O nisgil həmişə mənim ürəyimdədi

Bugünkü qonağımız Respublikanın əməkdar artisti, Akademik Milli Dram Teatrının aktrisası Sənubər İskəndərlidi.

- Sənubər xanım, uzun illərdi aktrisa kimi fəaliyyət göstərirsiniz. Sənətinizi, həm tamaşaçılar, həm də oxucular üçün necə xarakterizə edərdiniz?

- Belə misal var "nə yatdım ki, nə yuxu görəm..." İllər bir-birini çox sürətlə əvəz edir. Sənətdə baş verən durğunluqlar ömrümüzdən çox şeylər aldı. Çox illəri itirdik. Xüsusi ilə də sənətə bir az gec gəlməyim, yaradıcılıq təkliflərini çək-çevir etməyim də sənətdə məni bir az geri atdı. Bu baxımdan bəzən fikirləşirəm ki, - mən hələ nə etmişəm ki? Amma bir yandan da dərk edirəm ki, nə on il əvvəl, nə də on il sonra edə biləcəklərimi indi edə bilmərəm. Bu baxımdan da düşünürəm ki, yaradıcılığımdakı natamamlıqlar hələ çoxdur.

- Belə klişe bir söz var ki, "teatr bir məbəddir". Sizin üçün teatr nə deməkdir?

- Məbəd sözünü ümumiyyətlə bir çox ülvi anlayışlara aid etmək olar. Müqəddəsliyə qalsa, obrazlı desək ailə də, valideyn də insanın müqəddəsi hesab olunur. Bütün bunlardan da yuxarıda təbii ki, allah dayanır. İbadət yerimiz, sığınacağımız tək varlıq odur. Sənəti də görünür orda olan sehrin çoxluğundan belə təqdim ediblər. Bir az səhnənin o biri tərəfi başqa aləmdi. Yəni tamaşaçı ilə səhnəni ayıran xətt iki dünyanı bir-birindən ayırır. Çünki, hər bir tamaşada biz başqa bir ab-havaya düşürük. Digər tərəfdən də bu bizim işimiz olduğundan günümüzün ən çox vaxtını biz teatrda keçirdirik. Yəni ailəmizə, evimizə məbəd kimi verdiyimiz dəyəri insanlar görünür bu mənada məhz teatra da veriblər. Mənim üçün isə teatr həyatımın ayrılmaz bir hissəsidir.

- İstər teatr səhnəsində, istərsə də kinoda səhnə təcrübəsinə, fitri istedada güvənib diplomsuz, təhsilsiz keçinmək olarmı?

- Teatrda bu mümkün deyil. Çünki, teatr həqiqətən də çox mürəkkəb bir sahədir və diplom mütləqdir. Bu söhbət əsasən reklamlar, seriallar yarandığı vaxtdan ortalığa çıxdı. Bir dəfə rola çəkilən artıq özünə aktyor deməyə başladı. Sovet dövründə belə söhbətlər yox idi. Diplom da vacib idi. Lakin bir məsələ də var ki, istedadı olmayan insana on diplom da heç bir kömək edə bilməz. İstedad bir işıqdı, mayakdı. Diplom isə insanı həmin işığa aparan yol, onu yaxşı görməyə, ondan istifadə etməyə kömək edən vasitədir. Təhsil olmasa, o mayaka dolayısı yollarla gedib çıxmaq da olar. Çünki, keçmişdə əksər aktyorlarımızın diplomları olmayıb. Amma onda dövr də, tələblər də başqaydı. İndi aktyordan tələb həddindən artıq çoxdur.

- Mən bilirəm ki, siz həm də mütaliə etməyi çox sevən aktrisasınız. Bir az ədəbiyyata olan münasibətinizdən danışardınız.

- Çox gənc yaşlarından mütaliə edirəm. Anamın böyük kitabxanası vardı. Rus ədəbiyyatından Tolstoyu və Dostoyevskini çox oxumuşam. Qabriel Qarsia Markesi, Stefan Sveyqi, Orxan Pamuku çox sevirəm. Onların bir çox əsərlərini oxuyub bitirəndən sonra bir xeyli vaxt təsirdən çıxa bilməmişəm. Amma sizə bir söz deyim ki, optimist insan olduğum üçün nə həyatda, nə də ədəbiyyatda ağırlığı sevmirəm. Məsələn, Orxan Pamukun "Qar" və "Qara kitab" romanlarını axıra qədər oxuya bilməmişdim. Amma "Məsumiyyət muzeyi"ni, "Mənim adım qırmızı"dı romanlarını çox asanlıqla oxumuşdum. Daha sonra Heminquey mənə çox ağır yazıçı təsiri bağışlamışdı. Frans Kafka da yarımçıq qalanlar siyahısındadı. Mənə elə gəlir ki, mən hələ də onun əsərlərinin "açar"ını tapa bilməmişəm. Bütün bunlarla yanaşı Akutaqavanı, Markesi, Sveyqi çox rahatlıqla oxuyuram.

- Hal-hazırda kimi mütaliə edirsiniz?

- İndi Elif Şəfəqin "Eşq" romanını oxuyuram. Çox təsirli bir romandı. Belə deyək də o romanın təsiri ilə bir az havalı kimiyəm. (gülür)

- Son tamaşanız olan "Yaşlı xanımın gəlişi" tamaşaçılar tərəfindən çox yüksək qarşılandı. İllərlə teatrdan əlini üzmüş tamaşaçılar belə həmin tamaşaya gəlib baxdılar. Haqqında mətbuatda bir çox yazılar yazıldı. Bir az bu tamaşa ilə bağlı fikirlərinizi bölüşərdiniz...

- Mənim sənət müəllimim Hüseynağa Atakişiyev olub. Fridrix Dürrenmatt da Hüseynağa müəllimin ən çox sevdiyi yazıçı olduğundan, həmin sevgi mənə ondan keçmişdi, ya nə idisə. Dürrenmattın "Yaşlı xanımın gəlişi" əsərinin səhnəyə qoyulacağını eşidənə çox sevindim. Klara Veşer rolunda çıxış edəcəyimi biləndə isə ikiqat sevindim. Çünki, həqiqətən də çox dərin və klassik əsərdi. Hüseynağa müəllim həmişə deyərdi ki, "klassik əsərdə yaxşı və pis aktyoru müəyyən etmək olur". Klassik əsərdə həm aktyor yetişir, həm də aktyorun tamaşaçıya deməyə sözü olur. Məişət əsərlərini oynamağa nə var ki?! Sözlə, musiqiylə, işıqla çatışmamazlıqları ört-basdır etmək olar. Tamaşaçı da istedadsızlığı başa düşməyə bilər. Amma belə əsərlərdə mümkün deyil. Aktorun gücü nədirsə, onu ortalığa qoymağa məcburdu. Buna görə də mən bu əsəri çox sevdim və böyük məmnuniyyətlə oynadım.

- Ssenarini ilk dəfə oxuyanda hansı hisslər keçirdiniz?

- İlk dəfə oxuyan kimi mən o, qadına haqq qazandırdım. Ona görə yox ki, Klara Vişer intiqam hissi ilə yaşadı, sonra da gəlib öz qisasını alıb getdi. Ona görə haqq qazandırdım ki, həyatda hər şey bumeranqdı. Edilən bütün pisliklər bir gün dönüb, dolaşıb insanın özünə qayıdır. Klara Vişer üçün Alfred İlli öldürütmək heç nə idi. Qadın bütün şəhəri satın almışdı... Sadəcə olaraq yazıçıya lazım olan o idi ki, cəmiyyətin içərisindəki eybəcərlikləri, riyakarlıqları açıb insanlara göstərsin. Dürremant da bunu çox gözəl bacarmışdı. Əsərin sonunda görürsünüzmü, hamı boz rəngli kostyum geyinmişdi. Bu onların insan yox, mənən siçovula çevrilmələrinə olan işarə idi. Və yaxud da sona yaxın hər kəsin ayağında sarı ayaqqabılar vardı ki, bu da həmin əsərdəki obrazların ölülərə çevrilməsini simvolizə edirdi. Çünki, insan ölərkən ilk olaraq ayaqdan saralır...

- Sizcə Klara Vişer sonda fərd olaraq qalib gəlir, ya məğlub olur?

- İnsan elə bir məxluqdu ki, bütün arzularına çatandan sonra onun həyatında qəribə bir boşluq yaranır. Klara Vişerin də həyatında boşluq yaranır. Yaranan həmin boşluğu mən sonda bacardığım qədər tamaşaçıya çatdırmağa çalışmışam. Heyf ki, bəzi xırdalıqları teatrda çatdırmaq bir az çətin olur. Əgər mən həmin əsərin filminə çəkilsəydim orda məsələn, Klaranın İllin meyitinə baxışını tamam başqa formada verərdim. Həmin anda tamaşaçı Klaranın fərd olaraq daxilən yaşadığı məğlubiyyəti daha dərindən hiss edərdi.

- Tamaşanın sonuna yaxın Klara illər əvvəl sevdiyi, geri döndükdən sonra isə qurban kimi seçdiyi İllə yaxınlaşıb soruşur: "İll de görüm mən 17 yaşımda necə qız idim". Klara sanki ona kiçicik də olsa, bir şans vermək istəyir. Sizin fikrinizcə xəyanətkarı bağışlamaq, ona şans vermək olar?

- Kobud da səslənsə bir misal var "qozbeli qəbir düzəldər". Amma mən deyərdim ki, qozbel heç qəbir də düzəltməz. Xəyanətkar həmişə xəyənətkar olaraq qalır. Heç vaxt da dəyişmir...

- "Yaşlı xanımın gəlişi" istədiyi mesajı cəmiyyətə ötürə bildimi?

- Təbii ki, ötürə bildi. Yəni düşünən, əqli olan insan o mesajları aldı. Əgər kimsə indiyə qədər başa düşməyibsə, kim həyatda bəsit düşünürsə ona belə tamaşa yox, on qat bundan artıq tamaşa da təqdim elə yenə də heç nə anlamayacaq. Düşünən həmişə düşünür...

- On üç yaşınız olanda ananızı itirmisiniz. O yaşda tək qalıb, həyatdakı çətinliklərin öhdəsindən necə gəldiniz?

- On üç yaşında bu cəmiyyətdə anasız qalmaq qız uşağı üçün çox çətindi. Anasız qızı ləkələməyə, ona şər atmağa, təhqir etməyə nə var ki?! Həmin o insanlar bunu anası sağ olan qıza qarşı etsinlər, görüm bacaracaqlarmı...

Anam rəhmətə gedəndən sonra anamdan belə deyək də yanıqlı olan, onu gözü götürməyənlər anamın acığını məndən çıxmağa başladlar. Təbii ki, bütün bunlar məni həyata incitməklə yanaşı, həm də bərkitdi. Mən dərdlərimi özümdə saxlayıb böyümyəyi, güclənməyi öyrəndim.

- Sizə elə gəlmir ki, müəyyən bir dövr keçdikdən sonra kino tənqidçilərimiz, rejissorlarımız kinoda Sənubər İskəndərli boşluğunun olmasına təəssüflənəcəklər?

- Məndən sonra nə deyəcəkləri artıq məni maraqlandırmır. Qəribə stereotiplər var. Elmdən tutmuş, səhiyyədə, incəsənətdə neyçünsə insan öləndən sonra onun tərifini göylərə qaldırırıq. Amma həmin adam sağ olanda, onun hər elədiyinə mütləq ağız büzürdük...

O ki qaldı mənim kino fəaliyyətimə. Bayaq dediyim kimi durğunluqlar da çox oldu. 1987-ci ildə ilk dəfə "Kişi sözü" filminə çəkildim. Ondan sonrakı illərdə də mənə həddindən artıq kino təklifləri gəldi. Lakin o vaxtı da mənim indi də özümə bağışlaya bilmədiyim ərköyünlüklərim yarandı. Övladımın azyaşlı olması, "hələ cavanam sonra çəkilərəm" kimi fikirlər məni kinodan ayrı saldı. Sonuncu çəkildiyim film "Hökmdarın taleyi" filmi olub. Ondan sonra heç bir filmə çəkilməmişəm. Nə də bu günə qədər heç bir rejissorun qapısını döyüb rol istəməmişəm. Həyatım boyu da bunu etmərəm. Əgər hansısa rejissor məni öz filmində görmürsə, bu onun öz işidi.

- Bu sual bir az ənənəvi xarakter daşıyır. Bütün yaradıcı insanlara ünvanlanır. Sizcə teatrda, kinoda tamaşaçı qıtlığının səbəbi nədədir?

- Bu barədə kanalların da səhvi çoxdu. Amma kanalları da adam qınaya bilmir. Çünki, reytinq kimi qəliz bir məsələni səbəb olaraq qarşımıza qoyurlar.

Bir neçə il əvvəl Ans kanalında "Zərif çərşənbə" adlı veriliş gedirdi. Həmin verilişin aparıcılarından biri də mən idim. Biz o verilişə o qədər intellektual, savadlı insanları dəvət edirdik ki, özümüz onların söhbətlərindən doymurduq. Amma veriliş yayımlanandan sonra reytinqin nəticələrinə baxanda dəhşətə gəlirdik. Çünki, reytinq çox aşağı olurdu... Bu kimi səbəblər kanalları daha bayağı verilişlərə, şoulara gedib çıxmağa məcbur elədi. Həmin bayağı verilişlərdə yer alan istedadsız insanlarda hansı ki, iki kəlmə sözü bir-birinin ardınca düzüb danışa bilmirlər. Onları gətirib oturdurlar cəmiyyətdə və özlərini çox fitri insanlar hesab etdirlər. Deqradasiya da elə burdan başladı...

Digər tərəfdən də ortalığa belə bir sual çıxır ki, bəs camaat niyə həmin bayağı verlişləri sevir? Burda artıq problemlər zəncirvari gəlir. Sovet sistemində ən çox güc verilən sahə məktəb idi. Bizim məktəbdə oxuduğumuz dövrlərdə hər bir evdə kitabxana, pianino vardı. Artıq biz məktəb illərindən kitab oxumağa, musiqi ilə məşğul olmağa alışırdıq. Efirdə də mütəmadi olaraq elə verilişlər olurdu. Çünki, o vaxtı reytinq söhbəti yox idi. Ailədən, məktəbdən, televiziyadan aldığımız tərbiyə bizi məhz elmə, biliyə, intellektual olmağa məcbur edirdi. İndi isə bütün bunlar çox dar ortamlarda baş verir.

- Bir aktrisa kimi peşəkarlıq baxımından öz üzərinizdə necə işləyirsiniz?

- Son zamanlar belədi də, aktyor ssenarini götürür, özünə aid olan rolu əzbərləyir, rejissor deyir burdan sağa, ordan sola bax. Vəssalam. Amma aktyorun borcudu ki, həmin rolun səs tembrini, plastikasını axtarıb tapsın.

"Yaşlı xanımın gəlişi" tamaşasının məşqlərində mən Klara Vişer obrazında səhnəyə axsayaraq çıxıdım. Rejissor isə bunu istəmirdi. Deyirdi, onsuz da qəhrəman səhnəyə əla keyfiyyətli protezli ayaqla çıxır. Amma mən dedim ki, yox, - qəhrəman özünü nə qədər əməliyyat etdirsə də axsağlıq olmasa, real alınmayacaq. Axsamaq artıq plastikanı dəyişmək demək idi. Çünki, mən axsayan kimi dönüb oluram Klara... Rola olan münasibətim, baxışım dəyişir...

Bir də bizim sənətin bir sirri də var ki, aktyor heç vaxt daşlaşmamalıdı. O daşlaşmaqdan məni allah qorusun... Görünüş cəhətdən də həmişə özümü formada saxlamağa çalışıram. Çünki, yaş istər-istəməz öz sözünü deyib ruhu qandallaya bilməsə də, fiziki cəhətdən insanı qandallayır. O qandalları boş saxlamağa səy göstərirəm.

- Bəzi müsahibələrinizdə qızınızn doğum günlərinin həmişə tamaşalarınızla bir günə təsadüf etdiyindən onun yanında ola bilməmənin nisgilini yaşadığınızı vurğulamısınız. İndi artıq nənəsiniz və qızınıza, nəvələrinizə arzuladığınız vaxtı yəqin ki, ayıra bilirsiniz. Keçmişdəki nisgil ürəyinizdən silinib, yoxsa hələ də qalır?

- Mənə elə gəlir ki, hər bir məsuliyyətli, vicdanlı ananın övladını bağçadan bir saat gec götürməsi belə ona ömrü boyu vicdan əzabı yaşadır. Aktrisalıq da mənim işim, qazanc yerim idi. Qastrol səfərlərinə getdiyim şəhərlərdən qızıma nə qədər hədiyyələr, bahalı paltarlar alıb həmin vaxt azlığı ilə kompensasiya etmək istəsəm də, o illərin vicdan əzabından hələ də qurtula bilməmişəm. O nisgil həmişə mənim ürəyimdədi.

Samirə Əşrəf

Ədalət.- 2013.- 30 may.- S. 6.