Ceyhun Musaoğlu: "Qoy başqaları da mənim kimi yaşasın"

Müsahibim Jurnalist Ekspert Mərkəzinin rəhbəri, yazar Ceyhun Musaoğludur.

- İstərdim öncə sənin jurnalistikaya gəlişindən danışaq. Neft Akademiyasını bitirmisən, bəs jurnalistikaya necə gəlib çıxdın?

- 1991-ci ildə iki "5"-lə Neft Akademiyasının axşam şöbəsinə qəbul oldum. İkinci kursda oxuyanda, 1993-də əsgərlik yaşım çatdı və hərbi xidmətə getdim. 4 ildən sonra, 1997-ci ildə hərbi xidmətdən qayıtdım. Ali təhsilimi davam etdirməyə başladım. Yaş çox, qayğılar düşüncəmi yükləyib, müharibənin dumanı başımdan çəkilmir... Kafedra müdirim dünya səviyyəsində öncül yer tutan görkəmli alimimiz Rafiq Əliyev idi. O mənim həmin dövrdəki psixoloji vəziyyətimi dəqiq anladı. Ömrüm boyu Rafiq Əliyevə borcluyam. Həyatın tərifini o, mənə öyrətdi. Qrup yoldaşlarımdan hər şeyə görə fərqlənirdim. Əsasən də yaşıma və başıma görə. İşləməliydim, ev almalıydım, ailə qurmalıydım. Oxumaq planımda yox idi. Elə o dövrdə, Şahvələd Çobanoğlunun rəhbərlik etdiyi "Günaydın" qəzetində işləməyə başladım. Daha doğrusu başlamadım, hardansa "Günaydın"a düşdüm. Jurnalistikadan ümumiyyətlə xəbərim yox idi. Baxmayaraq ki, orta məktəbdə hamı mənim jurnalist olacağımı dəqiqləşdirmişdi. Ona görə ki, inşaları özüm yazırdım və həmişə əla qiymət alırdım. Yaşıdlarımdan fərqli olaraq, bədii kitab oxumağı, şeirlər əzbərləməyi sevirdim. Bəxtiyar Vahabzadəni, Səməd Vurğunu, Eldar Baxışı, Müşfiqi, Cəfər Cabbarlını, Süleyman Rüstəmi, Tofiq Bayramovu, Nüsrət Kəsəmənlini əzbər bilirdim. Hansı bədii kitab çıxırdı, valideynlərim onu mənə alırdı və oxuyurdum. Yəqin jurnalistikaya yolum burdan başlayıb. Tamam fərqli ixtisasa yiyələnməyimə baxmayaraq, yenə jurnalist oldum. Bəlkə də neftçi olsaydım indi qaz vurub, qazan doldururdum. Bəkə də... Ancaq bu barədə heç düşünmürəm. Əksinə sevinirəm ki, qismətim jurnalistika oldu.

- İlk yazını xatırlayırsanmı?

- Əlbəttə xatırlayıram. Baş redaktorum Şahvələd Çobanoğlu, redaktorum Xədicə İsmayıl idi. İlk yazımı "Günaydın" qəzetində yazmışam. Mən Şahvələd Çobanoğludan öyrəndim ki, əsas yazmaq deyil, pozmaqdır. O bunu təcrübədə sübut elədi. Əsas açıqlama almaq, telefonla danışmaq, informasiyanı gətirməkdir. Gənc həmkarlarımıza da belə deyirəm. Əsas odu xəbəri gətir, onu mən yazacam, sən də mənim yazdığıma baxıb, necə yazmaq lazım olduğunu biləcəksən.

İlk dəfə Sulardan Xilasetmə İdarəsinin rəisindən açıqlama alıb yazmışam. Bir aydı işə gəlirəm, amma hələ bir cümlə belə yazmamışam. Çimərlik mövsümü idi, iclasda Şahvələd bəyə dedim ki, necə müəyyənləşdirmək olar, insan batmağa başlayandan neçə dəqiqə sonra onu xilas etmək mümkün deyil, yəni boğulan insan neçə dəqiqə mübarizə apara bilir... Sualım çox xoşuna gəldi, dedi ki, bunu Sulardan Xilasetmə İdarəsinin rəisi ilə dəqiqləşdirim. İdarə rəis boğulmağa başlayan adamın 6 dəqiqə mübarizə apara bildiyini dedi. Açıqlamanı yazdım və məqalənin adı belə oldu: "Cəmi altı dəqiqəmiz var". Yazı qəzetin manşeti oldu. Hələ də həmin qəzeti saxlayıram.

- Sonra hansı ilk yazılarından birinin sənin həyatında iz buraxdığını düşünürsən?

- Bilmirəm həyatda iz buraxmaq necə olur. Bircə onu bilirəm ki, jurnalist həyatımda heç vaxt unutmayacağım çox hadisələr baş verib. İlk hadisə AXCP sədrinin müavini Əli Kərimlidən müsahibə almağım oldu. Əli bəy müsahibədə nə danışmışdı hamısını sözbəsöz vərəqə köçürmüşdüm. Şahvələd bəy yazını oxuyub hirsləndi, "Bu necə yazmaqdı, Əli Kərimov nə deyib hamısını köçürmüsən" ifadəsi hələ də qulaqlarımdan çəkilmir. Ardınca soruşdu: "Yurdçusan?". Başa düşmədim nə deyir? Yurdçu nə demək idi? Anlamırdım, xəbərim yox idi... Sən demə, cəbhədə yurdçu-klassik qırğını gedirmiş, müharibədən gəlmiş adam idim, elə bilirdim qırğın yalnız bir cəbhədə ola bilər...

- Görürəm Şahvələd Çobanoğlu sənə çox yaxşı dərs keçib...

- Ona həmişə minnətdaram. Qəzet dilində bir cümlə belə yazmağı bacarmırdım. Sulardan Xilasetmə İdarəsinin rəisi ilə telefonda danışmağıma qulaq asandan sonra dedi ki, sən mütləq jurnalist olmalısan. Getmək istəyirdim, icazə vermədi.

- Amma bütün jurnalistlər kimi, sən də addım atmağı öyrəndiyin ocağı tərk etdin.

- Getmək mübarəkdi. Azdan-çoxdan xəbər yazmağı bacarandan sonra daha çox yazmaq, daha çox pul qazanmaq istəyirsən. "Günaydın"ın maddi vəziyyəti yaxşı deyildi. Şahvələd bəy çox sağ olsun, imzamın tanınmasında böyük rol oynadı. Sonra "Hürriyyət" qəzetindən təklif gəldi. Orda peşəkarlaşdım. Müxbirlikdən redaktorluğa qədər yüksəldim. Ölkənin ağır illəri idi - 2000-2003-cü illər. Ölkədə cəmi 3 qəzet oxunurdu - "Yeni Müsavat", "Hürriyyət", "Azadlıq". O qəzetlərdən birinin redaktoru olmaq böyük üstünlük idi. Bir müddət həftəlik nəşr olunan "Politika"da çalışdım. Keçmiş prezident Əbülfəz Elçibəy Kələkidən qayıtdıqdan sonra, "Günaydın" qəzeti "Yeni Günaydın" adıyla təkrar çap olunmağa başladı. Həmin dövrdə AXCP-də qarşıdurma pik həddə çatmışdı. Artıq imzası olan jurnalistlərdən hesab olunurdum. Beləliklə başa düşdüm ki, mən jurnalistika üçün doğulmuşam.

-"Alma"qəzetində də çalışmısan. Necə xatırlayırsan o qəzeti?

-"Alma" çox gözəl qəzet idi və o qəzetdə peşəkar insanlar çalışırdı. Bu yaxınlarda səhv etmirəmsə 7 yaşı tamam oldu və mən "Facebook"da bu qəzet haqqında "Bizim "Alma"mız" deyə yazdım. "Alma"nın bütün yazarları tanınan və sevilən imzalar idi. "Alma"dan sonra Zahir Əzəmət iki böyük sayta rəhbərlik elədi, mən QHT rəhbəri oldum. Zahir Əzəmətin saytda yaratdığı bölmələrin çoxusu indi müstəqil saytlardır. Qəzetin redaktoru Elnur Astanbəyli o vaxt da, indi də yüksək peşəkarlıq səviyyəsinə malik jurnalistdi, redaktordu. Zahir Əzəmət həmişə mənə deyirdi ki, maksimalistlik eləmə. O orta xətt tərəfdarı idi. İzah edirdi ki, "Qabaqda olsan vurarlar, arxada olsan badalaq atarlar". Doğurdan da Zahir Əzəmət bizim çox maraqlı və hərtərəfli ziyalılarımızdandır. Zahir "Alma"nı orta xətlə irəli aparmaq istəyirdi. Amma digər redaktorlar "Alma"nı tamam başqa cür görmək istəyirdi və qoyduğumuz bir manşetlə hər şeyi alt-üst etdik və o hadisədən sonra qəzetin büdcəsi 4 dəfə azaldı. Mən o vaxt yazdım ki, "Alma" ucuzluğunun qurbanı oldu". Doğurdan da, ucuz "Alma"nı kim alardı ki? Düzdür, redaktorların maaşı azalmadı, amma müəlliflərə yüksək qonorar vermək imkanımız olmadı. Müəlliflərə az qonorar verəcəyimiz üçün mən uzaqlaşdım. Başa düşdüm ki, az qonorarla yazılar yazılmayacaq və qəzet nüfuzdan düşəcək.

- Son sığınacağın "Ədalət" qəzeti oldu?

- "Ədalət" mənim ata yurdumdu. Bu qəzetdən çox getmişəm, hər dəfə də qayıdanda sanki ata yurduma dönmüşəm. Mənimçün Aqil Abbası, İradə Tuncayı əvəz edə biləcək ikinci şəxs yoxdu. Heç kimlə işləmək mənə bu qədər rahat olmayıb. Ən gözəl yer rahatlıq tapdığın yerdi. "Ədalət"də çox rahatam. İradə Tuncay bir baxışı ilə belə, yazara yüksək qiymət verməyi bacaran insandı. Aqil müəllim də həmçinin. Xətrimi qədərindən çox istəyirlər, hörmətimi artıq şəkildə saxlayırlar. Yəqin ki, "Ədalət"dən heç vaxt getməyəcəm. Guya getsəm nə dəyişəcək ki, yenə qayıdacam...

İndi oturduğumuz otaq hər zaman mənim olub. Harasa gedəndə qapını bağlayıb getmişəm, kompyuter, digər əşyalar qalıb burda. Sonra da Aqil Abbas zəng edib ki, "Ay bala, nə vaxt qayıdırsan evinə, eşiyinə?" Mən də getdiyim kimi, qayıdıb gəlmişəm.

- Arada Simsar.az saytında məsləhətçi də oldun.

- Həmin tarixi karyerama ləkə hesab etdiyimdən bu mövzuda danışmaq istəmirəm. Sadəcə Murtuza Muxtarov küçəsindən keçirdim, klaviatura səsi eşidim, yuxarı qalxdım, bir neçə saatdan sonra anladım ki, gəldiyim yerin jurnalistikaya dəxli yoxdu, sadəcə kimsə diqqət cəlb etmək üçün qarşısında monitor olmayan, "prosessorsuz" klaviaturanı döyəcləyirmiş.

- Nəhayət Jurnalist Ekspert Mərkəzini yaratdın...

- Hə, nəhayət istədiyimə çatdım. 2004-cü il bələdiyyə seçkiləri ərəfəsində Demokratik Jurnalistlər Liqasının layihəsi oldu. Yadigar Məmmədliyə həmişə minnətdaram ki, bir qrup jurnalistə layihə çərçivəsində treninqlərin keçirilməsini təmin etdi. Nəticədə 6 aydan sonra seçkidən yazan jurnalistlərin qrupu yaradıldı. Bu qrup seçkidən ən obyektiv yazıları ilə diqqət çəkə bildi. Masazırda keçirilən seçkidən hazırladığım və "Seçki, yoxsa sünnət" adı ilə dərc etdirdiyim reportaj həmin ərazidə seçkinin nəticəsinin ləğvi ilə nəticələndi. Bizim qrupun üzvləri demək olar ki, Seçki Məcəlləsini əzbər bilirdi. Belə qərara gəldik ki, bu qrup mərkəzə çevrilsin. Adını da mən düşünmüşdüm: Jurnalist Seçki Ekspert Mərkəzi. Bu adla qeydiyyatda problem yarandı və başa düşdüm ki, adı dəyişmək lazımdır. JSEM-dən bircə "S"-nı çıxardım və JEM -Jurnalist Ekspert Mərkəzi qeydiyyatdan keçdi. Anladım ki, "S" ilanvari olduğu üçün bizi düz yolla apara bilməz.

- Nə vaxt qeydiyyatdan keçdiniz?

-Yaranandan il yarım sonra qeydiyyatdan keçdik.

- İndi hansı layihələr üzərində çalışırsınız?

- QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası JEM-in layihəsini qalib elan etdi. Çox sağ olsunlar. Beyin mərkəzlərinin bir araya gətirilməsini və aktual mövzuların müzakirəsini təşkil etməyi düşünürük. Üç veriliş hazırlayıb internet televiziyada yayımlayacağıq. Bununla yanaşı, evsiz jurnalistlərin siyahısını hazırlamaq istəyirik. Ancaq bu, çox çətin prosesdi. Kimin evi var, kimin evi yoxdur - bunları müəyyənləşdirmək olduqca çətindir. Yaxşı olar ki, hər jurnalsit özü evinin olub-olmadığını, hansı şəraitdə yaşadığını dəqiqliyi ilə desin. Yəqin deyərlər. Hər halda jurnalist obyektiv olmağa borcludur.

-Azərbaycan jurnalistlərinin vəziyyəti sənə tanışdırmı? Necədir jurnalistlərimizin vəziyyəti?

- Bu məsələdə bölgü aparmaq lazımdır. Jurnalistlərin vəziyyətindən danışarkən onların sosial vəziyyəti, jurnalist nüfuzları, çalışdıqları media orqanın nüfuzu və s. amillər nəzərə alınmalıdır. Hər kəsin müəyyən problemi var. Nüfuzlu jurnalistlər var ki, onların sosial vəziyyəti ağırdır. Redaktorlar var ki, onların sosial vəziyyəti yaxşıdır, ancaq çalışdıqları media qurumunun nüfuzu aşağıdır. Baş redaktor var ki, onun sosial vəziyyəti əladır, iki-üç maşını var, amma qəzetində ən yüksək maaş alan jurnalistin əməkhaqqısı 300 manatdır, özü də evsizdir.

- Azərbaycanda jurnalist yaradıcılığının keyfiyyəti necədir?

- Azərbaycanda müstəqil jurnalistika çox zəifdir. İnformasiyanı ya iqtidar verir, ya da müxalifət. Media da buna uyğun fəaliyyət göstərir. Müstəqillik demək olar ki, yoxdur. Hər partiyanın öz mətbuat xidmətinin rəhbəri var və onlar partiya sədrləri adından açıqlamalar hazırlayır. Əksər şəxslər ideoloji müsahibələri şəxsən özləri yazır və mətbuata ötürür. Bütün bunlar varsa, jurnalistika nəyə lazımdır? Çox ciddi problem içində yaşayan, imkansız jurnalistlərimiz var. Redaksiyaların çoxu təmirsizdir. Hər redaksiyada neçə jurnalistin rəqəmsal diktofonu var? Bütün jurnalistlərin işləmək üçün kompyuteri varmı? Gündəlik çıxan qəzetlərin ildə 154 min manat xərci var. Bu təkcə çap xərcidir. KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu qəzetlərə ildə 2 dəfə 50 min manat pul verir. Qəzet həm yerdə qalan 54 min manatı tapmalıdır, həm də əməkdaşlarına qonorar, maaş verməlidir. İstənilən halda redaksiyaların təmiri məsələsi keçir ikinci plana. Reklam bazarımız yoxdur. Məsələn, Azercell-in reklamı qəzetlərə e-mail vasitəsi ilə daxil olur, yayımlanır və ayın sonunda redaktora 100 manatlıq kontur göndərilir. Dünyanın heç yerində belə aşağı qiymət yoxdur. Bu qəzetləri aşağılamaqdır. Təsəvvür edin ki, Azərbaycan mətbuatı mobil şirkətlərin əsarətindədir. Hər kəsin əleyhinə yazmaq olur, həmin şirkətlərdən heç birini tənqid etmək olmur. Halbuki o qədər tənqidə layiq hərəkətlər edirlər ki... Türkiyə mediası bu ucuzluğa getməz. Jurnalist hər dəfə yazanda düşünməlidir ki, yazısı qəzetə nə qədər pul gətirəcək və puldan onun da əməkhaqqı veriləcək.

Bu gün mətbuatın müstəqilliyindən danışırlar. Konkret bilmək lazımdır ki, qəzetlərin müstəqil olması mümkün deyil. "Yazarın mövqeyi redaksiyanın mövqeyi ilə üst-üstə düşməyə bilər" elanı səhvdi. Mövqelər mütləq üst-üstə düşməlidir. Mənim qəzetimin kursuna uyğun olmayan yazını dərc etməmək haqqım var. Ancaq jurnalistlər müstəqil ola bilər. Onlar yazılarını peşəkar səviyyədə hazırlayıb qəzetlərə satmalıdı. Hər qəzet də öz kursuna uyğun həmin yazıları almalıdı. Məhz belədə jurnalistikanın müstəqilliyinə nail olmaq mümkündür.

- Deməli jurnalistin müstəqilliyi ön plana çıxmalıdır...

- Əlbəttə, jurnalist müstəqil olmalıdır. Bütün dünyada vətəndaş jurnalistikası geniş yayılıb. Bütün bunlar onu göstərir ki, jurnalistin müstəqil olmaqdan başqa yolu yoxdur. Jurnalistlər müstəqil olsa, qəzetlərimiz də müstəqilləşəcək.

- Bu qəzet, sayt bolluğunda sən nə oxuyursan?

- Peşəmə görə mütləq bütün qəzetləri və saytları oxuyuram. Ən çox informasiya aldığımız müxalifət qəzetləridir. Buna çox təəssüf edirəm. Biz informasiyanı müstəqil və iqtidaryönlü qəzetlərdən də ala bilərik. Bunun olmamasının səbəbi qütbləşmədir. Qütbləşmə mətbuata fayda vermir. Azdan-çoxdan saytlarda informasiyalar olur.

- Çox pessimist ovqatda danışırsan. Heçmi işıqlı bir şey yoxdur?

-Yalnız yazarlar işıqlıdır. Azərbaycanda hər zaman fərdlər daha maraqlıdır. Elə bir qəzet redaksiyası yoxdur ki, tam olaraq əla olsun.

- Oxuduğun imzalar varmı?

- Mən bütün imzaları oxuyuram. Amma Şahvələd Çobanoğludan, Xədicə İsmayıldan, Adil Qaçayoğludan, Mehman Cavadoğludan, Məmməd Nazimoğlundan çox şey öyrənmişəm. Bizdə çox ciddi və jurnalistika sərhədlərini keçən jurnalistlər var.

- Öyrəndiyin jurnalistləri saydın. Uzun müddətdir jurnalistikadasan və redaktorsan. Öyrətdiklərin də varmı?

- Öyrətdiklərimin adlarını çəkmək istəməzdim. Çünki onların sayı çoxdur. Əksəriyyəti tanınmış qəzetlərdə, saytlarda çalışır. Harda rastlaşsam, onlara kömək etməyə çalışıram. Heyf ki, öyrənənlər də uzun müddət jurnalistikada qalmır. 6-7 ay işləyib sonra jurnalistikadan uzaqlaşır. Çünki jurnalistin maaşı elə də yüksək deyil. 300-350 manatla necə yaşamaq olar?

- Öyrətdiyin jurnalistlərdən ən yadda qalanı kimlərdir?

- Məsələn, Nicat Qafuroğlu çox ciddi jurnalistdir. Uzun müddət televiziyada çalışdı, indi də öz studiyası var, rejissorluqla məşğuldur, hazırda tammetrajlı bədi filmi tamamlamaqla məşğuldur. Pərviz Sadayoğlu hazırda "Azərbaycan" qəzetində çalışır, olduqca dinamik jurnalistdi.

- Sənin bir devizin var: Dünən yoxdu, bu gün olmayacaq, sabah həmişə var. İndi də belə düşünürsən ki, sabah həmişə var?

- Həmişə elə düşünürəm ki, sabah həmişə var. Təkcə düşünmürəm, həm də görürəm ki, sabah həmişə olub, olacaq. İnsan sabahı üçün yaşamalıdı. Şəxsən mənim bu günüm çox gözəl və rahatdı. Həyatda hər şeyim var. İstəyirəm başqalarının da hər şeyi olsun. Ən boyük arzum odur ki, başqaları da mənim kimi yaşasın. Onda görəcəklər insan nə qədər möhtəşəm, həyat nə qədər gözəl, sabah nə qədər işıqlıdı.

Söhbətləşdi: Cəlil Cavanşir

(publika.az)

Ədalət.- 2012.- 22 sentyabr.- S.5.