Türk dünyasının lideri

Dünya xalqları, mədəniyyətləri arasında nizam yaratmaq missiyasını hələ yaradılışın ilkin mərhələsindən əbədi tale kimi qəbul edən türklər bu taleyin cızdığı yolda əsrarəngiz tarix yaratmışlar. Türklərin tarix boyu dünyaya açıq olmaları, dünya ilə fəal münasibətləri yer üzünün bütün nöqtələrinə səpələnmiş bu əzəmətli xalqın nümayəndələri arasında böyük mütəfəkkirlərin, qüdrətli dövlət xadimlərinin yetişməsinə şərait yaratmışdır.

Türk dünyasının fəxrinə çevrilmiş ümummilli lider Heydər Əliyev də XX əsrdə Azərbaycan tarixinin yetirdiyi böyük sərkərdə, xaqandır. Bu münasibət ümummilli liderin türk dünyasına, türk kimliyinə və mədəniyyətinə yanaşmasında da özünü daim büruzə vermişdir. Böyük öndər Heydər Əliyevin dünya ilə ilk tanışlığı türk düşüncə tərzinin hələ üstün mövqeyə malik olduğu, "türk" sözünün hələ tam yasaq edilmədiyi ötən əsrin 20-ci illərinin sonu 30-cu illərinin əvvəllərindən başlamışdır. O zaman türkçülük ideyaları, əsasən, yeganə müstəqil türk dövləti olan Türkiyəyə, bu coğrafiyada yaradılan mədəniyyət nümunələrinə böyük maraq üzərində qərarlaşmışdı. Ulu öndərin o dövr haqqında xatirələrində oxuyuruq: "Cocuq ikən, gənc yaşlarımda Türkiyəyə böyük hörmətim, məhəbbətim var idi... Türkiyənin tarixini öyrənirdim, şairlərini öyrənirdim. Gənc ikən indi mənim yaşımda olan adamlar ola bilər ki, bunu xatırlasın, məsələn, Rəşad Nuri Güntəkinin "Çalıquşu" romanı bizim hamımızı heyran edən bir əsər idi... Mənsə "Çalıquşu"nu 13-14 yaşımda oxumuşdum. O məni heyran etmişdi".

Başlanğıcda, sadəcə, öz kökünə bağlı, milli duyğulu bir gəncin həyəcanlarından ibarət olan bu hisslər gələcək dönəmlərdə artıq böyük strateqin apardığı siyasi mübarizəyə istiqamət verən, onu milli savaşa ruhlandıran tükənməz enerjiyə çevrilmişdir. Bu mənada, ulu öndərin ötən əsrin 60-cı illərinin sonlarında Azərbaycanda hakimiyyət rəhbərliyinə gəlişi repressiya qılıncının xofu qarşısında illər boyu kimliyindən uzaq düşmüş Azərbaycan türkünün - böyük hökmdar Bilgə Xaqanın qövmünə müraciətində vurğuladığı kimi, yenidən Özünə, öz böyüklüyünə qayıdışı olmuşdur.

Ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın uzun illərdən bəri sükunət halında toplanıb hər hansı formada təzahür üçün məqam gözləyən yaradıcılıq enerjisini gözlənilməz sərbəstliklə hərəkətə gətirmişdir. Məşhur qırğız yazarı Çingiz Aytmatovun təbirincə desək, öz simasını itirərək manqurtlaşmaq təhlükəsi ilə üz-üzə dayanmış yeni türk nəslini oyatmış, düşüncəsini silkələmiş, pozulmaqda olan ictimai əxlaqını dindirmişdir. Azərbaycan və türk tarixini, türk xalqlarının ədəbi dil normalarını, milli ədəbiyyatını, folklor nümunələrini, külliyyatlar, müntəxabatlar, antologiyalar halında sabitləşdirən, abidələşdirən nüfuzlu alimlərimiz məhz həmin dövrdə dövlət mükafatları ilə təltif edildilər. Bakı o zamankı sərt buxovlar şəraitində türkologiya elminin əsas mərkəzinə çevrilməyə başladı. Həmin dövrdə Bakıda türkçülüyü tədqiq edən sanballı "Türkologiya" jurnalının nəşrə başlaması isə, sözün əsil mənasında, böyük əzmin, fədakarlığın, türk dönməzliyinin və böyüklüyünün nəticəsi idi. Bu nəşrin qapanmasına yönələn bütün cəhdlər uğursuz olmuş, beləcə, 1926-cı ildə Bakıda keçirilmiş Birinci Beynəlxalq Türkoloji Qurultaydan sonra öləziyən türkçülüyə yeni nəfəs verilmişdi. Həmin qurultayın əksər nümayəndələrinin 37-ci ilin repressiya maşınında məhv edildiyini, Bəkir Çobanzadə, Hənəfi Zeynallı, Vəli Huluflu, Əmin Amid, Ruhulla Axundov kimi millətsevər insanların sonradan bəraət aldığını, lakin mərkəzin yenə də Azərbaycana milli məsələlərdə aman vermədiyini gözəl bilən Heydər Əliyev SSRİ rəhbərliyindəki şəxsi nüfuzundan istifadə edərək, milli oyanışın qığılcımlarını ədəbi nümunələrdə, tariximizin salnamələrində qoruyurdu. Osmanlı türkcəsində "Peyğəmbər", "Şeyx Sənan" kimi əbədi nümunələr yaratmış, Tofiq Fikrətin, Akif Ərsoyun ideya təsirindən çıxa bilməməkdə günahlandırılaraq pantürkist damğası ilə Sibirə sürgün edilmiş dahi ədib-dramaturq Hüseyn Cavidin nəşinin həmin illərdə Sibirdən Azərbaycana gətirilməsi də Heydər Əliyevin milli təfəkkürün, milli bədii dəyərin qorunması sahəsində atdığı ən böyük addımlardandır.

Ötən əsrin 80-ci illərinin əvvəllərində ulu öndər Heydər Əliyev öz şəxsiyyəti ilə türkçülük düşüncəsini, türkçülük faktını SSRİ kimi nəhəng imperiyanın ən ali iyerarxiyasına qədər gətirib çıxarmışdı. Təsadüfi deyil ki, SSRİ boyda nəhəng imperiyanın əsas rəhbərlərindən biri kimi Moskvada çalışdığı illərdə dünya Heydər Əliyevi, əsasən, bir təqdimatla tanıyırdı: "Kremldə ucalan türk bayrağı". 80-ci illərin ortalarında Heydər Əliyev sovet dövləti rəhbərliyində yalnız Azərbaycan xalqının deyil, ümumilikdə, ittifaq tərkibində yaşayan çoxminli türk xalqlarının lideri kimi mübarizə aparır, türk dünyasının həm strateji, həm də taktiki problemlərinin həlli missiyasını şərəflə yerinə yetirirdi. Şovinistlərin ulu öndərə qarşı apardıqları təbliğatın əsasında dayanan amillərdən biri də elə bu idi.

Azərbaycan 1991-ci ilin oktyabrında dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonrakı mərhələdə də ümummilli lider türkdilli xalqlarla münasibətlərin genişləndirilməsi vacibliyini böyük uzaqgörənliklə, müdrikliklə önə çəkmişdir. Hələ Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinə rəhbərlik etdiyi dövrdə böyük öndərin ələlxüsus Türkiyə ilə ən müxtəlif sahələrdə əlaqələrin genişləndirilməsi istiqamətində atdığı addımlar bunu bir daha təsdiqləyir. O ağır illərdə ulu öndərin bilavasitə təşəbbüsü ilə inşa edilən, Heydər Əliyevin "ümid körpüsü, ümid yolu" adlandırdığı körpü də türk dünyasından Türkiyəyə doğru uzanan yollardan biri idi.

Heydər Əliyevin türk dünyasının problemləri ilə ardıcıl şəkildə məşğul olmağa başladığı mərhələ isə, əsasən, 1993-cü ildən - ümummilli lideri xalqın təkidli istəyi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonraya təsadüf edir. Bu mərhələdən ulu öndərin türk dünyasının gələcəyi ilə bağlı baxışlar sistemi tarixin gələcək dönəmlərində ayrı-ayrı türk dövlətlərinin müstəqilliyinin müdafiəsi, bütün mövcud imkanlar çərçivəsində türk dünyasının birliyinin təmin olunması, həmin birliyin narahat dünyamızda nizam yaradılması məqsədinə xidmət etməsi kimi üç mühüm məqamı özündə birləşdirirdi. Heydər Əliyev bu məqsədlərin həyata keçirilməsində Türkiyənin rolunu həmişə yüksək qiymətləndirmiş, hakimiyyətə qayıdışından sonra Azərbaycan və Türkiyə arasındakı strateji müttəfiqlik münasibətləri ən yüksək pilləyə yüksələrək, əbədi və dönməz xarakter almışdır.

Tarixi-siyasi, dini, milli-mənəvi köklərə bağlı Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin bütün sahələrdə sürətli inkişafı Mustafa Kamal Atatürkün "Azərbaycanın sevinci bizim sevincimiz, kədəri bizim kədərimizdir", Heydər Əliyevin isə "Biz bir millət, iki dövlətik" tezisləri əsasında özünü doğrultmuşdur. Heydər Əliyev türk dünyasını siyasi-iqtisadi birliyinə doğru aparan yolun, ilk növbədə, ortaq keçmişdən başladığını və ortaq gələcəyə uzandığını böyük müdrikliklə görürdü. Ulu öndər türk xalqlarının mənəvi birliyinin təzahürü kimi onların ortaq mədəniyyət abidələrinin, ortaq folklorunun da rolunu daim düzgün qiymətləndirirdi.

Son 20 ildə dünyanın siyasi mənzərəsini dəyişən "Əsrin müqaviləsi", "Böyük İpək yolu", TRASEKA, TASİS, TANAP kimi qlobal iqtisadi layihələrin həyata keçirilməsində, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, Türksoyun, Türk Yazarlar Birliyinin yaranmasında Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri olmuşdur. Məhəmməd Füzulinin 500, türk dünyasının ana kitablarından olan "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyinin UNESKO səviyyəsində keçirilməsi, türk dövlət başçılarının zirvə görüşlərinin təşkili, Azərbaycanda Atatürk Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin, nəhayət, türk dünyasında analoqsuz elmi təsisat sayılan AMEA Folklor İnstitutunun yaradılması bilavasitə ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Eyni siyasət son 10 ildə uğurla davam etdirilir - Azərbaycan tarixin ən yeni mərhələsində bütövlükdə türkdilli xalqlara məxsus ortaq dəyərlərin, müsbət ənənələrin daşıyıcısı olaraq, onların vahid məqsəd və ideyalar ətrafında konsolidasiyası prosesi əzmlə həyata keçirir. Prezident İlham Əliyevin bu yöndə yürütdüyü siyasət ulularımızdan miras qalmış zəngin irsin qorunaraq gələcək nəsillərə əmanət edilməsinə, azərbaycançılıq və türkçülük məfkurəsinin, əxlaqının, baxışlar sisteminin bütün dünyada təbliğinə xidmət edir.

Dövlət başçısı müasir dünyada cərəyan edən ziddiyyətli və mürəkkəb proseslər, "ikili standartlar" fonunda türk xalqlarının birliyinin vahid ümumbəşəri məqsədlər naminə təmin edilməsi vacibliyini daim önə çəkməklə yanaşı, konkret addımları ilə onun gerçəkləşməsinə çalışır. Cənab İlham Əliyev ümümtürk birliyinin möhkəmləndirilməsi xəttini xarici siyasətdə mühüm istiqamətlərdən biri kimi müəyyənləşdirmiş, təkcə strateji müttəfiqimiz olan Türkiyə ilə deyil, Orta Asiyanın türk dövlətləri ilə münasibətləri gücləndirməyə üstünlük vermişdir. Dövlət başçısının 2004-cü ildə Türkiyə ilə yanaşı, Qazaxıstan və Özbəkistana rəsmi səfərlərə getməsi, bütövlükdə türk xalqları arasında mənəvi birliyin gücləndirilməsinin fəal tərəfdarı kimi çıxış etməsi bunun bariz təcəssümüdür. Avropa Birliyi tərəfindən ciddi dəstək alan TRASEKA, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi, Bakı-Tbilisi-Qars layihələri respublikamızın Türkiyə və Orta Asiyanın türk xalqları üçün geosiyasi önəmini daha da artırır.

Erməni lobbisinə qarşı effektiv hücumun təşkili baxımından "Biz müdafiədə deyil, hücumda olmalıyıq!" deyən Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və səyləri ilə 2006-ci ildən etibarən Bakıda təşkil olunmuş bir sıra tədbirlər - Dünya Azərbaycanlılarının II və III qurultayları, Türk dövlət və cəmiyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayı, Bakıda Azərbaycan və türk diaspor təşkilatlarının birinci Forumu, Türk dövlət və cəmiyyətlərinin X dostluq, qardaşlıq və əməkdaşlıq qurultayı, Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyasının birinci sammiti, habelə Naxçıvanda keçirilmiş Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxısan və Türkmənistan prezidentlərinin IX zirvə görüşü türk xalqları arasında münasibətlərin keyfiyyətcə yeni mərhələdə intensiv inkişafı, ümumi səylərin vahid məqsədlər naminə səfərbər olunması baxımından mühüm nəticələrdə yadda qalmışdır.

Müasir dövrdə türk xalqlarının birliyi həm də bədnam erməni lobbisinin saxta soyqırımı iddialarının zərərsizləşdirilməsi, türk dünyanın geniş bir coğrafiyada real güc mərkəzi kimi çıxış etməsi baxımından zəruridir. Bu prosesin dərinləşməsində isə dövlətlə yanaşı, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, medianın da fəallığına ehtiyac var. Mövcud istiqamətdə ardıcıl və sistemli fəaliyyət göstərən qurumlardan biri olaraq "Azərbaycanlıların və digər Türkdilli Xalqların Əməkdaşlıq Mərkəzi" (ATXƏM) İctimai Birliyi qondarma "erməni soyqırımı" kampaniyasına qarşı effektiv əks tədbirlər həyata keçirir, cəmiyyət üçün faydalı olan müxtəlif təşəbbüslərlə çıxış edir. Türkdilli xalqlar arasında hərtərəfli inteqrasiyanın təmin olunmasına, habelə iqtisadi-siyasi və mədəni əməkdaşlığın dərinləşməsinə çalışır.

Əzəmətli keçmişə malik Türk qövmü Tanrının sevgisindən yaranmışdır. Elə buna görə də Türk düşüncəsi əbədi hərəkət, zəfər, işıq rəmzi deməkdir. Əminik ki, yeni yüzilliyin əvvəllərində özünə əlverişli hərəkət çevrəsi axtaran dünyamızın hərəkət mizanını da tarixin bütün qatlarında olduğu kimi, yeni türklər müəyyənləşdirəcək. XXI əsr gerçəkdən, böyük Türk əsri olacaqdır.

Samir MUSTAFAYEV

Ədalət.-2013.-27 aprel.-S.9.