"Hüseyn Cavidin 4 cildliyini 30 ildir çap etdirə bilmirəm"

Yusif Gədikli: "Azərbaycandan bəzi yazarlar kitablarını tərcümə etməyim üçün pul təklif etdilər, qəbul etmədim"

Azərbaycan ədəbiyyatının türkiyəli tərcüməçisi və tədqiqatçısı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Yusif Gədiklinin APA-ya müsahibəsi

- Azərbaycan ədəbiyyatından yeni tərcümələr etmisinizmi?

- Açıq deyim ki, son illərdə yeni tərcümələr etməmişəm, ancaq Azərbaycan dilindən 2 kitab tərcümə etdim. Akif Axundovla Əbülfəz Amanoğlunun "Mustafa Kamalın dostu: İbrahim Əbilov" kitabı Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən çap etdirildi. Türkiyə-Azərbaycan qardaşlığının tarixi kökləri baxımından çox önəmli kitabdır. Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyasının roluna dair azərbaycanlı müəllifin yazdığı başqa bir kitabı da çapa hazırladım, yaxın vaxtlarda o da çıxacaq. Hər iki kitabın Türkiyənin intellektual təbəqəsi tərəfindən rəğbətlə qarşılanacağına inanıram. Biz də o kitablardan faydalanacağıq.

- İndiyədək Azərbaycan ədəbiyyatından 16 kitabı Türkiyə türkcəsində çapa hazırladığınızı bilirəm. Sadəlövh sualıma görə bağışlayın: Azərbaycan ədəbiyyatı Türkiyədə nə dərəcədə tanınır?

- Türkiyə çox səsli, çoxqütblü bir ölkədir. Burada bir əsəri geniş ictimaiyyətə tanıtmaq çox çətin işdir. Məncə, hər hansı yazarın Türkiyədə daha yaxşı tanınması üçün onun əsərlərinin ardıcıl şəkildə eyni nəşriyyatda çıxması lazımdır. Yoxsa bir kitab bu nəşriyyatdan, ikinci kitab başqa nəşriyyatdan çıxanda oxucunun o yazarın əsərlərini daimi şəkildə təqib etməsi çətinləşir. Məsələn, Çingiz Aytmatov və Çingiz Dağçının kitabları "Ötüken" nəşriyyatında çıxır, nəşriyyatın onları tanıtması da asan olur, oxucuların da növbəti kitabları alması onlara çətinlik törətmir. Biz 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatından bəzi əsərləri "Ötüken" nəşriyyatında çap etdirdik. Xatırlayıram ki, Anarın "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" romanını oxuyan bir adam ağlamış və Kayseridən nəşriyyata məktub yazmışdı. Elçinin "Şuşanın dağların duman bürüdü" adlı hekayələr kitabı da rəğbətlə qarşılanmışdı. Türkiyədə oxucuların kitablardan faydalana bilməsi üçün kitabların ardıcıl şəkildə eyni nəşriyyatda çıxması lazımdır və 20 il əvvəl çıxmış bir kitab hər 10 ildən bir yenidən çap olunmalıdır. Yeni nəsillər kitablardan bu şəkildə xəbərdar ola bilər. Bir də kitabları çapa hazırlayarkən hər iki tərəfin dilinə hakim olmaq, tərcümədə yazarın üslubuna sadiq qalmaq lazımdır. Bir sözlə, bu iş ciddiyyət tələb edir. Təəssüf ki, o biri Şərq xalqları kimi biz də bir çox işə ciddi yanaşmırıq. Ciddi iş özünü reklam edir. Bizim "Ötüken" nəşriyyatında Azərbaycan ədəbiyyatından tərcümə işinə davam etməməyimizə nəşriyyatın o işi davam etdirmək istəməməsi səbəb oldu. Nəşriyyatın qərarına sayğı duymaqdan başqa çarəmiz olmadığı kimi, o işi davam etdirəcəyimiz handa Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə daha çox tanınmasına kömək edəcəkdik - buna inanıram. "Ötüken"in o vaxt gördüyü işlər Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə tanınmasına çox kömək etdi.

- Ancaq bu gün baxanda Azərbaycanın 25-40 yaşlı yazar və şairlərinin Türkiyədə çox az tanındığını görürük, bəzi internet saytlarına qoyulan şeir və hekayələrdən başqa nəşriyyatların çap etdiyi kitablar gözə dəymir və ya maddi imkanı olanlar ədəbiyyatla əlaqəsi olmayan kitablarını çap etdirirlər. Nəticədə bu iş öz təbii axarında getmir. Bu barədə nə demək istərdiniz?

- Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqil olmasından sonra keçən 22 il ərzində yeni bir ədəbiyyatın ortaya çıxması təbiidir. Müstəqillik dövründə yazmağa başlayan yazarların önəmli bir qisminin 40 yaşını keçmiş olması lazımdır. Açığını deyim ki, mən də yeni Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə lazımi səviyyədə tanındığına inanmıram. Bu prosesdə bəzi önəmli səhvlər oldu. Məsələn, Azərbaycan ədəbiyyatının Türkiyədə daha geniş şəkildə çap edilməsi üçün planlar yapılmadı. Mən Azərbaycan ədəbiyyatının ardıcıl şəkildə Türkiyədə çap edilməsi üçün plan hazırlanmasını təklif etmişdim, o plan Bakıda çox rahat hazırlana və biz bu işləri daha irəliyə apara bilərdik, ancaq əməkdaşlığımız üçün vacib olan planlar hazırlanmadı. İstanbuldakı bir nəşriyyat Bakıdan göndərilmiş bir fəlsəfə kitabını mənə göstərdi, kitabla uzaqdan-yaxından əlaqəsi olmayan bir şey idi. O cür şeyləri burda çap edib Bakıda deyirlər ki, Türkiyədə kitabım çıxıb. Bu cür işlərin olmasındansa, olmaması yaxşıdır.

Son illərdə Azərbaycandan bəzi yazarlar gəlib məni burda tapdılar, kitablarını tərcümə etməyim üçün pul təklif etdilər, qəbul etmədim. Çünki çapa hazırlayacağım əsəri mənim özümün seçməyim lazımdır, nəinki hansısa yazar özü gəlib mənə əsərini çapa hazırlamağı təklif etsin. 90-cı illərdə Azərbaycan ədəbiyyatını Türkiyədə çap etmək və tanıtmaq daha müsbət bir cizgidə idi. Bəlkə indi Azərbaycan ədəbiyyatından əsərlər çap edən nəşriyyatlar daha çoxdur, ancaq söhbət keyfiyyət məsələsindən gedirsə, 20 il əvvəl görülmüş işləri daha keyfiyyətli sayıram. 1991-ci ildən sonrakı Azərbaycan ədəbiyyatı yeni bir dövrdür, bunu Türkiyədə çap etmək və tanıtmaq mühüm işdir, ancaq dediyim kimi, bu işlər bir az təşkilati məsələlər, bir az maddiyyat, bir az da ruh və istəklə bağlıdır. Bu işlərlə səmimi şəkildə məşğul olmaq lazımdır.

- Bəhs etdiyiniz 22 illik mərhələnin ilk 10 ilindən sonra Azərbaycan ədəbiyyatından Kamal Abdullanın Türkiyədə (eləcə də dünyanın başqa yerlərində) əsərləri çap edildi, tələb üzərinə nəşriyyatlar Kamal bəyin kitablarını bir neçə dəfə nəşr etdilər. Bayaqdan eyni nöqtəyə vurğu yapırsınız: hər hansı əsərin çapı işin birinci mərhələsidir, yazarın tanıdılması isə ayrı bir prosesdir. Sizcə, eyni əsəri bir neçə dəfə nəşr edilən yazarın tanıdılması üçün əsas rolu kim öz üzərinə götürməlidir: nəşriyyat, tərcüməçi, qəzetlər, TV-lər, yoxsa internet saytları? Niyə Türkiyədə hər hansı Azərbaycan yazarını 40-50 il boyunca tərcümə edən, araşdıran, tanıdan adamlar yoxdur?

- Bu işə həyatını həsr edəcək, yazarla uzun müddət əməkdaşlıq münasibətləri içində olacaq insanlara ehtiyac var. TV-də Said Faik Abasıyanıkın bütün əsərlərini fransızcaya tərcümə edən bir qadının çıxışını dinləmişdim. Avropada hamı Said Faiki o qadından soruşurdu. Bir tərcüməçinin ömrü boyu bir yazarla yaradıcılıq əlaqəsində olması ən mühüm şeydir. Hər şeydən əvvəl bir işi istəmək, sevmək lazımdır, yaradıcılıq işini maddiyyata və ya kresloya bağlayarsınızsa, özünüzə faydanız olar, ancaq cəmiyyətinizə faydanız olmaz. Yazarın vəzifəsi öz toplumuna faydalı olmaqdır. Hər bir yazar öz əsərinin xaricdə çap edilməsini istəyər, ancaq hər bir yazar öz əsəri ilə birlikdə öz xalqının ədəbiyyatının dünyada tanınmasını ürəkdən istəməlidir.

- Siz 1978-ci ildə universiteti bitirərkən "Hüseyn Cavidin "Uçurum" pyesi" mövzusunda diplom işi yazmısınız. Bir neçə il əvvəlki söhbətimizdə demişdiniz ki, 1983-cü ildə Cavidin 4 cildliyini çapa hazırlamısınız, ancaq indiyə qədər çap etdirə bilməmisiniz. O iş nə yerdədir?

- Olduğu yerdə durur. 80-ci illərin axırında Cavidin 4 cildliyini "Ötüken" nəşriyyatına göstərdim, orda dedilər ki, biz pyes çap etmirik. Təxminən 15 il əvvəl Cavidin 4 cildliyinin çapına Azərbaycanın yüksək vəzifəli bir şəxsindən kömək istədim. Sağ olsun, o şəxs Türkiyənin mədəniyyət nazirinə dedi, ancaq sonra hökumət dəyişdi və nəticədə 4 cildliyi çap etdirmək mümkün olmadı. Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyi 10 ildən bəri sadəcə bəzi yazar-şairlərin fotolu albomlarını çap edir. Bu işə Azərbaycan kömək etsə, çox məmnun olaram, çünki Türkiyədə özəl nəşriyyatlar dram əsərləri çap etmirlər, Hüseyn Cavidin 4 cildliyini yalnız Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyi vasitəsilə çap etmək mümkün olacaq.

- Çapa hazırladığınız önəmli kitablardan biri "Şəhriyar: Türkcə bütün şeirləri" kitabıdır. Ölümündən 6 ay əvvəl - 13 mart 1988-ci ildə Təbrizdə Şəhriyarla görüşmüsünüz. O görüşü necə xatırlayırsınız?

- Mən Şəhriyarın şeirlərini ilk dəfə lisey illərində oxumuşdum. O vaxt Ankarada çıxan "Azərbaycan" dərgisindən xəbərdar olmadığıma görə Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 1954-cü ildə Şəhriyarın "Heydərbabaya salam" poeması barədə yazdığı "Ədəbi bir hadisə" məqaləsini də oxumamışdım. Şəhriyarın şeirlərini universitetdəki müəllimim, Azərbaycan ədəbiyyatının tədqiqatçısı Ali Yavuz Akpınar çap etdirirdi, onları oxuyarkən mən də Şəhriyarın türkcə şeirlərini çap etdirmək üçün xəyal qururdum.

1988-ci il martın 8-də İstanbulda olan dostumla avtobusa minib Təbrizə getdik. 2 gecə onun Təbrizdəki evində qalandan sonra dostum Əhməd Azərlu ilə xəstəxanada yatan Şəhriyarı görməyə getdik. Xəstə idi, yanında bir tibb bacısı vardı. Özü icazə vermək istəməsə də, mən əlini öpdüm. Ona Türkiyədən çoxlu salam gətirdiyimi, Türkiyədə çox sevildiyini dedim. O da bir ata kimi, baba kimi mənim başımı oxşadı, mən bundan çox məmnun qaldım. Çətinliklə danışırdı, Türkiyəni soruşdu. Mən hər şeyin yaxşı olduğunu, onu tanıyanların və sevənlərin hamısının sağlığına dua etdiyini söylədim. Xatirə üçün foto çəkdirib çıxdıq. Şəhriyar kimi bir dahini dünya gözüylə görmək mənim üçün böyük səadət və bəxtiyarlıq oldu. Kitabının son variantında türkcə yazdığı 99 şeiri var, son vaxtlarda 2 dördlüyünü tapmışam, onları yeni nəşrə daxil edəcəyəm.

Şəhriyarın hər bir misrası bizim üçün önəmli ədəbi hadisədir. 1995-ci ildə mərhum Yaşar Qarayevin vaxtında Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda o kitabı namizədlik dissertasiyası kimi müdafiə edib alimlik dərəcəsi aldım.

Ədalət.-2013.-10 aprel.-S.8.