DAĞ ÇİÇƏYİ

Onu ancaq ruh sahibləri dərə bilər

Yazıya birbaşa, necə deyərlər, girişsiz-filansız başlayıram. Çünki barəsində yazdığım kitabın ruhu mənə çoxdan bəllidi. Daha doğrusu, bu kitabın müəllifini imzasına görə tanıdığım günlərdən indiki çağa qədər bir kövrək notun, bir həzin pıçıltının əhatə dairəsində olmuşam. Mənə elə gəlir ki, bu misraların sahibi danışmır, yazmır, sadəcə, ürək pıçıltılarının şəklini çəkir. Özü də elə çəkir ki, o nə qeyri-adi peşəkarlığı, nə də son dərəcə adi bir görüntünü ifadə edir. Xeyr, bu, şəkli çəkilən bir ruhun təsviridi. Özü də elə təsviridi ki, onu oxuduqca, onu seyr etdikcə sadəliyin içərisindəki məna çalarlarını, rəngləri seçmək, görmək olur.

Tahir Rzanı imzasına görə tanıdığım günlərdən mənə sanki bir sözün ipucunu bağışlayıb. Elə ipcunu ki, həmin sözdən tutub Tahir müəllimin ovqatını oxşaya-oxşaya ruhunun qapısını döyə bilmişəm. Və o qapıdan keçəndə sadə, amma özünəməxsus ətri olan dağçiçəyinin bir talasının içərisinə düşmüşəm. Bir anlıq gözünüzün qarşısına gətir: yamacda bir tala dağ çiçəyi - rəngarəng, diqqətiçəkən, göz, könül oxşayan, amma...

Bax, elə məsələ də bu əmmadadı. İşin də əmması ondadı ki, dağ çiçəyinə hər adam əl uzada bilmir, hər adam yaxın düşə bilmir. Dağ çiçəklərinin bitdiyi ərazilər bir az əlçatmaz olur, bir az yoldan-rizdən uzaq olur. Ora qalxmaq, ora getmək isə hər oğulun işi olmadığı kimi, hər oxucunun da ürəyincə olmur. Bax, mən Tahir Rzanını şeirlərində görüb hiss etdiyim, ruhunun qapısını döyüb içəri keçəndə boynuna sarıldığım həmin dağ çiçəkləridi. Özü də bu çiçəklər bir az boynubükükdü, bir az nisgillidi. Lakin dibçək güllərindən, həyət-baca gül-çiçəyindən daha dözümlüdü. Onlar nə qulluq görürlər, nə də nəvaziş. Eləcə doğulurlar və...g Və öz oxucularının əlində, dilində, ürəyində yaşayırlar.

İki gün öncə Tahir müəllim həmin o dağ çiçəyinin bir qomunu mənə göndərdi. O bir qom dağ çiçəyini elə birnəfəsə qoxlamağa - oxumağa başladım və...

Bəli, çox nəfis şəkildə, adını doğrulda biləcək üz qabığına malik "Rubailər" kitabı Tahir Rzanın biz oxucularla yeni görüşüdü. "Şur" nəşriyyatında, dəyrli söz adamı Musa Ələkbərlinin redaktorluğu və ön sözü ilə biz oxuculara qonaq gələn bu rübailərin hər biri öz ətri, öz qoxusu, öz təravəti olan dağ çiçəyidi. Məsələn:

Adını hörmətdən uca tutanlar,

Yaşadar ömrünü hörmətli olar.

Mal-pul insanlığın meyarı deyil,

Ancaq ki, ləyaqət əbədi qalar.

Və yaxud:

Dünya şərab dolu bir qızıl camdı,

Zövqün duyan aqil, duymayan xandı.

Öləndə rəhmətlik qazanmayana,

Dünyanın dövləti, varı haramdı.

Bu iki rübainin hər biri ilk baxışdan ayrı-ayrı nüanslara toxunur, ayrı-ayrı fikirləri ifadə edir. Amma onların sətiraltı mənasına, arxa planına baxanda hiss edirsən ki, söhbət mənəviyyatdan, əxlaqdan gedir. Hər kəsin gəlib baxıb getdiyi bu dünyada əməl, söz, iz qalır, var-dövlət, malk-mülk yox. Belə olan halda insan öz nəfsinə əyilməməli, hətta qızıl camda gələn meyin də qədərindən artığının olan yük olacağını, onu alçaldacağını dərk edib doğru seçim etməlidi.

Tahir Rzanın 156 səhifəlik "Rübailər" kitabında mən həm də həyatdan, təcrübədən gələn nəsihətin dünyaya müdrik baxışın elemetlərini görüb duydum. Və bir anlıq tanıdığım, özümə doğma bildiyim Tahir Rzanı bu rübailərdən, burdakı müdrik məqamlardan ayrı təsəvvür etmək istədim. Ancaq etirfa edim ki, alınmadı. Çünki rübailərin müəllifi daha çox öz həyatından, öz iç dünyasından çıxış edib. Orda əkdiyi gülləri, ordakı dağ çiçəklərini qomlayıbdı. Ona görə də özünəməxsusdu, özü kimi duyğusaldı. Şair yazır:

Sevən könlüm dərə-dağsız inləyər,

Əsir qalan bağça-bağsız inləyər.

Yad eyləyər obaları, elləri,

Səhər, axşam Qarabağsız inləyər.

Və yaxud:

Qara bəxtim belikük qarıdı,

Dərd sirdaşı xəstə kədər yarıdı.

Kimi vardan, kimi yardan, qohumdan,

Tahir isə öz dərdindən yarıdı.

Və yaxud:

Yaradan yarıdıb yaratmaq üçün,

Sevən ürəklərə nur qatmaq üçün.

İnsan yaranmayıb vəhşilik edib,

Ev yıxıb, qan töküb şər atmaq üçün.

Bu iki rübaidə də əvvəldə dediyim həmin insanlıq, həmin o dözüm çox poetik şəkildə, həm də nəsihət üslubunda oxucuya çatdırılır. Zənnimcə, bu rübailəri oxuyan hər kəs daha çox sadə və gerçək həqiqətlərlə üz-üzə qalacaq. Ona görə də kitab barəsində ilk təəssüratımı sizinlə bölüşərkən müşahidə etdiyim məqamlara diqqət ayırdım. Bir də bunu ona görə etdim ki, mən tənqidçi yox, nisbətən yaxşı oxucuyam. Oxuduqlarımdan da nə isə anlamaq, götürmək istəyimi heç vaxt gizlətməmişəm.

Son olaraq Tahir Rzanın "Rübailəri"nə, yəni o dağ çiçəklərinə üz tuturam:

Allahın bir adı haqdırsa anla,

Haqqı müqəddəs san, oynama onla.

Kim haqqa baş əysə, ucaldar başın,

Ucalan varmıdır zülm ilə, qanla?

Və yaxud:

Əlində təsbeh var, qəlbində şeytan,

Dilində din-iman, gözlərində qan.

Arxada cəlladsan, üzdə mələksən,

Sən kimsən, nəçisən, söylə ey insan!

Kitabın da, mənim yazımın da dağ çiçəyi barəsində söylədiyim fikirləri bu rübai ilə ona görə bitirdim ki, bir-birimizi yaxşı tanımırıq. Bilmirik ki, hər çiçəyin öz ətri olduğu kimi, hər ürəyin də öz pıçıltısı, hər pıçıltının da öz mənası var. Deməli, Tahir Rzanın dağ çiçəyi qomu da öz təravəti ilə, öz gözəlliyi və öz mənası ilə yaddaqalan, diqqətçəkəndi. Onu oxumağa, onu qoxulamağa dəyər!

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2014.-5 iyun.-S.4.