OYAN, USTAD, MƏN TƏBRİZƏ GƏLMİŞƏM

Ramiz TƏMKİN

(Əvvəli 28 avqust 2015-ci il nömrədə)

II yazı

Şəhriyarın məqbərəsində onu da qeyd etdilər ki, böyük şair söhbətə başlayanda da, söhbəti bitirəndə də dahi Nizamidən misallar çəkər, ona həmişə rəhmət oxuyar, bəşər poeziyasının yolgöstərəni, komandanıdır - deyərmiş.

Məqbərədə öyrəndim ki, Şəhriyar Tehranda yaşayarkən fars dilində yazdığı şeirlər ona böyük şöhrət qazandırmış, müasirləri onu XX əsrin Hafizi adlandırmışlar.

... Günlərin birində doğma Xoşginaba qayıdan şair anasını fikirli və pərişan görür. Bunun səbəbini soruşduqda anası Şəhriyara belə cavab verir:

- Dost-tanışlar sənin tanınmış şair olduğunu söyləyirlər. Mən savadsız adamam, fars dilini də bilmirəm. Ancaq onu bilirəm ki, sən körpə olanda beşiyin başında laylanı türk dilində - Azərbaycan dilində çalmışam. Özün də saz üstündə, söz üstündə böyümüsən. Nə olar, ana dilində nəsə yaz, yarat, mən də, qonşular da uşaqlara oxudub bir şey anlaya bilək.

Elə həmin gün Şəhriyar qələmə sarılıb, anasının arzusunu yetirir, az vaxt ərzində dillər əzbəri olan, o taylı, bu taylı xalqımızın ürəyindən xəbər verən "Heydərbabaya salam" poemasını yazır.

Məqbərədən çıxıb Səttarxanın muzeyinə, məşrutə evinə yollanırıq. Böyükağa muzeyin qarşısında məni nurani bir ağsaqqalla tanış edir. Bu Cənubi Azərbaycanın sevimli şairi Yədullah Şəkibidir. Ayaqüstü söhbət edib məşrutə evini gəzməyə başlayırıq. Səttarxanın, Bağırxanın büstlərini ziyarət edirik. Sevindirici hal odur ki, inqilabçılara məxsus silah-sursatlar, geyim əşyaları, onların məsləkdaşlarının portretləri səliqə-səhmanla düzülüb. Məşrutə evinin işçiləri bu dəyərli eksponatlar haqqında ətraflı məlumat verirlər. Məşrutə evində C.Məmmədquluzadənin və M.Ə.Rəsulzadənin Təbrizdəki fəaliyyətləri barədə az da olsa məlumat toplamağım məni çox sevindirdi. Lakin, nədənsə şəkil çəkdirə bilmədik.

...Bu da tarixlərin bələdçisi, qanlı qırğınların şahidi, çətin anlarda millətin son güvənc yeri, son sığınacağı, son səngəri olan Ərk qalası...

Bu qala haqqında kitablarda istənilən qədər məlumat olduğundan onun tarixinin üstündən sükutla keçirəm. Lakin, Ərk qalasının bu günkü yazıq, miskin görkəmi adamı odsuz-alovsuz yandırır, ürəyini parça-parça edir. Memarlıq üslubuna görə Bakının Qız qalasını xatırladan bu qala baxımsızlıq ucbatından dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb. Göz görə-görə bir millətin tarixinin məhv olması, həm də İran dövlətinin tarixinin bir parçasının məhv olması deməkdir. Gecikmədən İran tarixçiləri, Təbriz ziyalıları həyəcan təbili çalmalıdırlar. Bu işdə ləngimək ən böyük günah, bağışlanmaz səhvdir - desəm, məncə yanılmaram.

Axşam yorğun-arğın Böyükağa Piroğlugilə qayıdırıq. Yolüstü onun saz emalatxanasına baş çəkirik. Bəli, Böyükağa yaxşı şair olmaqla yanaşı, həm də mahir sazbənddir. Haqqında dövrü-mətbuatda yetərincə söz deyilib. Onun hazırladığı sazlar Cənubi Azərbaycanda ən məşhur aşıqların sinəsini bəzəyir. Böyükağa ailəsini sazbəndliklə dolandırır.

Təbrizə qədəm qoyduğum ilk andan vaxtaşırı mənimlə, Böyükağa ilə əlaqə saxlayan, köhnə tanışım, Gəncədə dəfələrlə Sədnik Paşa Pirsultanlının qonağı olmuş, Təbriz-Qaradağ aşıqlar birliyinin sədri, gözəl insan, istedadlı şair Böyükbəy Hacı Ələkbəroğlu yenə zəng çalıb. Onun Böyükağa ilə söhbəti xeyli uzanır. Hiss edirəm ki, söhbət məndən gedir. Sonra Böyükağa telefonu mənə uzadır. Böyükbəy mənimlə hal-əhval tutduqdan sonra sabah Əhərə gəlməyimi xahiş edir. Lakin Böyükağa ona etiraz edir: - İncimə, Böyükbəy, sabah Ramizi Urmiyaya aparacam, aşıq Qurbana söz vermişəm. Qayıdanda yorğun da olsa Əhərə yola salacam.

Səhər tezdən Urmiyaya yola düşürük. İnsafən deməliyəm ki, yolboyu keçdiyim kəndlərin, şəhər tipli qəsəbələrin əhalisi zəhmətsevərdir, əsl əmək adamlarıdırlar. Geniş taxıl zəmiləri, günəbaxan, kartof, üzüm tarlaları göz oxşayır.

Nəhayət, gəlib Urmiya gölünə çatırıq. Böyükağanın yaxın qohumu, sürücü Əsgər maşını bir qırağa verib, maşından düşür. Dinməz-söyləməz gölə tərəf addımlayır. Yol yoldaşımız Cənubi Azərbaycanın ünlü sənətkarı aşıq İbrahimin oğlu, mahir saz ifaçısı İsmayılla, Böyükağa ilə ona yaxınlaşırıq. Əsgərin gözləri dolub, bir himə bənddir ki, ağlasın. Böyükağa onun könlünü almaq üçün sazı sinəsinə basıb "El havası" çalır. İsmayıl ayağı ilə yeri qurdalayır, mən isə donub qalmışam, nə edəcəyimi, nə deyəcəyimi bilmirəm. Handan hana özünə gələn Əsgər üzünü mənə tutub deyir: - Müəllim, dərdimiz böyükdür. Göz görə-görə Urmiya gölü quruyur, daha doğrusu qurudulur. İki ildən çoxdur ki, o taylı, bu taylı mətbuatda bu barədə yazılar dərc olunsa da, bu işə bir əncam çəkən tapılmır ki, tapılmır. Doğrudan da gölün çox hissəsi quruyub, belə getsə bir-iki ilə ondan əsər-əlamət qalmayacaq. Xalqın sərvətini talan etmək, yayın cırhacırında Təbriz və Urmiya əhalisinin son pənah yeri, son istirahət yeri olan bu gölü qurutmaq ən dəhşətli cinayətdir.

Gəlib Urmiya gölü körpüsünə çatırıq. Körpünün üstündə qoyulmuş postda polis işçilərinə iki manat torpaqbasdı pulu ödəyib yola davam edirik. Urmiya şəhərinin girəcəyində aşıq Qurbanla telefon əlaqəsi yaradırıq. O, Böyükağadan Uçminəbiyə gedən yolla Qasımlı dərəsinə gəlməyimizi xahiş edir.

Urmiyaya daxil oluruq. Bu şəhərdə evlərin divarları kərpicdən hörülüb, qədim Gəncəni xatırladır. Əhalisi də Gəncə əhalisi kimi şirindildir, mehribandır, qonağa əlindən gələn yaxşılığı etməyi özünün mənəvi borcu hesab edir. İsti bizi təntitdikcə tez-tez maşından düşüb, içinə buz parçası salınmış suya qonaq olduqca bunun şahidi olurdum. Tanıyan, tanımayan hamı bizi evə dəvət edirdi. Soruşa-soruşa gəlib Qasımlı dərəsinə çatırıq. Bizi Aşıq Qurban, onun yaxın dostu Əvəzağa və Qurbanın xanımı qarşıladı. Şəmkir çayını xatırladan Urmiya çayının kənarı adamla dolu idi. Qurban çayın kənarında çadır qurmuşdu. Hündür vələs, ağcaqayın, fıstıq, palıd ağaclarının kölgəsi, quşların cəh-cəhi, çayın zümzüməsi adamı valeh edirdi. Bir tərəfdə qaynayan samovar çayı yorğunluğumuzu aradan qaldırırdı.

...Aşıq Quban Qaradağ mahaının Əliyar kəndindəndir. 12 yaşında ailəsi ilə birlikdə Urmiyaya köçüb. Gənc yaşlarından şair-ozan kimi tanınmağa başlayıb. Sənətin sirlərini tanınmış sənətkarlar Əli Səlimidən, Sədaqət Gənceyidən və Əli Dərağaclıdan öyrənib. Bəxtiyar Vahabzadənin, Məmməd Arazın, Sədnik Paşa Pirsultanlının, Bəhmən Vətənoğlunun şeirlərinin Cənubi Azərbaycanda yayılmasında Aşıq Qurbanın əməyi misilsizdir.

"Kəndimiz" adlı şeirlər kitabı işıq üzü görüb. İki kitabı isə böyük şairimiz İsmayıl Ülkərin rəhbəri olduğu Urmiya nəşriyyatında çapa hazırlanır. Qurbanın ən böyük xidmətlərindən biri də aşıq havalarını nota köçürməsidir.

Qurban İsmayıl Ülkərin "Pirsultan" dərgisi redaksiya heyətinin üzvlərindən biri olduğunu öyrənən kimi ona zəng vurdu, mənim gəldiyimi bildirdi.

Yarım saatdan sonra Usmayıl Ülkərlə görüşürük. İlahi, insan-insana nə qədər oxşayarmış. Sanki qarşımda böyük ədibimiz Cəlil Məmmədquluzadə dayanıb. Sonradan İsmayıl Ülkərin xeyirxah bir missiyanı öz üzərinə götürdüyünü - Cənubi Azərbaycanda istedadlı şairlərin üzə çıxarılmasında, onların yazılarının işıq üzü görməsində, tanınmış yazıçı və şairlərimizin əsərlərinin fars əlifbası ilə çap olunmasında əlindən gələn köməyi əsirgəmədiyini öyrənib fikrimdə yanılmadığıma sevindim. Onun mənə bağışladığı "Urmiya şairlərinin şeir antologiyası" və digər almanaxlar deyilənlərə əyani sübutdur. Həmin kitablardan nümunələr vaxtaşırı mətbuatda işıq üzü görəcəkdir.

İsmayıl Ülkər eyni zamanda Cənubi Azərbaycan Yazarlar Əncüməninin rəhbəridir, ağsaqqalıdır, dəyərli məsləhətlər verənidir.

Təəssüflər olsun ki, vaxtı saxlamaq olmur. Aşıq Qurbanın, İsmayıl Ülkərin Urmiyada qalmağımızı israr etmələrinə baxmayaraq Böyükbəyə söz verdiyimizə görə Təbrizə yola düşdük. Yolda başımıza qəribə bir hadisə gəldi. Gecəyə düşməyək deyə Əsgər maşını sürətlə idarə edirdi. Polis postunda bizi dayandırdılar, radara düşdüyümüzü bildirdilər. Böyükağa: - Yanımızda Azərbaycandan, Gəncədən qonaq var, gecəyə düşməyək deyə belə alındı - dedi.

Polis işçisi cavabında: - Şair, sizi yaxşı tanıyıram, qonağa da canım qurban. Ancaq, qanun hər şeydən irəlidir - deyib əlli min tümən, bizim pulla on üç manat cərimə yazıb Əsgərə uzatdı. Sonra eyni tərzdə: - Ancaq, kefini pozma, sabah hazırladığın sazı götürməyə gələndə əlli min tümən artıq verəcəm ki, qardaşımız cəriməni ödəsin. İncimə, qanunu poza bilmədim.

Təbrizə çatanda həmin cəriməni mən ödəməyə çalışsam da, buna nə Böyükağa razı oldu, nə də Əsgər.

(Davamı var)

Ədalət.-2015.-4 sentyabr.-S.3.