətbuata sızmışdı: «Qarabağın dağ kəndinin qızları erməni vəhşilərinin əlinə keçmək vadarlığında qalanda, namuslarını qorumaq üçün özlərini qayadan atmışlar». Vəssalam! Son dərəcə qürur doğuran namus fədakarlığı ilə hədsiz dərəcə kədər təlqin edən ölüm məni sarsıtmışdı. Axı, o qızlar mənim canbir rəfiqələrim idi. Bənövşə, Mətanət, Qiyamət - kəndimizdə ilkin yaradılmış rəqs dəstəsinin, teatr truppasının üzvləri idilər. Və məni bu sənətə onlar ruhlandırmışdılar, təkan vermişdilər.

Bənövşə gözəllər gözəli idi. Uzun hörükləri dabanını döyəcləyirdi, ala gözləri gecə-gündüz məni izləyirdi.

Artıq Azərbaycan Uşaq Fondunda işləyirdim.

Nə kəndimiz bizim idi, nə o şərəfli ad-san!

Fondda mənə həvalə edilmiş şöbə əsasən Qarabağ köçkünləri ilə məşğul olmalıydı. Ancaq hələ sövet dövründə uşaq evlərində, xüsusi internatlarda tərbiyə olunanlar da bu şöbənin qayğıları qismində idi. Ancaq hökumətin bunlar üçün ayırdığı vəsait kifayət etmirdi. Qaçqın və köçkünlər üçün nəzərdə tutulmuş maddi köməyə ayrı-ayrı təşkilatları da cəlb etmək lazım gəlirdi. Xocalı qırğınından sonra binəsiblər, ata və analarını itirmişlər, şikəstlik tapmış uşaqlar cürbəcür və çox çətin hamilik tələb edirdi.

Xeyirxah adamlar imdadımıza çatırdı. Onlar iki qəbildən ibarət olardı. Birincilər yardımlarını təklif üçün gəlirdilər. İkincilər hörmətli Prezidentin ziyarətçiləri idilər, həm də yardım niyyətlərini söyləyib, məsləhət almaq möhtaclığına görə bura üz tutmuşdular. Birincilərin təklifi şöbələrin hamısı ilə bağlı olardı, ikincilər içəridə, Prezidentin hüzurunda xeyirxah işləri üçün ona minnətdarlıq, isti söz deməyə şərait yaradılmayacağını güman etdiklərindən, ürək sözlərini, içəri girməmişdən bizə deyərdilər: kişini ziyarət etmək istəyirik. Hamımızın həyatında onun yeri görünür. Əsl azərbaycanlı qeyrəti var onda.

Buna istinadən biz xatircəmləşib, öz işimizlə məşğul olardıq. İş isə başdan aşırdı.

Bu dəfə qəbula gələnlər, nədənsə məni həyəcanlandırmışdı. Səksəkəliydim. Elə bir görüşün intizarında idim ki, ürəyimi deşən nigarançılığımı soyuda bilsin.

Qapı ağzında Qızıl Xaç cəmiyyətinin libasında gördüyüm qonaq məndə ümid qığılcımı yaratdı. Hər halda ürəyimin başındakı təlaşlı soraq bunlarla bağlı idi. Əsirlərlə məşğul olan xüsusi komissiya fəaliyyət göstərirdi, təhlükəsizlik komitəsi öz xətti ilə bu binəva, yazıq, zavallı insanların macəraları ilə məşğul olurdu. Əsirlərlə bağlı xeyir xəbərləri də ən çox onlardan umurduq.

Qızıl Xaç cəmiyyəti ancaq sərhədlərdə vəziyyətlə - atəşkəsin durumu ilə, bir də əsirlərin taleyi ilə bağlı iş aparırdı.

Ürəyimə dammışdı ki, bunlardan heç olmazsa, namus naminə özlərini ölümün qucağına atanlara dair rəfiqələrimdən səhih bir xəbər ala bilərəm. Ağlına gələn, başına gələr demişlər. Köməkçi kabinetə getməyi təklif etdi.

Prezident üzbəüzdəki kürsünü göstərdi və Qızıl Xaç cəmiyyətinin təmsilçisini təqdim etdi.

- Vahid yoldaş, xeyirxah bir iş üçün təşrif gətirib. Qızıl Xaçın təmsilçisidir.

Sonra cavan oğlanın missiyasını açıqladı.

- Fransızdır. Tədqiqatçı reportyor kimi Parisdə «Haqqın səsi» adlı silsilə verilişlər aparır. Azərbaycana gəlişinin məqsədi, bizimkilərin eliyə bilmədikləri, imkan xaricində olan işi bədbəxt deyim, yoxsa xoşbəxt adlandırım - namus cahangirləri barədə gerçəkliyi dünyaya çatdırmaq istəyidi.

Bu tanışlığın mənə dəxaləti var idi, ancaq mənim girəcəyim kol deyildi. Bəs nə üçün mən hədəf seçilmişdim?

Bu dolaşıqlıqdan məni cavan jurnalist özü qurtardı.

- Hörmətli Prezident buyurdu ki, siz uzunsaçlı qızların yurdundansınız. Ərgünəşin Gəlinqaya kəndindənsiniz.

Mən, fransız jurnalistinin türkcə danışığından ürəkləndim və yarı azərbaycanca, yarı fransızca cavab verdim.

- Bəli, mən indi xaraba qalmış, murdar erməni ayaqları altında inləyən o bədbəxt torpaqdanam. - İncikliyimi dilimə gətirdim. - Bilmirəm, Fransanın erməni lobbisi sizə necə aşılayıb qızların taleyini?!

- Bu haqda, hadisə yerindən hazırlamaq istədiyim silsilə verilişlərdən səhih xəbər tutacaqsınız. Verilişin disketini sizin saytınıza köçürəcəyimə söz verirəm.

Mən, imkanım çərçivəsində bildiklərimi sizə deyərəm. Hörmətli Prezidentin icazəsi ilə.

Akademik söhbəti məndən əvvəlki yönümə gətirdi. Üzündəki məmnunluq və narahatçılıq cizgilərinin bir-birini əvəz etməsindən anladım ki, bu təkcə Uşaq Fondunun razılığı ilə baş tuta bilən iş deyil.

Fransız jurnalisti, hansı inamla gəlişinin məqsədini təkrarladı, təəccübləndim: Axı, fondun rəhbəri - akademik İsmayıl Əli oğlu siyasət adamı idi, onunla açıq danışmaq məqbuldu.

Mən isə aktrisayam, başqasının fikir və davranışının ifaçısı.

Tezliklə aydın oldu ki, məndə bu səfərə maraq oyatmaq - indi ən mühüm vacibatdır.

Söhbəti olduğu kimi sizə çatdırıram.

«Mən «Haqqın səsi» kanalının aparıcısıyam. Xəbər tutdum ki, Parisin «azad qadınlar» küçəsində, iki türk qız xeylağının lüt-üryan konserti təşkil olunub. Mən - universitetin türk şöbəsində oxumuş jurnalist buna biganə qala bilməzdim. Həmkarlarımdan müəyyən məlumat ala bildim. Həmin küçədə Kabaredəki estrada konsertində uzunsaçlı türk qızları rəqs edirmişlər: lüt-üryan!... inanmadım. Hər halda qanımdakı türk qanı çoşdurdu məni. Xeyli tədqiqatdan sonra qərara aldım ki, mən buna aydınlıq gətirməliyəm. Bəs üçüncü qız? Deməli o əsir alınmışdır. Nənəmin də xəbər - ətər yox idi...

Səfərimin məqsədi budur!

Beynəlxalq Qızıl Xaç cəmiyyəti iddialarıma aydınlıq gətirdi. Ancaq məhdud halda Sizin saytlarda belə bir xəbər diqqətimi çəkdi. Qarabağda qızlar vəhşi ermənilərin təcavüzünə məhkum olmamaq üçün namuslarını ölümlə mühafizə ediblər.

Düşündüm: ola bilər ki, mərhumların adını qoyublar bu küçə qızlarınag Kara gələn və Qızıl Xaçı maraqlandıran o oldu ki, üçüncünün cəsədi qeydə alınmamış, qızın əsirlikdə olduğu güman edilir. Və səfəri buna istinadən sənədləşdirə bildim.»

Fransız jurnalisti Prezidentdən məndən əvvəlki söhbəti - Parisə səfərinin onda yaratdığı təəssüratları lentə almağa icazə istədi.

Prezident, çoxdan bu barədə fikirləşdiklərini və bunları başbilən adamlarla bölüşmək, dəqiqləşdirmək istədiyini açıqladı.

- Yetmiş ikinci ildə mən Parisdə olmuşam. Dünya avtomatika konqresində. Mən bu sahənin mütəxəssisiyəm. Peşə anlayışı ilə tanışlıqdan əlavə, milli tarixi detalların rolunu mənimsəməyə çalışmışam. Onlardan ikisi Parislə bağlıdır.

- Eyfel qülləsi?

- O öz yerində.

- Luvr?

- O da yox! Fransızların öz sabiq başçılarına münasibətdə sabitqədəm olmaları!

Tarixdən bilirdik ki, XIV Lüdoviq kim olub. Yazılanlara görə bir nəfər əyalət başçısı krala məlumat verib ki, mənim kəndlilərim acından ot yeyirlər. O da deyib ki, xoşları gəlir, qoy yesinlər.

Jurnalist, akademikin kralın şəxsiyyətində nəyi qabartmaq istədiyini duyub, əlavə elədi. Onun qızına səksən dayə qulluq edərmiş. Və özünü «Qızıl kralı» elan edibmiş. Akademik mətləb üstünə gəldi.

- Fransız xalqı, mənim bildiklərimə görə bu gün də onu hörmətlə yad edir.

- Çünki Fransanın tarixinin bir səhifəsi onun adı ilə bağlıdır.

- Bizi Versal sarayına ekskursiyaya apardılar. Heyrətləndik, saray «Qızıl Kralı»n dövründə necə ehtiram, qayğı, sevci ilə qorunur, dəbdəbə içərisində saxlanılırdısa, indi də o cür yüksək maraq və ehtiramla nüfuzlu məbəd sayılır.

- Nəyə təəccüb edirsiniz?

- Fransanın öz keçmişinə ilahi bir məhəbbətlə vurğunluğuna! Xalq - millət üçün birinci amil-şərt budur - keçmişə güvənmək, gələcəyə addımlamaq.

Buna görə də deyirik: bizim ölkədə neçə fransız varsa, bir o qədər Fransa var.

- Cənab Adılo, bu sualla sizi narahat etməkdə məqsədim var. Biz, artıq müstəqil dövlətik. Anlayırıq ki, istiqlalın bütün nemətlərini əxz etmək hələ irəlidədir. Güman edirəm ki, ən vacibi qismətimiz olub. Dövlətçilik ənənələrimizi davam etdirə biləcəyik. Təbii - ənənə - başçının simasında bərqərar olur. Hökmdar isə mələk deyil, insandır, onun da qüsurları, səhvləri ola bilər. Məmməd Əmin Rəsulzadə Şərqdə ilk demokratik respublikanın başçısı olub. Onu getdirdilər. Onların hər birinin xalq üçün faydalı əməlləri olub. Mən bir neçə respublika başçısı dövründə işləmişəm.Kreml sonrakıların hərəsini bir bəhanə ilə vəzifədən kənarlaşdırdı. Adlarını da çəkə bilərəm: Nəriman Nərimanov, M.C.Bağırov, İ.Mustafayev, V.Axundov, K.Bağırov, Mirzə İbrahimov, Ə.Vəzirovun dövrünün onların dövlətçilik izlərini itirməyə çalışıblar. Prezident İsmayıl Əli oğlu Mənim həyatım ömürnaməsində müasirləri haqqında həqiqətlər çap - kitab əbədiliyi vermişdir.

- Bəs xalq?

- Xalqın, onları ürəyində saxlamağa gücü çatıb. Ancaq!

- İnsan nəsilləri dəyişdikcə, ürək arxivi də boşalır, xalq «dövlətsiz» qalır.

- Cənab Heydər Əliyev böyük cəsarət - iradə göstərib, Nərimanova paytaxtda böyük abidə qoydurdu. Heydər Əliyev işgüzar, millətsevər, müdrik şəxs idi. İndi onun özünə heykəllər ucaldılır, yalnız Azərbaycanda yox! Dünya fatehi İsgəndərə də bu qədər abidə qoyulmamışdı.

- Nədəndi narahatçılığınız?

- Sizlər necə nail oldunuz ki, dövlət başçısı kimi qüsurlarını bilə-bilə kralların nüfuzunu qoruya bilmək mümkün oldu. Dövlətçilik ənənəsi sınıqlığa məruz qalmadı.

- Bayaq dediyimi təkrar edirəm, sizə şamil etməklə, hər bir azərbaycanlı o səviyyəyə malik olmalıdır ki, deyəsiniz - hər birimiz Azərbaycanıq!

- Babanızdan eşitdiklərinizə və burada ilk müşahidənizə binaən bu mümkün ola bilərmi?

- Sizinlə həmfikirəm bu məsələdə. İndi zəngin sərvətlərimizdən faydalanırıq. Namus fədailəri olan qızlar kimi - cəmiyyətdə mövqeyindən asılı olmayaraq, hər bir millət üzvü istiqlalın bu ümdə - ilahi nemətinə yiyələnməlidir!

(Ardı var)

Cəmil Əlibəyov

Ədalət.-2012.-30 noyabr.-S.5.