"Fiaskoya uğramayan adam heç vaxt qələbəyə can atmaz"

Bugünkü müsahibim Yuğ teatrının aktyoru, əməkdar artist Vidadi Həsənovdu.

-Vidadi bəy, nədənsə mən sizi hər dəfə səhnədə, ekranda görəndə bir az təəssüf hissi keçirmişəm. Mənə elə gəlir ki, "Bəyin oğurlanması", "Burulğan", "İşarəni dənizdən gözləyin" kimi filmlərdə gördüyümüz və sevdiyimiz aktyor bir az tez yaşlandı, ahıllaşdı. Sizcə ömür necə belə tez ötüb keçir?

-İnsan təbii ki, yaşlanmalıdı. Məsələyə vizual tərəfdən yanaşsaq, bəlkə də sizin təəssüratınız bununla bağlıdır ki, on səkkiz il mən heç bir filmə çəkilmədim. On səkkiz ildən sonra isə insan heç cür cavan qala bilməz. Mənəvi tərəfdən isə insan yaşa dolduqca, bir az müdrikləşir, ağırlaşır, ağıllanır. O, istəsə də, istəməsə də gənclik illərindəki kimi ola bilmir. Məncə heç olmaq da lazım deyil. Çünki bizim də yaşımızın öz gözəlliyi, öz ləzzəti var. Qocalmaq böyük xoşbəxtlikdir... Hər adam da qocala bilmir. Çox insan heç qocalıq yaşına gəlib çatmır. Bu baxımdan qocalıq da Allahın insana bir bəxşişidir. Qocaldıqca insanın həm zahiri, həm də daxili dəyişir. Dünyaya baxışı, fəlsəfəsi də qocalıqda öz sözünü deyir. Cavanlıqda sənə faciəvi görünən məsələlərə yaşlılıq zamanı daha təmkinlə yanaşırsan, bəzən gülürsən. Yaxud da, əvvəllər güldüyün məsələlər sonradan sənə daha ağır, daha düşündürücü gəlir. Yəni biz aktyorlar da adi insanlarıq. Başqa insanlarla nə baş verirsə, bizdə də eyni prosseslər gedir.

-Xaraktercə necə, nikbin insansınız?

-Mənə belə gəlir ki, çox nikbin insanam. Fazil İskəndər adlı bir yazıçı var. Onun yumor haqqında bir deyimini xatırladım. İndi onu deyəcəm və bu, sizin sualınıza cavab olacaq. O, deyir ki, əsl yumor odur ki, insan nihilizmin, pessimizmin lap dibinə çatır, ordan o yana baxıb görür ki, ancaq boşluqdu, fənadı. Və o geriyə qayıdanda, atdığı hər bir addım əsl yumordu, nikbinlikdi.

Bilirsinizmi, biz bəzən yumoru, komediyanı, nikbinliyi bir-birinə qarışdırırıq, düzgün anlamırıq. Yumor içərisində böyük həyat yükü, ağrısı olan gülüşdü. Mən hırıltıdan, lağlağıdan danışmıram. Əfsuslar olsun ki, indi onlar daha dəbdədi. Biz əsl incəsənətdən danışırıq. Orda isə məsələlər daha estetik, daha incədir. Məntiqlə, loqika ilə orda heç nə etmək olmur. İndiki ağlımızla, gerçək dünyayla hansı incəsənət əsərini çözələməyə başlasaq, həmin incəsənət əsəri darmadağın olar. Axı biz incəsənət sözünün əvvəlinə bədii sözü də artırırıq. Deməli, yanaşdığımız əsər hər nədirsə artıq ozündə bədiilik anlamı daşıyır. Və bunu gerçək dünya qaydaları ilə araşdırsaq heç nə alınmayacaq. İnsan həyatı da elədi. Yumor, nikbinlik hamısı başqa ovqata, hala bağlıdı. Bu səbəbdən də mənə belə gəlir ki, əsl nikbinlik o tərəfi görüb qayıtmaqdı.

-Müsahibələrinizin birində aktyorluq sənətini seçməklə ən qorxulu işi seçdiyinizi vurğulayırsınız. Nə üçün qorxulu?

-Bəli, aktyorluq çox qorxulu və təhlkükəli sənətdir. Ona görə ki, dünyada adamı öyrənməkdən çətin heç nə yoxdu. İnsan bir-birinə baxıb geyimindən, baxışından, hərəkətindən nəyisə müəyyənləşdirə bilər. Biri də var ki, mövcud olmayan biriylə məşğul olursan. Müəllifin hərflər vasitəsi ilə yazdığı, mövcud olmayan bir obrazı öyrənməyə, araşdırmağa başlayırsan. Stanislavskinin təbirincə desək, özündən ona yaxınlaşırsan. Və o zaman görürsən ki, bu o qədər də asan iş deyil. Başa güllə çaxıb ölmək daha tez və asan baş tutur. Amma bu cür tədrici ölüm çox təhlükəlidi. Çünki aktyor hər dəfə öz ömründən, canından, qanından kiməsə verməli olur. Buna məcburdu. Başqalarını öyrəndikcə, insan özünə daha yaxın və mərhəm olur. Bax, o zaman məlum olur ki, insan yeri gələndə güclü, xeyirxah, yeri gələndə isə aciz və qəddar ola bilir. Düşünən insanlar özlərini tədricən ölümə məhkum edənlərdilər.

-Mütaliə edən aktyorsunuz. Ədəbiyyat sizə yəqin ki, köməklik edir...

-Mən təkcə ədəbiyyatla məşğul olmuram. Və düşünürəm ki, sənət adamı incəsənətin bir çox sahələri ilə məşğul olmalıdır. Belə olanda adam daha təkmilləşir, müdrikləşir. Bəzən rəsm çəkə bilmədiyim üçün çox təəssüflənirəm. Əfsus ki, bu sahədə heç bir bacarığım yoxdur. Mən musiqiylə, ədəbiyyatla ona görə məşğul oluram ki, sənətçiyəm. Həm də bunlar insanı daha tutumlu və dolğun edir.

Tutaq ki, fəhlə zavodda işləyirsə, orada nə isə emal edir. Biz aktyorlar da öz əzablarımızı, kədərimizı, sarsıntılarımızı emal edirik. Bizim də işimiz bundan ibarətdir. Bir fransız yazıçısı var. O deyirdi ki, "yaradıcı insan öz əzablarından danışır". Əzabı olmayan sənətçi nədən danışacaq? Əzabı da duymaq, anlamaq, danışdırmaq üçün köks - sinə bir az geniş olmalıdı. Mütaliə etmək, şeir yazmaq da bir növ mənəvi təmizlikdi. Və təbii ki, xeyli köməklik edir.

Bəzən deyirlər ki, nə çox şair, yazıçı var. Hamı şeir yazır və s. Adam az qalır desin ki, çoxlu oğru olsa, yaxşıdı? Kimsə oturub şeir, hekayə yazırsa, burda nə pis iş var? Əksinə bu hal insanın mənəvi təmizliyinə köməklik edir.

-Siz şeir də yazırsınız. Amma mən bəzi müsahibələrinizə baxdım. Və hiss elədim ki, şeir yazmağınızla bağlı söhbət etmək sizə o qədər də xoş gəlmir...

-Mənə aktyorluqla da məşğul olursunuz deyəndə xoş gəlmir. Çünki çox adamlar belə söhbətlərin içərisinə başqa məsələlər də qarışdırırlar. Digər tərəfdən isə formaca şeir olsa belə mən şeir yazmıram. Şeir - Ramiz Rövşənin, Vaqif Bayatlının, Vaqif Səmədoğlunun, Adil Mirseyidin şeirləridi. Şeir yazmaq olar, şair olmaq isə çətindi. Mən sadəcə olaraq yaradıcılıqla məşğul oluram.

-Müsahibədən əvvəl sizə zəng vuranda, bildirdiniz ki, müsahibəni tamaşa olmayan günlərə salaq. Həm də əlavə etdiniz ki, kənddə yaşayırsınız, təsərrüfatla məşğulsunuz, yolunuz uzaqdır, gecəyə düşüb evə gedib çıxa bilməzsiniz. Həmin sözlərdə ironiya yox idi?

-Əsla. Heç bir ironiya yox idi. Öz həyətimdə, bağımda işləməyimi ən böyük istirahətim hesab edirəm. Adam var ki, gedib Antalyada dincəlməyi özünə istirahət hesab edir, amma mən isə öz həyətimdə işləməyi, şitil, göy-göyərti əkməyi.

-Yəqin ki, Antalyaya da getmək istərdiniz?

-İnanın ki, getmək istəməzdim. Mənim getmək istədiyim yerlər Lerikin, Gədəbəyin kəndləridi. Və düşünürəm ki, mənim Antalyada, Bodrumda gördüklərim burda gördüklərimdən bir azca parıltılı ola bilər, vəssalam. Harasa getmişəmsə də geri qayıdandan sonra fikirləşmişəm ki, kaş getməyəydim. Öz evimdə, bağçamda istirahət mənə daha xoşdu.

-Bəs tutaq ki, xarici ölkə aktyorlarının həyatı ilə müqayisə etdikdə adi insan həyatı sizi bezikdirmir?

-Davud peyğəmbərin bir sözü var: Allahım sən məni nə həddindən artıq kasıb eləmə, nə də həddindən artıq varlı. Mən isə düşünürəm ki, saat kəfkiri kimi insanın həyatı o tərəf, bu tərəfdə yox, ortada dayananda daha maraqlı olur. Çox zəngin həyat da lazımlı deyil. Zəngin insanlar bəlkə də çoxdan peşman olublar. Ancaq çox kasıblıq da yaxşı deyil. Bu iki qütbün sınağından çıxmaq hər kişinin, hər adamın işi deyil. Amma orta həyat şərti, insanın halal ruzi ilə çörək qazanıb, könül xoşluğu ilə evinə getməsi yaşantının ən gözəlidi.

-İtkilərlə barışan insansınız?

-Bəli. Çünki müəyyən bir yaşdan sonra bilirdim ki, atam da, anam da nə vaxtsa rəhmətə gedəcək. İndi tam əminəm ki, bir gün mən də bu dünyadan gedəcəm... İnsanın içərisində həyat eşqi nə qədər güclü olsa da, bu belədi, həyatın qanunudu. Dünya belədi. Doğulan insan bir gün başa düşür ki, hökm-zər var. Və hamı gedəridi.

Həyata ölüm pərdəsinin ardından baxmayan insanlar azğın və qəddar olurlar. Ancaq ölüm pərdəsinin ardından boylanan insanın həyatı da, düşüncəsi də başqa cür olur. Həmin ölüm pərdəsi insanın əxlaqını, gerçəkliyini tərəzinin iki gözü kimi həmişə tarazlaşdırır.

-Həmin ölüm pərdəsi dediyimiz gerçəkliyi qəbul etdikdən sonra yaranan məğlubiyyət hissini necə dəf etmək olar?

-İnsan həyatı kardioqramma kimidi. Onun qələbələri də olmalıdı, məğlubiyyətləri də... Fiaskoya uğramayan adam heç vaxt qələbəyə can atmaz.

İnsan ömrünün axırına kimi özünü dərk edib, anlaya bilmir. Amma o, ömrü boyu buna can atdığı üçün çox şeylərə nail olur. Ölümü heç kəs dərk etməsə də hamı ona doğru gedir.

-Vidadi müəllim, məlumdur ki, teatr elitar sənət növüdür. Digər tərəfdən də formalaşan və formalaşmayan tamaşaçını teatra dəvət edirik. Sizə elə gəlmir ki, bu teatrı elitarlıqdan çıxara bilər.

-Tetar mənəvi, bədii işlə məşğul olmaqla yanaşı, həm də bir dövlət müəssisəsidi. Deməli, həm də biznes sahəsidi. Bəli, teatra tamaşaçı gəlməlidi, pul verib belet almalı, tamaşaya baxmalıdı ki, aktyor da maaş ala bilisn. Bilirsinizmi, biz çox vaxtı danışanda bədii, mənəvi tərəfi nəzərə alırıq, amma teatrın eyni zamanda bir müəssisə olduğunu unuduruq. Burda təkcə aktyorlar çalışmır. Teatrda qapıda dayanan mühafizəçidən tutmuş, müdiriyyətə qədər xeyli sayda işçi çalışır. Bunların da hamısı teatra, yaradıcılığa qulluq edən insanlardılar. Bu baxımdan da teatrdakı mənəvi və maddi sahə bir-birindən ayrılsa, dağıntı baş verər. Satış da təşkil etmək lazımdı, açıq kassa da. Yəni tamaşaçı teatra gəlməlidi.

-Sizcə tamaşaçı faciə gedən səhnəyə baxıb gülürsə, onda bunun günahı kimdədir?

-Birinci təbii ki, günah onun ailəsindədi. Çünki ilk tərbiyə ailədən gəlir. Sonra isə təhsil aldığı məktəbdə, universtetdədi. Əgər tamaşaçı gəlib faciəyə baxıb gülürsə, bu onun öz mədəniyyətidir. Buna nə siz, nə də mən heç nə edə bilmərik. Heç həmin adama demək olmaz da ki, gülmə. Ola bilsin ki, ona gülməli gəlir. Zövqü o cürdü. Bilirsiniz heç kimə heç nəyi diktə etmək olmaz. Kim ki, incəsənəti, teatrı, ədəbiyyatı sevir, anlayır, onlar da teatra gəlir və arzulanan reaksiyanı göstərirlər. Kiməsə bu sahə maraqlı deyilsə, onda biz niyə onu məcbur etməliyik ki, teatra gəlsin. Həmin tamaşaçı gəlib mütləq siz dediyiniz kimi faciəvi səhnə zamanı güləcək.

-"Yuğ" teatrının gələcəyini necə görürsünüz?

-Siz məndən soruşsaydınız ki, öz gələcəyinizi necə görürsünüz? Mən cavab verəcəkdim ki, öz gələcəyimi görmürəm. Nə də desəm hamısı uydurma olacaq. Çünki gələcəkdən çox az adam xəbər verə bilər ki, onlar da dahi insanlardılar. "Yuğ" hərgünkü həyatını yaşayır. Siz indi sual verdiniz ondan sonrakı saniyə artıq "Yuğ"un gələcəyidi. Sabah artıq gələcəkdi. Birisi gün isə daha uzaq gələcəkdi. İnsan hər an, hər dəqiqə işləməlidi ki, gələcək baş versin.

Mən "Yuğ" haqqında bir söz deyə bilərəm ki, hətta bizim müəllimimiz, ustadımız da rəhmətə gedən gündən bəri biz işləyirik. Bizim işlərimiz kiməsə xoş gələ bilər, kiməsə gəlməyə bilər. Və yaxud da kimsə bu teatra gələ bilər, kimsə gəlməyə bilər. Bunlar hamısı qəbulolunandı. Yəni burada qeyri-adi heç nə yoxdu. Əsas olan odur ki, işləmək, fəaliyyətdə olmaq və yaşamaq lazımdır.

Ədalət.-2015.-15 may.-S.7.