Etibar Babayev: “Nə böyük matax imiş sərxoş Miron kişinin oğlu?“

Onlar sənətçi, siyasətçi, yazıçı kimi doğulmayıblar. Onlar da hamı kimi orta məktəbə gedib, sonra ali təhsil alaraq müxtəlif peşələrə yiyələniblər. Ancaq həyat bəzən onları öz sevdikləri peşələrindən də ayrı salıb. İllər ötüb, tamam başqa bir sahəni özlərinin həyat kredosu seçiblər.

Lent.az “Onun ilk peşəsi” rubrikasında növbəti qonağını təqdim edir. O, alim, televiziya jurnalisti, pedaqoq, sənətşünaslıq namizədi, dosent Etibar Babayevdir. E Babayev 1950-ci il dekabrın 15-də Bakıda doğulub.

1968-ci ildə orta məktəbi, 1973-cü ildə M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini bitirib. İkinci ali təhsilini Bakı Ali Partiya məktəbində alıb. "Tələbə klubu", "Yeddinci qitə", "Sözlü-nəğməli İstanbul", "Kanal-6 təqdim edir" kimi populyar verilişlərin müəllifi və aparıcısı olub. O, Azərbaycan Komsomolu Mərkəzi Komitəsində təlimatçı, daha sonra təbliğat və mədəni kütləvi işlər şöbəsinin müdiri, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində mədəniyyət şöbəsində təlimatçı , Bakı şəhər Partiya Komitəsinin təbliğat-təşviqat şöbəsinin müdiri (1981-1988) kimi məsul vəzifələrdə çalışıb. 1989-1992-ci illərdə "Azərbaycantelefilm"in direktoru, Azərbaycan Dövlət Teleradio şirkətinin sədr müavini vəzifəsində işləyib. Bakı İcra Hakimiyyətində məsul vəzifələr daşıyıb. 2001-2006-cı illərdə "Space" müstəqil teleradio şirkətinin prezidenti təyin edilib.

Sənətşünaslıq namizədi E.Babayev həm də elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur. Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində və Bakı Slavyan Universitetində dərs deyir. Jurnalistika kafedrasının müdiridir. Yeni yaradılmış Teleradio Akademiyasının rektorudur.

Müxtəlif illərdə "Hacı Zeynalabdin Tağıyev" milli mükafatına, "Qızıl qələm" ə , Yusif Məmmədəliyev medalına, “Həsən Bəy Zərdabi” mükafatına və müxtəlif ödüllərə layiq görülüb.

- Sizinlə müsahibəyə hazırlaşanda haqqınızda yazılan materiallarla diqqətlə tanış oldum, mətbuata verdiyiniz müsahibələrə baxdım . Həmişə medianın diqqətində olmağınız nəzərimdən yayınmadı. Həmkarlarımdan eşitmişəm ki, jurnalistlərdən qaçmırsız, istənilən suala cavab verməyə hazırsız. Yəni, solaxay suallardan çəkinmirsiz...

- Jurnalistlərdən niyə qaçmalıyam ki? Özüm də jurnalistəm. Həmkarlarıma yaşından, peşəkarlıq səviyyəsindən, təcrübəsindən asılı olmayaraq, həmişə hörmətlə yanaşıram. Təbii ki, indi də belə olacaq. Necə deyərlər, oyunun şərtləri dəyişməyib.

-Verdiyiniz ilk müsahibəni xatırlayırsızmı?

Yaxşı xatırlayıram, 50 il keçir. 132 saylı orta məktəbdə birinci sinifdə oxuyurdum. Tədris ili sonunda məktəbə “Azərbaycan pioneri” qəzetinin əməkdaşları gəlmişdilər. Sinif rəhbərimiz Südabə müəllimə bir neçə əlaçı şagirdi onlarla görüşdürdü. Bizimlə söhbət etdilər, müxtəlif suallar verdilər, şəklimizi çəkdilər. Yazı bir neçə gündən sonra “Azərbaycan pioneri” qəzetinin birinci səhifəsində dərc olundu. Qəzeti məktəbin “Şərəf” lövhəsinə vurmuşdular.

- Həmin şəkil qalır?

- Qəzetin bir nüsxəsini arxivimdə saxlamışam. Əgər maraqlıdırsa, göstərə bilərəm.

Etibar müəllim kitab rəfindən bir qovluq götürür. Köhnə bir qəzet çıxarıb mənə uzadır. Tarixinə baxıram: 1958-ci il.... Pioner dostlarının arasında səkkiz yaşlı Etibarı tanımaq o qədər çətin olmur. Uzun illər ötsə də simasındakı cizgilər kimliyini bəlli edir. Altyazıda adlarını oxuyuram: Azər Məmmədov, Nadir Nəzərov, Təhminə Babayeva və Etibar Babayev. Qəribədir, görən o illərdən xatirə qalan yalnız bu şəkildir, yoxsa pionerləin dostluğu davam edir?

- Aradan xeyli vaxt ötüb. Uşaqlıq dostlarınızla əlaqə saxlayırsız?

- Foto insan həyatının ən gözəl anlarını əbədiləşdirir. Bu şəkil mənimçün çox qiymətlidir. Çünki, o zaman birinci sinfin birincilərindən idik. Məktəbdə bizə gələcəkdə hansı sahədə olursa-olsun, qabaqcıl olmağı öyrədirdilər. O vaxt sərvət, mal- dövlət yox, mənəviyyat təbliğ olunurdu. Müəllimlərimiz Nizaminin:

“Kamil bir palançı olsa da insan,

Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan”.

misralarını tez-tez təkrarlayırdılar.

- İndi nə palan var, nə papaqçılıq... O zaman müəllimlərin özünü aparması, şagirdlərlə rəftarı, şəxsiyyətini, ləyaqətini qoruması hər birimizə nümunə idi. Biz ən böyük tərbiyəni müəllimlərimizdən alırdıq.

- Qayıdaq şəkildəki pioner dostlarınıza...

- “Sehirli xalat” filmi yadıma düşdü. Orada Xan deyir ki, “yox, o piyanar ( yəni pioner) böyüməyəcək”. Filmdən fərqli olaraq bizim pionerlər böyüdü, hərə bir işin sahibi oldu. Azər Məmmədov hüquq-mühafizə orqanlarında məsul vəzifələrdə işlədi, indi təqaüddədir. Nadir energetika sahəsində mühəndisdir. İndiyə kimi əlaqə saxlayırıq, görüşürük, dostluğumuz davam edir. Amma Təhminədən xəbərim yoxdur.

- Düzü, qəzeti görəndə heyrətləndim ki, ilk müsahibənizi bu günəcən qoruyub saxlamısınız...

- Onu mən yox, valideynlərim saxlayıb. Atam mətbuatda dərc olunan şeirlərini, haqqında yazılanları toplayıb, dəftərində səliqə ilə siyahı tutardı. Mən də uşaqlıqdan bunları görə-görə böyüdüm.

Atanız məşhur şair-dramaturq Adil Babayevdir. Kitablarını, haqqında yazılanları biz də oxumuşuq. Müasirləri onu istedadlı yazıçı olmaqla yanaşı, son dərəcə alicənab insan kimi xatırlayır...

- Uşaqlar valideynlərini seçmir. Elə bilirəm, peşəsindən, cəmiyyətdəki mövqeyindən asılı olmayaraq hamının valideyni özünə doğmadır, əzizdir. O ki, qaldı mənə... Adil Babayevdən ədalətli, sədaqətli olmağı öyrənmişəm. Üstəgəl, zəhmətə qatlaşmaq, hər sözə, əmələ görə məsuliyyət daşımaq...

- Sizin “Ədalət” qəzetində “Adil ömrü” adlı silsilə yazılarınızı oxumuşdum. Atanızla bağlı əvvəllər bilmədiyim çox məlumat aldım. İnanın ki, şairin həyatına ,ömürlüyünə yaxından bələd olandan sonra seirlərini təkrar oxumağa başladım və etiraf edim ki, nə demək istədiyini daha dərindən anladım.

- Bu təbiidir, Anar. İstər şair olsun, istər rəssam, yaxud bəstəkar, fərq etməz, yaradıcı insanın əsərlərini doğru-dürüst dərk etmək, qiymətləndirmək üçün onun yaşadığı mühiti bilmək çox vacibdir. “Adil ömrü”ndə 1925-45-ci illərdəki ədəbi mühitin abı-havasını göstərməyə çalışmışam. Hadisələrin necə cərəyan etdiyini, cəmiyyətin nəyə kökləndiyini bilmədən insan taleyindən danışmaq, şəxsiyyətin formalaşma prosesini duymaq mümkün deyil. Tarix həqiqətlər üzərində qurulanda qiymətlidir, əbədidir.

- Sizin “Tarix - ibrət alanlar üçün dərsdir” silsiləsindən maraqlı yazılarınız var. Mətbuatda onları izləmişəm. Bu yaxınlarda eşitdik ki, “Yalana heykəl” kitabınız İstanbulda nəşr olunub.

- Bu kitabın Türkiyədə nəşri mənim üçün çox əlamətdardır. Türkiyədə kitab nəşri, poliqrafiya mədəniyyəti inkişaf etdiyi kimi, oxucu səviyyəsi də yüksəkdir.

- Əsərdə yeni arxiv sənədlərinə əsaslanaraq, Sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycana, Leninqrad vilayətinə rəhbərlik etmiş Sergey Mironoviç Kirovun həyatı ilə oxucuları tanış edirsiniz. Mətnin dili olduqca oxunaqlı, hadisələrə yanaşma tərziniz fərqli, nəticələriniz dəyərlidir.

- Kitab 2010-cu ildə “Mütərcim” nəşriyyatında çap edilib . Mətbuatda haqqında bir neçə rəy dərc olunub. Kitabı yazmaqda məqsədim nə Kirovu vəsf etmək, nə də onun qatilini tapmaq idi. Kirov mənim üçün sadəcə bəhanə idi ki, Sergey Kostrikov kimi, sıradan bir insanın ixtiyar sahibinə çevrilməsinin, nəsillərə nümunə göstərilməsinin və nə olursa-olsun, bir gün bu yalançı bütlərin dağılmasının tarixi qaçılmazlığını göstərim. Mən ucsuz-bucaqsız SSRİ ərazisini demirəm, yalnız Azərbaycanda Kirovun adını daşıyan şəhər və rayonların, fabrik və zavodların, elm, təhsil, mədəniyyət, idman-sağlamlıq müəssisələrinin sayını cəmləsək, heç bilirsiz necə böyük siyahı alınar? Axı, nə böyük matax imiş sərxoş Miron kişinin oğlu? Siyasi səhnədə rəmzi olaraq qalmaq üçün bəzən faciəli ölüm əvəzedilməz imkandır. Bunun üçün Kirov ən uğurlu namizəd idi.

- Dediklərinizdən belə başa düşmək olar ki, bu, Stalinə lazım idi?

- Stalinin özü də o rejimi yaşatmaq üçün lazım idi. Vəzifəsini yerinə yetirəndən sonra o da böyük səhnəni tərk etdi. Gördünüz ki, günün birində sıra mavzoleydəki Leninə də gəlib çatdı. Axırda da o rejimin sonu gəldi. Bir zamanlar dünyaya hökm edən SSRİ dövlətinin adı indi yalnız tarix kitablarında qalıb.

- Cavanlıqdan yüksək vəzifələrdə olmusunuz.. Sizcə məmurluq yaradıcılğa mane olur, yoxsa qapı açır?

- Yaradıcılığa qapı açan yalnız fitri istedad və zəhmətdir. Məmurluq əksinə, adamı çox şeylərlə şirnikləndirir, ən azından vaxtını alır.

Bu gün təhsil sistemindəki nöqsanlardan, yararsız dərsliklərdən danışmaq adi hal alıb. Hər gün tələbələrin içindəsiniz. Bu günkü təhsil səviyyəsi Sizi qane edirmi?

- Bu sual heç vaxt öz aktuallığını itirmədiyi kimi, birmənalı şəkildə həllini də tapmayacaq. Bəli, dərsliklər yazılır, istifadə olunur, köhnəlir və yeniləri ilə əvəz edilir. Ola bilir ki, yeni dərslik tələblərə cavab vermir. Onları təzəsiylə əvəzləmək mümkündür. Əsas odur ki, gənclərin həyata inamı itməsin, sabaha ümidi qırılmasın . Biz tələbələrə ancaq dərsliklərdən dərs keçsək, gələcəyin vətəndaşını, vətənpərvərini hazırlaya bilmərik. Ən yaxşı dərslik də bunun üçün azdır. Tələbənin auditoriyada eşitdikləri ilə ətrafda gördükləri, KİV-də izlədikləri çox vaxt üst-üstə düşmür. Cavabsız suallar onun qəlbini sıxır. Mənim fikrimcə, müəllimin ən başlıca vəzifəsi tələbəyə dayaq olmaqdır. Bunun ən yaxşı yolu tələbədən öyrənmək, onun daxili aləmini bilməkdir. Mən tələbələrimlə bu cür ünsiyyət qurmağa çalışıram. Onlara necə yazmaqdan öncə, nədən yazmaq barədə düşünməyi öyrətməyə səy göstərirəm. Bərabər muzeylərə gedirik, şəhər gəzintisinə çıxırıq, filmlərə, tamaşalara, sərgilərə baxırıq, fikir mübadiləsi aparırıq. Biz eyni addımlarla, eyni sürətlə olmasa da, eyni istiqamətdə getməyi bacarmalıyıq.

- Həmişə televiziyaya bağlı olmusuz.. Bu sahədə həm yaradıcı, həm təşkilatçı kimi xidmətləriniz ictimaiyyətə məlumdur. Çox istərdik ki, bu gün bir tamaşaçı kimi, fikirlərinizi bizimlə bölüşəsiz.

- Bir qədər fərqli tamaşaçıyam. O mənada ki, yalnız məni maraqlandıran verilişlərə baxıram. Səhər açılandan axşama kimi ekran qarşısında oturmuram. Buna nə vaxtım, nə həvəsin var. Təzə xəbərlər, tarixi mövzuda sənədli filmlər, təbiət və heyvanat aləmi ilə bağlı elmi-kütləvi filmlər, aktual məsələlərə həsr olunan maraqlı tok-şoularla maraqlanıram. Tamaşaçı olaraq televiziyalardan istədiyim keyfiyyətli görüntüdür, təmiz danışıqdır, janrından asılı olmayaraq , ruhumuzu oxşayan gözəl musiqidir. Lirik-psixoloji süjeti, aydın rejissor qayəsi, professional çəkiliş mədəniyyəti, yüksək aktyor məharəti ilə seçilən bədii filmlərdir. Maraqlı idman yarışlarıdır. Duzlu uşaq verilişləridir. Bir tamaşaçı kimi, bu cür verilişlərin Azərbaycan efirində daha çox olmasını istərəm.

- Siz Azərbaycan Reklamçılar İttifaqının yaradıcılarından olmusunuz. KİV-də və şəhər tərtibatında reklam indi çoxalıb. Səviyyə necə, qənaətbəxşdirmi?

- Şəhər tərtibatında reklamın ifadə vasitələri bu gün dünya səviyyəsindədir. Yaxın keçmişdə istifadə olunan metal lövhələr üzərində primitiv təsvirlər və yazılar indi gözə dəymir. Bakı gecəsini reklamlarsız təsəvvür etmək çətindir. Amma şəhərdə, yol kənarlarında bəzi reklamlar düzgün quraşdırılmadığından sürücü və piyadalara əlavə çətinlik yaradır. Yaxud, nəqliyyat vasitələri üzərindəki elektron reklam lövhələrə qarşıyam. Reklamların dilində xətalar davam etməkdədir. Rəsmi dövlət bayraqlarının asılması ilə bağlı qaydalara riayət olunmur. Bir də görürsən ki, hansısa kiçik bir müəssisənin öz qapısında bir neçə ölkənin bayrağı dalğalanır. KİV-ə gəlincə, qəzetlərdə reklam azdır, təsir gücü zəifdir. Jurnal reklamları daha cazibədar təsir bağışlayır mənə. Televiziya reklamları son zamanlar xeyli artıb. Hətta bəzi kanallar Milli Teleradio Şurasının müəyyən etdiyi reqlamenti pozur. Tələbat çoxaldığından reklamın qiyməti də yüksəlib. Fəqət nümayiş olunan reklamların əksəriyyəti xarici istehsaldır. Reklam istehsalı ilə məşğul olan yerli mütəxəssislər azdır. Reklam çarxlarının dublyajında naşılıq daha çox özünü göstərir. Reklam dili qısa olmalı, konkret hədəfə yönəlməlidir. Bu işdə mətnin hərfi tərcüməsi yolverilməzdir. Radio reklamları isə daha çox elan xarakterlidir . Bu sahədə dünya təcrübəsindən bəhrələnmək lazımdır. Ən başlıca iradım, reklam-kommersiya verilişlərində ölçü hissini itirərək, məddahlıqla məşğul olmaqdır. Sən demə, bu məmləkətdə bütün klinikalar birincidir, yaxud ən şəfalısıdır, ya da səhiyyənin ən son nailiyyətlərinin daşıyıcısıdır... Bir sözlə, hamı birincidir...

- Söhbətimizə sizdən alınan ilk müsahibəni yada salmaqla başladıq. Axı siz özünüz də müxtəlif vaxtlarda müxtəlif adamlardan yüzlərlə müsahibə almısız. Onlar arasında neçə-neçə görkəmli ictimai-siyasi xadim, elm, sənət fədaisi, dövlət rəhbəri olub. Aldığınız İlk müsahibəni xatırlayırsız?

- 1970-ci ilin iyununda radionun Gənclər redaksiyasının Baş redaktoru Fəridə xanım Aslanbəyova mənə xalq rəssamı Salam Salamzadədən müsahibə almağı tapşırdı. Müsahibim barədə mümkün olan məlumatı topladım. O zaman internet yox idi ki, əlini atan kimi axtardığın ekrana çıxsın. Redaksiyada Arif Şəfiyev, Natiq Səfərl kimi təcrübəli işçiləri xeyli sorğu-sual etdim, kitabxanaya gedib köhnə qəzetləri araşdırdım, təsviri sənətə aid ədəbiyyatla tanış oldum. Evdə atamdan da çox şey öyrəndim. Rəssamın həyat yoldaşı Qəmər xanım “Molla Nəsrəddin”çi Əliqulu Qəmküsarın qızı idi. Salamzadənin yaradıcılığında qadın portretlərinin xüsusi yer tutduğunu, rəssamın Ərəb ölkələrində uzunmüddətli ezamiyyətdə olduğunu bilməyim işimə yaradı. Ürəklənib Salam müəllimin evinə zəng etdim, məqsədimi bildirdim və görüş üçün vaxt təyin etdim. İki gün sonra məni evlərində görüşdük . Rəhmətlik ,çox maraqlı, diqqətcil insan idi. Aramızdakı yaş fərqini mənə hiss etdirmədi, bəzi əsərlərini göstərdi, həyatının mühüm məqamlarından, kino rejissor Qəmər xanımla necə ailə qurduqlarından danışdı. Eşitdiklərimin hamısını diktafona yazdım. Deyilənə görə, çox səmimi söhbət alınmışdı. Təəssüf ki, o zaman verilişləri yazıb saxlamaq imkanımız yox idi. Yaxşı ki, xatirələr yaddaşımıza əbədi həkk olur. Ürəyimiz doludur xatirələrlə, cavanlara danışmağa sözümüz var hələ...

Ədalət.-2013.-14 mart.-S.4.