ƏYİL SƏNDƏN KEÇİM DÜNYA

Bu dünyada hər şeyin sahibi var. Biz sahibsiz saydığımız, beli mamırlı qara daşdan tutmuş, ən xırda canlıya və cansıza qədər hər şeyin. Bizə elə gəlir ki, bu gün Azərbaycanda hər şeyin, xüsusən də hasara alınmış torpaqlardan, dəniz sahillərindən tutmuş, bomboz təpələrə, (Novxanıdakı duz gölünün də sahibi tapıldı, hasarladı) qədər sahibi var, təkcə sözdən başqa. Televiziya ekranlarına, bütün günü bayağı müğənnilərin şou verilişlərinə, səviyyəsiz insanların qərargahına dönmüş mavi ekranlara baxdıqca, bu fikrə inanmaya bilmirsən. Mənəviyyat, milli əxlaq, milli mədəniyyət, milli ədəbiyyat haqda ayda-ildə xalaxətrin qalmasın bir-iki verilişi istisna etməklə, hər gün gözümüzü və zövqümüzü məhv edən bu televiziyalar nəyə xidmət edir görəsən?..

Bu gün də olmasa, bu millət özünün olan hər şeyə sahib çıxacaq nə vaxtsa. Buna çox inanıram. İyirmi ildi dünyasını dəyişmiş Ağamalı Sadiqin sahibləri bu gün də varsa, sözün bu ucuz vaxtında sevənləri və xiridarları tərəfindən anılırsa, buna da şükür.

Ağamalı Sadiq özü demiş:

Həyatda ölüm var, ölümdə həyat

Ölərəm odumda, külümdə həyat

Qəbrimin üstündə çinarlar bitər,

Təzədən daşınar belimdə həyat,

Görərsən, hardasa vuruşdayam mən.

Elə bu gün də ədəbiyyatımız, dərsliklərimiz sifarişlərlə yazılır, kimin karlı varisi, dövlət qulluğunda olanlarla yaxınlığı varsa, ödülləri də onlar alır, kitablara da onlar salınır və s.

Amma bizə, millətin gələcək nəsillərinə halal söz gərək olanda özləri tapıb dəyərləndirəcək layiqlilərini.

Bu yazımda məqsədim oxucuları Ağamalı Sadiq Əfəndini şeirləri ilə baş-başa qoymaqdı:

Qürbətdə vətən görükməz,

Qolundan tutan görükməz.

Qəribə kəfən gərəkməz,

Doğra məni tülə sarı,

Sarı, lələ, sarı neynək.

Çilim-çilim daşlar gələr,

Zülüm-zülüm yaşlar ələr.

Gələn bizi xoşla gələr,

Gedən bizdən gedər, lələ.

Qarabaşın qulu olmaz,

Qara daşın dili olmaz.

Qorxaq deyər səmtim yoxdur,

İgidin sağ-solu olmaz,

Olmaz, lələ, vallah olmaz.

Əslində bu bir İncəli qımqımısıdı. İncəli qımqımılarını birinci olaraq Ağamalı Sadiq saza gətirdi və bu gün İncə qımqımıları sazla qol-boyundur artıq. Bunu sazda çox yanıqlı oxuyardı Ağamalı bəy...

İndi gənclərimizin çoxusu Koroğlunu heç tanımırlar. Amma Maykl Ceksonu balaca səvi də tanıyır. Ona görə tez-tez Ağamalıya qayıtmaq lazımdı:

Babək qılıncını qına qoymuşdu

Həmzə papağını yana qoymuşdu.

Qoltuq dərələrin batmışdı səsi,

Keçəllər əlinə xına qoymuşdu.

Koroğlu ölürdü səssiz, səmirsiz

Quzğunlar dönürdü əngilliklərdən,

Qorqudun qəbrindən od saçılırdı.

Dağa bax, dərdə bax bu son səhərdə,

Düşman ağlayırdı, dost açılırdı,

Koroğlu ölürdü, dədə Koroğlu.

Gileyli-gileyli baxırdı dağlar,

Dərdini çaylara sıxırdı dağlar.

Cünunun sazını bağrına basıb:

"Mənmi, zəmanəmi" oxurdu dağlar.

Qırat kişnəyirdi güllə səsinə,

Koroğlu ölürdü səssiz, səmirsiz.

Koroğlu ölürdü, dədə Koroğlu.

Çox qəribədi. Elə bir vaxt olmazdı ki, Ağamalı bəy sazı sinəsinə götürəndə birinci Koroğludan oxumasın. Bu hikməti anlamaq o qədər də çətin deyil. Amma bu həqiqəti anlamaq çox çətindir - İndi aşıqlar niyə Koroğludan oxumur, toylarda, televiziya ekranlarında çırtıq havasına saz çalıb oxuyurlar?

Kaş yuxarıdakı şeiri Ağamalı Sadiq çalıb oxuyanda görmüş olaydınız. O bu Millətin ağrılarını yaşayırdı bu şeiri oxuyandag

Vaqif Səmədoğlunu çox istəyirdi. İndi Vaqiflə qonşudu yəqin. Bir dəfə bu şeiri özü oxumuşdu mənə. Demişdi ki, mən Vaqifdən tez öləcəm, ona görə indidən ona vəsiyyətimi etmişəm. Amma Vaqif Səmədoğlu onun dəfninə gəlməmişdi. Hər ikisinə rəhmətlər olsun.

BİR OCAĞIN BAŞINDA

I

Dilican dərəsində

Çiçəyin içində, gülün içində,

Bir palıd quruyub, boylu bir palıd,

Bir palıd quruyub ayaq üstəcə,

Quruyub obanın, elin içində

2

Fəxri xiyabanda

Məzar daşlarının içində

Bir məzar daşı tövşüyürdü,

Bir kişi durmuşdu məzarın başında

Üşüyürdü kişi,

Yaman üşüyürdü.

3

Vaqifin gözləri yaman dolmuşdu,

Vaqifin saçları duman olmuşdu.

Vaqif çiçək idi Kür qırağında

Dalğalar vururdu, ləpə döyürdü.

Bu çayda bir uşaq axıb gedirdi,

Vaqif bu sulara nəsə deyirdi.

4

Vaqif bu sulara nəsə deyirdi,

Mən bilən, bu Tanrı səsiydi billah.

Bu dalğalar vuran, ləpələr döyən

Uluca Tanrının özüydü, billah.

5

Gecə Nofəl üzünə baxırdı

Sən yatmışdın,

-Ata, necə oxşuyur,..

Ata necə oxşuyur...

-Kimə?

Havayı soruşurdum, vallah,

Səməd Vurğunun oğlu

Vətənə oxşayırdı,

ancaq Vətənə.

Qan çəkirdi,

Uşaq baxırdı...

6

Sən susanda qulağım səsə düşür,

Gözüm yolda qalır.

Papiros tüstüsündən

bığları saralmış,

Gözünün altı qaralmış,

Ağ yapıncılı, lopa bığlı

bir kişi

Dünyanın bütün dərdlərini

Çeynəyib udmuşkən

Susuram mən, susuram

Elə baxma,

Elə baxma, qorxuram vallah,

Gözlərindən qorxuram

Gözlərində dünyanın dibi görünür.

7

Bir heykəlin kölgəsində

tövşüyən qardaş,

Bu dünyanın gün qarşısında

Üşüyən qardaş,

Bir bəri bax,

Sınıq könül verər olsam,

Alarsanmı Səmədoğlu?

Son nəfəsdə haraylasam,

Gələrsənmi, Səmədoğlu?

Qəbrim üstə ac qurd kimi

Ularsanmı Səmədoğlu?

Bu torpaqçın məndən betər

Ölərsənmi Səmədoğlu?

Başı ərşə dəyən qardaş,

Əllərini gözümə çək.

Əlin, ətəyin birdisə,

Qara bəxtim göyərəcək...

Qəribə olsa da beləydi. Onun sevgi şeiri demək olar ki, yox dərəcəsindədi. Çox ədəbli idi Ağamalı Sadiq. Sanki sevgidən yazmağa utanırdı. Qabaqlar kişilər atanın yanında uşaqlarını əzizləməyə, üzündən öpməyə utanırdılar, ədəbsizlik sayırdılar. Mənə elə gəlir ki, Ağamalı bu səbəbdən sevgi şeiri yazmayıb.

Onu başqa şeylər düşündürürdü. Meşəni doğrayan, özü də düz ağacları doğrayan qozbel bir ermənini görüb təsirlənmişdi və bu şeiri yazmışdı:

Mən elə bilirdim ki, kəsirlər məni,

Kəsirlər obanın, elin içində.

Qulağı eşitmir ana vətənin,

Ölürəm bir sonsuz zülm içində.

Ölürəm, meşənin vecinə deyil,

Ölürəm yanımda qardaşım, baçım.

Bu qoca palıdlar kordu elə bil,

Kordu bu fələk də, kordu, anacan.

Bu quzey kollara çətin gün düşər,

Bu xəlvət dərəni əriməz qar.

Bir qozbel kişiyə qalıb bir müşə,

Ağacın düzünü kəsib aparır.

Baltalar endikcə içim göynəyir,

Sanki gözlərimi oyurlar, ana.

Düz ağac Nəsimi dönməzliyidi,

Soyurlar dönməzi soyurlar, ana!

Soyurlar səhrada, eldə, obada,

Kəsirlər aranda, dağda, meşədə.

Bütün qozbellərin əli baltalı,

Bütün əyrilərin canı şüşədə.

Bu dünya uyuyur bu keşməkeşə,

Torpaq günahkarmı, yer günahkarmı?

Bir qozbel kişiyə qalıb bir meşə,

Ağaclar qorxudan əyri göyərir

Gərən bu torpağın sahibi varmı?

Görən bu millətin sahibi varmı?

Ağamalı Sadiq bu şeiri əslində Sovet imperiyası dövründə, o zamankı sahibsizliyimizə baxıb yazmışdı. Qırmızı imperiya dövründən disident idi Ağamalı Sadiq. Bunu bir çıxışında mərhum yazıçımız, İsmayıl Şıxlı xüsusi vurğulamış belə bir fikir söyləmişdi: "Elə tək-tük əsərlər var ki, onları oxuyanda - kaş bu əsəri mən yazmış olaydım - deyə düşünmüşəm. Belə əsərlərdən bir də Ağamalı Sadiqin "Vaşsız" povestidi".

Ağamalı Sadiq Tək-tük şairlərdəndir ki, bu şeirin sonluğunda olan fikri söyləyə bilir və inandırır hamını:

Dünya, sənin anan ölsün,

Bic oğlu bic dünyasanmış.

Hayıf mənim göz yaşıma,

Sən ki, gülünc dünyasanmış.

Çırpındım, uça bilmədim,

Barından keçə bilmədim.

Elə qapıların oldu,

Qılıqsız aça bilmədim,

Anana ölsün gidi dünya.

Səni deyib gələnə bax,

Gəlir ağlaya-ağlaya.

Səndən dönüb ölənə bax,

Ölür ağlaya-ağlaya.

Bu necə hərəkətdi, dünya?

Bu zəmin kim becərdi?

Kim yedi, tükətdi, dünya?...

Bundan anrı ucalım yox,

Dayanmağa macalım yox,

Yüz dəfə öldüm, dirildim,

Mənən adəməm, acalım yox

Əyil səndən keçim, dünya!

Ağamalı Sadiq üsyankar, vətənpərvər, ruhunda Türkçülük, damarında Türk qanı qaynayan bir şair idi. O çox yaşaya bilmədi. Amma bu yaşıyla ölümsüzlüyü qazanan şairlərdən oldu.

Könül dostu Məmməd İlqara yazdığı şeirə nəzər salaq:

İşdi bir gün məni səndən sorsalar

De ki, o da yandığını yazardı.

De ki, onu alıb getdi ruzigar,

O hardasa indi bir tək məzardı.

De ki, onun umacağı yox idi,

Nə qohumdan, nə yaxından, nə yaddan,

De ki, onun gözü-könlü tox idi,

Əli açıq köçüb getdi dünyadan.

De ki, o da belə, bir cür adamdı,

Qohum-qardaş susamışdı qanına.

De ki, bir gün bu dünyaya sığmadı,

Uçub getdi yaradanın yanına.

De, yurdunda yalqız idi o qərib,

Damağında doğma torpaq, daş dadı.

De hardasa məzarından göyərib,

Bəlkə yenə yaşamağa başladı.

İncəlidə dəfn etdik, Ağamalı Sadiqi. İncə dərəsinin qəbirləri kəndin qucağındaca yerləşir. Elə kəndin tən ortasında, yol ayrıcında, məzarıstanın başında ağ mərmər dönərək, yol adamlarının hamısıyla salamlaşır hər gün...

Son olaraq Ağamalı Sadiqə həsr etdiyim bir şeirlə fikrimi tamamlayıram:

Bu yaz gülləri qoxlaram,

Tapşır güllərə dərdini.

Dizi çatlar, beli sınar,

Qoşma fillərə dərdini.

Gələnlərim baha gəlir,

Savaba günaha gəlir.

Dərd bizə pənaha gəlir,

Deyək kimlərə dərdini?

Sözlərin dildə yasdanır,

Qılınclar qında pasdanır,

Dünya unudur, dost danır,

Oxu simlərə dərdini.

Səmadı - süzə bilmədik,

Dəryadı - üzə bilmədik.

Daha biz dözə bilmədik,

Verək yellərə dərdini.

Ədalət.-2015.-24 sentyabr.-S.10.