MƏNİM MƏMMƏD ARAZ ÜNVANLI POEZİYA ALƏMİM

TİFLİSDƏN MƏKTUB

Mənim poeziya aləmimdə sevimli şairlərdən biri Məmməd Arazdır. Bu şairə qarşı hüsn-rəğbətim, sevgi duyğularım lap elə məktəb illərindən baş qaldıraraq məni poeziya vurğununa çevirib. Bəli, mən poeziyanı sevirəm, Məmməd Araz ünvanlı poeziyanı, Məmməd Arazı sevirəm, poeziya ünvanlı Məmməd Arazı...

...Yaxşı yadımdadır, hələ orta məktəbə oxuduğum illər, sinif yoldaşlarımdan biri qonşuluğumuzda yaşayırdı. Onun atası Rəhman müəllim savadlı idi, məktəbdə müəllim işləyirdi. Poeziyanı çox sevirdi, özü də arabir şeirlər yazırdı, məclislərdə aşıqlar onun sözlərini oxuyurdular. Ailə çoxuşaqlı idi. Hamısı da təhsilə xüsusi diqqət yetirirdi. Dərsdən sonra çox vaxt onlara gedirdim. Dərslərə birgə hazırlaşırdıq. Bu gün az-çox qazandığım nailiyyətlərə görə həmin ailəyə borcluyuam.

Sinif yoldaşımla bir dəfə evin taxtapuşuna çıxmışdıq. Nə isə axtarırdıq. Orada xeyli jurnal və qəzet bağlamaları var idi. Bunları ondan istədim. Bir neçəsini mənə verdi, "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnalları idi. 1960-70-ci illərin jurnalları. Onları hərisliklə oxumağa başladım. Oxuduqlarımı geri qaytardıqca yenilərini gətirirdim. Beləcə bir müddət bu jurnallarla məşğul oldum. Həmin jurnallarda o vaxtlar dövri mətbuatda müntəzəm olaraq maraqlı çıxış edənlərin bir neçəsini, ələlxüsus, Məmməd İbrahim adı, sonralar Məmməd Araz adlı şairi sevməyə başladım. Beləcə bu şairin poeziya dünyasına daxil olmaqla poeziya həvəskarına çevrildim. Özüm də qələmimi sınadım. Orta məktəbədə oxuduğum illərdə rayon və respublika qəzetlərində şeirlərim və müxtəlif səpkili yazılarım dərc olunurdu. Beləcə yaşa dolduqca Məmməd Araza qarşı məhəbbətim getdikcə artırdı. Bakıda Azərbaycan Dövlət Universitetində təhsil aldığım dövrlər başqa şair və yazıçıar ilə yanaşı Məmməd Araza da fikir verirdim, onun kitablarını alırdım. Şeirlərinin bəzilərini əzbərləyərək məclislərdə sitatlar gətirirdim. Beləcə onun pərəstişkarları da ortaya çıxır, çoxalırdı, mənimlə dost olmaq istəyənlər də. Onu sevə-sevə sevilirdim də. Heç özüm bilmədən də ilk oğlumun adını da Araz qoydum. Poeziya aləmimdə Arazla yanaşı evdə də Arazım var. Bu adaş Arazlar mənim üçün bir aləmdir, bir dünyadır, poeziya, məhəbbət, sevgi, həyat eşqi aləmi, dünyası. Bu aləmdə bu dünyada artıq 56 yaşa qədəm qoyuram. Uşaqlıq aləmimdə gənc Məmməd İbrahim - ahıl yaşlı Məmməd Araz indi 80 yaşındadır. Xeyli vaxtdır ki, aramızda olmasa da, poeziyasevərlər, sənətsevərlər, eləcə də yurdsevərlər üçün həmişə sağdır, həmişə onların yanındadır. Sözü ilə, şeiri ilə, poeziyası ilə. Yaşının üstünə yaş artaraq həmişə yaşayacaqdır. 80 yaş ahıl yaşıdır. Bu yaş müdriklik yaşıdır. Onun müdrikliyini, ahıllığını özündən eşitməsək də, yurd sevgisi ilə, Araz sevgisi ilə yoğrulan şeirlərindən eşidirik, içimizə hopdururuq.

Onun dünyaya gəldiyi Nursi kəndi ilə mənim dünyaya gəldiyim Tiflis şəhəri arasında böyük bir məsafə vardır. Nağıl dili ilə, poeziya dili ilə desək, bu heç də o qədər böyük məsafə deyldir. Bu məsafədə məsafə deyil, yalnız sevgi olduğundan, arada da yalnız sevgi vardır. Məmməd Arazı bizə də doğma edən sevgi. Diqqətəlayiq haldır ki, yaşadığım Gürcüstanda, Tiflisdə soydaşlarım ilə yanaşı gürcülər də onu çox sevir. 30 il bundan öncə İlya Çavçavadzenin ölümünə həsr etdiyi şeiri gürcülərin çoxu əzbər bilir. Onu vaxtilə gürcü dilinə ruhumuzun tərcümanı, "Koroğlu" dastanını və "1001 bayatı"mızı gürcü dilinə çevirən dostum Zezva Medulaşvili tərcümə edib.

"Şöhrətə atılan güllə" adlı şeir hazırda İlya Çavçavadzeyə atılan güllə ilə yanaşı onun ev muzeyində saxlanılır.

Sürünür şöhrətin quyruğunda o,

Keçib divar olur, yeri gələndə,

Bir az aralı dur, aralı, qatso,

Qurğuşun göyərir şair görəndə...

Gürcülərin danışıq zamanı tez-tez işlətdiyi sözlərdən biri olan "qatso" sözünü necə də yerində işlədib.

Maraqlı haldır ki, bir neçə il bundan əvvəl Zezva Medulaşvili Məmməd Arazın şerilərini gürcü dilinə çevirərək kitab şəklində nəşr etdirmişdir. 40-a yaxın olan şeirləri artırmaq və elə onun 80 illik yubileyinə bir tövhə olaraq onun sayının yaşı sanı etmək qərarına gəldim. Odur ki, Məmməd Araz dünyasını və Məmməd Araz poeziyasını sevdirə bildiyim, müasir gürcü ədəbiyyatında öz dəst-xətləri ilə seçilən, istedadlı gürcü şairlərindən Avto Çxaidze və Aliko Qabelayaya onun bəzi şeirlərinin sətri tərcüməsini verərək onların uğurla yüksək səviyyədə gürcü dilinə çevrilməsinə nail oldum. Onun 80 yaş, 80 şeir adı ilə öz hesabıma nəşr etdirmək qərarına gəldim. Bununla da bu sevimli şairimizin 80 illik yubileyinə bir pərəstişkarı olaraq öz tövhəmi verməkdən bir mutluluq duyuram. Əminəm ki, bu mutluluq indən belə onun yaşının üstünə yaş artıqca mənim başladığım ənənəni gürcü dilində də yazıb yaradan oğlum Almazın da davam etdirəcəyinə zəmin yaradacaq. Yuvarlaq yaş yubileylərini tərcümə olunan şeirlərinə tay edərək gürcü oxucularını da müntəzəm olaraq sevindirəcək.

Bəzən öz-özümə sual verirəm. Məmməd niyə Araz oldu. Bir bayatımızda elə buna özüm də cavab tapıram. Mərhum sevimli yazıçımız Əlfi Qasımov demişəkən, "Məsələ açıldığına görə üstü basdırılsın".

Arazda buz bağladı.

Yandı yarpız, ağladı.

Oğlan o tayda qaldı,

Bu tayda qız ağladı.

Öz mənbəyini Ərzurum dağlarından götürən Araz çayı o taylı, bu taylı Azərbaycanın yaxası ilə yayıla-yayıla, yayxana-yayxana bizim üçün də əziz olan, mənbəyini Türkiyənin Qars vilayətindəki Qızıl Gədik dağlarından götürən Kürlə Azərbaycan ərazisində birləşir, sonra da Bakının rəmzi olan Xəzər dənizinə qovuşur. Bu dediklərimdə məna var. Bu mənanı o elə öz adına yaraşdırmaq qərarına gəlib.

Özünün yazdığı kimi:

Qələm gəldi əlimə -

Araz gəlir dilimə!

Xalq şairi Səməd Vurğunla dostluq etmiş gürcü şairi Georgi Leonidzeni çox sevirdi. Ölümündən iki il sonra onun boş yerini görən Məmməd Araz Georgi Leonidze barəsində səmimi bir yazı da yazmışdır. Yazı balaca olsa da, bir neçə kəlmə ilə onun boş görünən yerini bizə ustalıqla göstərə bilib. Yazının bir yerində deyib, bu gunə kimi sözbəsöz yadımdardır. "Hərdən mən özüm-özümə düşünürəm, görəsən, Səməd Vurğunla Georgi Leonidzeni dost eləyən amillər hansılardır. Özüm də cavab verirəm, birincisi, mərdlik və kişilik sifətləri. İkincisi, ən ümdəsi, doğma torpağa bağlılıq. Hər bağlılıq yox, şair bağlılığı!" Başqa bir yerində yazıb: "Onun son "Doğma ağacların kölgəsində" əsəri gəncliyimlə vidalaşmağa hazırlaşdığım, saçlarıma dən düşən çağımda məni şəhər dünyasından qoparıb, asfalt yolları köhnə ayaqqabılar kimi ayağından çıxarıb, tüstü-duman köynəyini soyunub atıb doğma kəndimizə getməyə çağırır. Dünyada heç nə ölmədiyi, şəklini dəyişdiyi kimi xatirələr də ölmür, yazıya çevrilir, rəngə dönür". Bəli, rənglərə dönür. Elə bizim özümüz də bu rənglərin əhatəsindəyik. Özünün "Vəsiyyət" adlı şeirində "Qara cilddə çap eyləyin kitabımı, soy adımı süd rəngilə həkk edin ona", - deyir,

"Qara torpaq üstündə

Üfüqə doğru gedən

Ağ yola bənzəyim", - deyə bu rənglər aləmində öz arzusunu ifadə edən Məmməd Arazın səsinə səs verirəm.

DÜNYA SƏNİNDİR

Məmməd Araza

Mən dedim dünya

Dünya mənimdir

Sən dedin dünya,

Dünya sənindir.

Bəs belə nədən

Dunya heç kimin.

Bu sirrin sirliliyini

Çözüb açdın sən.

Uç kəlməyə bükərək

Bir düsturla ölçdün sən.

Araz dərdi çəkərək

Butasını içdin sən...

Araz axar, lal axar

Dili yox, ağzı yox

Deyiləsi sözü çox.

Arazlaşdın Araz oldun.

Sözlərini sən dedin,

Onun dililə sən danışdın,

Sən dindin.

"Elə bil, nə mənsiz sən Araz,

Nə sənsiz mən şair olmazdım" -

dedin:

Sahillərinə həsrətlə

göz dikdiyimiz,

Sahillərinə

ümid fidanları əkdiyimiz

Araza adaş oldun

Araza sirdaş oldun.

Məmməd adlı, Araz adlı

Dünyamıza boylanıram.

nələri, nələrisə anıram...

Nursi kəndindən başlayan qara yol

Burula-burula

Ağ yola qovuşur,

Araz boyu uzanan,

Üfüqə doğru gedən ağ yola.

Vətənin qıraqda qalan yerindən

Düşüncələrə dala-dala

Ümidlə boylanırıq aramla

Mən və adına adaş etdiyim

Araz adlı oğlumla.

Mirzə MƏMMƏDOĞLU

Ədalət.- 2013.- 6 iyul.- S. 3.