"YUVAM- VƏTƏN TORPĞI, DİLİM-ANAM YADİGARI"

Ulu bir nəslin, iki əsrin adamıyam

Əsiri oldum vaxtın, zamanın.

Yer kürəsi-məkanım.

Yuvam-Vətən torpağı-

Olmayıb-olmayacaq ortağı.

Dilim-anam yadigarı,

Mənliyim-atam vüqarı.

Sözümün kəsəri-babamdan

Xeyir-duamı obamdan aldım-

Dədəm Qorqud...

Bu misraların müəllifi Mirzəkişi Sabahdır. Olsun ki, oxucularımız bu müəllifin şeirləri ilə, onun iki kitabı ilə tanış deyillər, amma inanın, o, artıq çağdaş şeirimizdə öz fərdi üslubu ilə, səsi, nəfəsi ilə seçilməyə can atır və çox zaman buna nail olur.

Şairlik təkcə şeir yazmaq kimi düşünülməsin, indinin özündə poeziyaya yalnız şeirlər yazıb kitablar nəşr etdirmək, hansı vasitələrləsə tərif (təhlil yox!) xamırında yoğrulmaq istəyənlər çoxdur. Əsl şairin kimliyi, mənəvi pasportu şeirlərində ifadə olunan fikirlərdədir, bu fikirlərin poetik ifadəsindədir. O şeirlərdən həyatın nəfəsini duymalıyıq. Dahi V.Q. Belinsiki yazırdı: "Poeziya həyatı, bir ikan kimi, yaradıjı surətdə yenidən yaratmaqdır. Buna görə də, o şey ki, həyatda ola bilməz, o, poeziyada da yalandır. Başqa sözlə, həyatda ola bilməyən şey poetik də ola bilməz....Həyatı əks etdirə bilmək üçün hətta yaradıcılıq istedadı da azdır: həyatı anlamaq üçün gərək ağıl da olsun. Kim istəsə ki, kağız üzərində də, yazdığı şeirlərdə də şairliyi görünsün, o, gərək əvvəlcə qəlbən şair olsun və öz təbiətinə uyğun olaraq, həyatın poetik tərəfini görsün. Poeziya təkcə kitablarda deyil: o, həyatın öz nəfəsindədir".

Mirzəkişi Sabahın ən yaxşı şeirlərində həyatın nəfəsi duyulur. O, yaşadığı hissləri, həyatda rast gəldiyi, müşahidə etdiyi hadisə və olayları şeirə çevirir. Onun "Sumqayıt" nəşriyyatında çap olunmuş "Sualsız javablar" (2015) kitabındakı ən yaxşı qeirlərdə bunu hiss edirik. Niyə məhz sualsız cavablar? Şeirlərdə suallar azdır, amma fikirləşirik ki, M.Sabah hər hansı şeirini yazanda o şeirdən sual da doğur, amma bu sualı verməmək də olar. Çünki şeir, əslində, şairi düşündürən suallara cavabdır.

Səni qarış-qarış gəzmədim Vətən,

Seyrinə çıxanın uğruna çıxdım.

Düşmənin başını ilan başı tək

Ocağım başında əzmədim Vətən,

Süfrənin başında əlini sıxdım.

Səni qarış-qarış gəzmədim Vətən,

Tamahı böyükmüş yağı düşmənin.

Çöküb sinəsinə, basıb dizimi

Başın bədənindən üzmədim Vətən,

Bu böyük günahım, bu böyük səhvim.

Bu şeirin məğzi, mahiyyəti vətənə sevgidən doğub və "mən Vətən üçün nə etmişəm" sualına cavab verə bilər. Vətən, yurd, ocaq, kənd, torpaq anlayışları heç də mücərrəd anlayışlar deyil və Mirzəkişinin şeirlərində bu anlayışlar öz konkret ifadəsi ilə diqqəti cəlb edir. O, "Oyan oğul kimi" şeirində publisistika ilə şeir birləşir- Vətən oğullarına ancaq bu cür müraciət etmək olar:

Oğlan yox, oğul gərəkdir qisasını almağa,

Sarınaraq üç rəngli ay-ulduzlu bayrağa,

Xankəndində, Şuşada zirvələrə sancmağa,

Oğul doğulmaq asan, oğul olmayacaqsa

Belə yatağan oğlan, Vətən, nəyinə gərək?

Hər loğulan oğlansa oğul olmayır demək.

Məndən sənə vəsiyyət:

Yatmaq olmaz Torpaqsız-Qarabağsız.

Mirzəkişi Sabahı həyatda hər şey düşüncəyə çəkir. Şair, əslində, onu narahat edən, qəlbində nigaran hisslər oyadan nə varsa, bu haqda düşünməli, sonra bu düşüncələri şeirə gətirməlidir. Həyat isə çox mürəkkəbdir, necə ki, dünya. Mən onun "Reallıq" şeirini çox bəyəndim. Düzdür, bu şeirdə obrazlı ifadələr, təşbehlər az nəzərə çarpır, amma içərisində dolaşdığımız həyatı, gerçəkliyi bizə xatırladır:

Qəbrimin torpağı Vətənin

İşbazlar, hamısı bir bezin qırağı, Vətənim!

Yatıb kasıbın qaraçuxası.

Amma Mirzəkişinin "gül ətri, çiçək qoxusu" verən şeirlərində başqa bir əhval-ruhiyyə görürük. Onun sevgi şeirləri ömrün payız illərinin duyğularını ifadə edir.

Getdiyim, gəldiyim yollar yoruldu

Boynusa dolanan qollar yoruldu

Bir odlu baxışdan kefim duruldu

Bu yaşda, bu kefi neynirəm, Allah?

Mirzəkişi təbiəti duyan və bu duyğunu şeirlərində poetik mənalara çevirən bir müəllif kimi diqqəti cəlb edir. O, təbiətdən yazanda içindəki təbiətdən boylanır. Çünki təbiət bütün gözəlliyi və bütün təzadları ilə sənin içində olmalıdır ki, onu bədii sözün işığına çıxarasan. Mirzəkişinin "Qalib bənövşə", "Xəzəl", "Qızılgül" şeirlərində İnsan-Təbiət vəhdəti hiss olunur.

Şeir ürəklə ağlın birliyindən yaranır. Əgər bir şeirdə fikir zəifdisə, onu heç cür hissiyyatla cilalamaq olmaz. Ya da fikir varsa, amma hissiyyat zəifdirsə, yenə şeir yarımçıq təsir bağışlayacaq. Mirzəkişi deyəndə ki:

Eyvanıma qonan sərçə,

Atdanıb hoppanan sərçə

Quş dilini bilməsəm də

Sən məni anlayan sərçə

"Sərçə" adlı bu şeirdə şairin demək istədiyi odur ki, sərçə-bu adi quş da öz ömrünü yaşayır, amma onun insana, insanın da ona bənzərliyi var. İnsan üçün qutsal Vətəndir, sərçə üçün Dən. Amma onları fədakarlıq birləşdirir. Bu fikri Mirzəkişi şeir dililə uğurlu ifadələrlə verə bilir:

Sənin qorxduğun it-pişik

Sənin sevdiyin dən eşik

Bəlkə elə-DƏN-deməkdir.

Sərçə oxuduğu-CİK-CİK.

Amma indi başqa bir şeirə müraciət edək, "Ürəyimin işığı"na:

Ürəyimin işığını ürəyimdən çıxan qan damarları

İşıq seli daşıyan naqillər sayaq

Axıdır gözlərimə.

Kipriklərim qəfildən toxunanda bir-birinə

Qısa qapanma baş verir, sanki

Gözlərimin işığı naqilləri səhv salan naşı işıqçı sayaq.

Fikir var bu şeirdə, hərçənd ki, bu fikir, şairin demək isğədiyi mətləb o qədər jə əhəmiyyətli deyil. Mirzəkişi bu balaca şeirdə istədiyinə nail ola bilməyib. Çünki burada fikir poeziya libasına bürünməyib. Sadəcə qupquru bir fikir...Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, Mirzəkişinin şeirləri içərisində yalnız müəyyən bir fikir söyləmək naminə quraşdırılan belə şeirlərə yenə rast gəlmək olar.

Mirzəkişiyə bir də onu xatırlatmaq istəyirəm ki, ŞEİR ona görə şeirdir ki, onu nəsrlə, adi danışıqla, sırf publisistika ilə qarışdırmaq olmaz. Məsələn, "Səddam, Qəddafi duza gedir Bəşər Əsəd" şeiri adi danışıqdan başqa bir şey deyil. Bu şeiri çox asanlıqla nəsr şəklində ifadə etmək olar. Halbuki, şeirin öz gözəlliyi var.

Kitabda mənə ən çox xoş gələn Mirzəkişinin "Bir zaman atalı, analı kəndim" etnoqrafik poeması oldu. Onun şairliyi, sözə həssas münasibəti, təbiəti duyması, adət-ənənələrimizə bələdliyi və bütün bunların Vətəni sevmək duyğusuna yönəlməsi diqqəti cəlb edir. Böyük Vətənə məhəbbət kiçik bir kəndi sevməkdən başlayır. Poemada kəndin keçmişi ilə bu günü arasında nələr olub, nələr yaşanıb, o kəndin özünəməxsusluğu (təbiəti və adamları) necə də şairanə təqdim edilir. Bu poemada ustad Şəhriyarın da nəfəsi duyulur.

Bulaqlar kor olub, lilparlar qəmgin

İçi mamırlanıb badya, səhəngin

Çaylar məcrasını, sular ahəngin

Dəyişib, hardadı arxam, güvəncim?

Bir zaman atalı, analı kəndim.

Plov dəmlənərdi boğlu düyüdən

Kərki daşlarıydı qovut üyüdən

Hanı çeşmələri dodaq keyidən

Boylanıb ğaxıram, düzəlmir qəddim

Bir zaman atalı, analı kəndim.

Bu nostalji hisslərdən sonra şair keçmişə qayıdır. O zamankı kəndin etnoqrafik mənzərəsini təqdim edir, gözəl təbiətindən lövhələr verir, insanları yada salır. Lirik səpgidə yazılmış bu poemaya heç bir irad tutmaq olmaz. Mirzəkişi Sabahın "Cəhənnəm əzabı" poeması isə Qarabağ savaşında şəhid olmuş Siracəddin Nəbiyevin əziz xatirəsinə həsr olunub, yarı nəsrlə (izah və şərhlərlə) təqdim olunan bu poemada igid bir əsgərimizin keçdiyi döyüş yolundan, şəhid olmasından söz açılır. Ümumiyyətlə, M.Sabahın şeirlərində və həmçinin poemalarında Vətənpərvərlik mövzusu aparıcıdır, -desəm, səhv etmərəm. Çox arzulayardım ki, Mirzəkişi Vətən haqqında yazdığı şeirlərində təzə, təravətli poetik obrazlar yaratsın, bədii təsvir vasitələrinə daha çox müraciət etsin, standart və şablon ifadələrdən qaçsın. Şairlik zəhmət tələb edir. Sözümü onun birinci kitabındakı ("Barış qismətinlə, barış") "Ürək" şeirindən bu iki bəndlə bitirmək istəyirəm:

Ay, ulduz, Günəş oyanıb,

Zaman susub, vaxt dayanıb,

Göy üzü qana boyanıb,

Olubdu qançır ürəyim.

Enir gözümə duman, çən,

Uçuluram öz içimdən.

Mənə ürək olan gündən

Elə qan içir ürəyim.

Həmişə ürəyinlə baş-başa qal, o sənə qan içirsə də...Şair taleyi elə budur...

Ədalət.-2015.-9 dekabr.-S.7.