Hisslərin tərbiyəsi

(Şair Əjdər Ol üçün ucqar havası)

Orda ayla, illə, burda müxtəsər dillə...

Dünyanın ucqar deyilən yerinin havası belədir ki, günün günorta çağı da yazıya pessimist konsepsiya ilə başlamalı olursan.

Haqqında danışdığım zamanlar Bakının yolları indiki kimi su yolu olmamışdı. Vətən deyilən də hələ kef yeri yox, kəfən yeri idi. İldə, iki ildə bir dəfə mən də Bakıya gedirdim və ildə, iki ildə bir dəfəyə gətirdiyim işıq Əyriqardan Qaraçöpəcən əsrim qəmlərdə qərq olana qədər mənə bəs eyləyirdi.

Məktəbim milad bayramı qabağı uzun-uzadı tətilə getdiyi üçün Bakıya da bu vədələrdə gedirdim. Onda Əjdər ədəbiyyatın təbliği bürosunda işləyirdi. Fələstin qaçqınlarına ünvanladığım şeiri "Dul" adlı şeirlə birgə Əjdərə verdim. O, oxuyub "ərəbi ölən dəvə" ifadəsinin altından qanqırmızı xətt çəkdi. "Çox ola bilər ki, sən Azərbaycanın yəhudi şairisən" - dedi. Onda Yevgeni Reyn, İosif Brodski kimi rusca yazan, yəhudi əsilli şairlər qırmızı qanı ağarmaqda olan rus sovet poeziyasında "qan qayırırdılar".

Əjdərlə məni uşaqlıq dostum-qardaşım Elman tanış eləmişdi; Gəncədə tələbəlik illəri bir keçmişdi. Tanış eləməkdən dolayı, Əjdərin şeirlərini də ilkin olaraq mənə Elman göstərmişdi. Adımın peyğəmbər adı olduğuna və "Allahın sevimlisi" anlamını verdiyinə rəğmən, mən az qala uzaqgörənlik edib demişdim ki, bəs deməzsənmi, ay Elman, Əjdər uzaq gedəcək, çox uzaq gedəcək.

Sonra Əjdərin əl boyda kitabı çıxdı. Və tənqid deyilən ədəbiyyatşünaslıq sahəsi elə bil qəsdən Süsən-Sünbül xocasıtək susmağı qərara aldı. Onda mən "Ulduz" jurnalının 1992-ci il, 11-ci sayının mənə açdığı meydanda - sözə meydan tapana kimi dilə gəlmərəm (Saib Təbrizi) - öz ucqar sözümü dedim: "Çox güman ki, həqiqi ədəbiyyatda xoşbəxtlik anlayışı həqiqi sərhədlərini çoxdan itirib. Stendalın cənazəsinin dalınca bircə nəfər gedirdi; amma o, böyük Balzak idi. Adımın peyğəmbər adı olması o demək deyil ki, mən poeziyada - əstəğfrüllah! - peyğəmbər olacam. Tənqidin əlindən isə g peyğəmbərlik gəlməlidir. Təəssüf ki, istedadlı Əjdər Cəbiyevin kitabı haqqında heç nə deyilmədi"...

Əjdərin möhtərəm tənqidin iti gözlərindən yayınan ilk kitabı "Gələcəkdə yaşayıram" adlanırdı.

Mən düz 20 il sonra bir də - yenə də milad bayramı ərəfəsində - canım-gözüm Bakıya getdim və g nə görsəm yaxşıdır? Artıq Bakı deyilən, adı gələndə çızdağım çıxan, bağrım badaş Azərbaycan paytaxtı Əjdərdən sinədolusu danışır! Özü də bu qədər şair çoxluğunda, yazar basırığında!..

Ucqar deyilən yer kimi tanıtdığım yaşayış məskənim bir də bununla əlamətdardır ki, internet əsrinə baxmayaraq Bakıdan durnagözlü məktub da gec gəlir. Adamın inanmağı belə gəlmir ki, hərdən-birdən görüb-görüşdüyüm Kür çayı da gedib-gedib son nəhayətdə Araza qovuşur. Bu necə olur ki, Kür suları hətta hüznlü ismarıcları da "coşqun Xəzər"ə belə çatdırır?

Milad bayramı ərəfəsində Elmanla bərabər Əjdərin görüşünə getdik və bu "yeni tipli dövlət məmuru"nun qızıl-mirvari kimi vaxtını aldığımıza görə qətiyyən təəssüflənmədim. Çünki Əjdərin Dərbənd, Səmərqənd, Zəncan, Muğan, Naxçıvan tərəflərindən dolayı, bir də bir Borçalı tərəfi də var və Əjdərin bu ümidim-arzum Borçalı tərəfi əslən Borçalıdan olan Mirzə Halaypozanın dörd cəhət və doqquz iqlimindən, sınıq-salxaq adda-buddalarından qat-qat doğmadır.

Burasını deyim ki, Bakıda mənim Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubundan savayı bir hücrəm-filanım yoxdur və vaqif Adil Mirseyidin Əjdərə yazdığı şeiri özümə də aid edirəm:

Hücrəmə qar yağacaq

bir qara qış axşamı.

Hardasa ağlayacaq

sərxoş milad bayramı.

İndi milad bayramı karvan-karvan yurduna-yuvasına addamaqda olsun, sizə hardan xəbər verim, Əjdərin Borçalı tərəfindən.

Xocalı faciəsi ilə bağlı Sınıq körpüdən bəri biz də səssiz qalmadıq; Tiflisdə qərənfillər dilimizdən və gözlərimizdən Azərbaycanca ağladı, amma ağlamaqla bitərdimi?

Ucqar deyilən də - pasportda Kazreti - pul-para topladı və məni də, Natəvan klubundan savayı, yer tanımayan dünyanın ucqar adamını da kömək aparan dəstəyə az qala sarvan qoyub Bakıya yola saldı. Bu indi belədir: hamı qəhrəmanlıqdan dəm vurur. Onda uçan quş da qanad salırdı, "qatır"ın da tökülən dırqanlarını hələ demirəm. Çölə-bayıra çıxmaqmı olurdu? Millətçiliyin tüğyan eləyən dalğaları elə yaman günə qoymuşdu.

Mən, adını "Sınıq körpü sınar deyə köçmürəm" qoyan dad-bidad ancaq Əjdərə müraciət edə bilərdim. Borçalı tərəfi bürc-bürc olan Əjdərə. Bəs, Əjdər nə etdi?

Bizə yardımı Bakıya layiqli çatdıraq deyə yolpulu və yemək pulu da ayırmışdılar. Əjdər iki gün bizimlə ayaq döydü. Bütün etirazlarımıza baxmayaraq yemək pulumuzu da ödədi. Bir mən bilirdim Əjdərin kirayədə yaşadığını. Yardım dəstəsinin üzvləri olan Tahir həkimə, Tofiqə necə deyəydim?..

Gürcüstan Yazıçılar İttifaqında da, "Qafqaz Evi"ndə də mənə çox deyənlər olub ki, bəs deməzsənmi, biz də elə bilirdik ki, Əjdər Ol Borçalıdandır. Bunlar Əjdərlə bərabər uzaqlı-yaxınlı poeziya festivallarında iştirak edən gürcü yazarlardır.

Yox-yox, elə bilməyin ki, mən Əjdəri gürcüstanlılara etdiyi duz-çörək, ya da pul-para hörmətinə görə, borçalılı sayıram. Xeyr! Sadəcə, Əjdərin özünü və yazdıqlarını gördün, ya Borçalını, fərq etməz! Əjdər, bildiyim qədər nə yazılarında, nə də məişətdə bir kimsədən soruşmayıb: sən haralısan? Məhəlləçilik hisslərindən o qədər uzaqdır!

Məğər Əjdər bu misraları məxsusi olaraq həm də Allahverdi Təhləliyə, Yunis Novruza, Rafiq Hümmətə, mənə yazmayıbmı:

Onlara kimdən danışım?

hansı tilsimdən danışım?

Qəm nədir, qəmdən danışım -

o dünyanı görmüşlərə?

Mən hələ Bakıya getməmişdən Əjdərin Tiflisdə kitabı çıxacağı xəbərini də eşidib bu yazının adını "Hisslərin tərbiyəsi" qoymuşdum. Floberin "Madam Bovari" və "Salambo"dan - Allah İsmayıl Şıxlıya və İsrail Mustafayeva rəhmət eləsin; onlar sevdirmişdilər - artıq sevdiyim bir romanı daha var: "Hisslərin tərbiyəsi" adlanır. Doğrudur, burada alınmayan, baş tutmayan həyatdan, ömürlərdən bəhs edilir. Amma, baxın, insan həyatında Xeyirlə Şər həmişə faciəvi surətdə kəsişmirmi? Səadət, ləyaqət, alicənablıq, məkr və məhəbbətin quruluşunu dahiyanə dərk etmiş vaqiflər - Füzuli, Şekspir və saymaqla bitməyən saysız vaqiflər öz şəxsi həyat və talelərindən tammı razı idilər?

Müxtəsəri, Əjdər Ol özündə Estetika tərbiyə edən bir vaqifdir. Nəcib hisslər tərbiyəsi məcmuəsidir.

Adam var zalda tərbiyədən dərs keçir, çıxan kimi dəhlizin döşəməsinə lappadan hayxırır... Bədii sözə təcavüz edənlər də elə...

Əjdərin tərbiyəsi və məhəbbəti - Dostoyevski demiş - o qədər böyükdür ki, elə Əjdərin özünü doğub!..

Əjdərlə bağlı Hüseyn Caviddə də güclü sitat var:

Gerçəkdən pək gözəl, pək süslü xəncər,

Bir parçacıq polad, lakin bir əjdər!..

"İçi lirikalı polad": bu heç bir söz adamı ilə heç zaman dəyişik düşməyən Əjdər Oldur

Mənə gələn zərbə özümə dəyib,

onu qardaşıma ötürməmişəm.

Bircə bayrağım var - döyüş bayrağı;

yanımca ağ bayraq götürməmişəm

Dərbənddən - Səmərqəndə, Zəncandan - Ərzincana və hələlik şüşələr üstə yeriyən Şuşaya qədər, ümidlərinə batan tikanları çıxarmaqda olan Xocalıya qədər bir kimsə sanmasın ki, Əjdər hər ehtimala qarşı təslim bayrağı da götürüb. O da Əjdaha ili ola!

İbrahimxəlil

Ədalət.-2012.-31 yanvar.- S.7.