Əvəz Lələdağ

Əvəz Lələdağ... Hər dəfə yolum Sumqayıta düşəndə, bir ədəbi tədbirə qatılanda saçları dümağ, amma səsi, oxuduğu şeiri yaşından cavan ixtiyar bir kişinin çıxışını dinləyir, heyranlıqla ona qulaq asırdım. İştirak etdiyim toy məclislərində də bəzən evlənən cavanlara xeyir-dua vermək üçün Əvəz Lələdağa söz verirdilər. Amma ilk dəfə onu İsmayıllının uca dağlar qoynunda yerləşən İstisu kəndində görmüşdüm. Orda, bir ad günündə məclisi idarə edirdi. Sinəsi söz xəzinəsiydi Əvəz müəllimin. Ələsgərri əzbər bilirdi.

Sonralar onunla tanış oldum, bir şeir kitabını da mənə bağışladı. İstərdim ki, əsas mətləbə keçməmişdən öncə, onun kimliyini sizə tanıdım. Əvəz Lələdağ düz 81 il əvvəl, bax bu sentyabr ayında Qərbi Azərbaycanın Sisyan rayonunun Ağdü kəndində dünyaya göz açıb. Bakıda Xarici Dillər İnstitutunu (alman dili fakültəsini) bitirib, on dörd il kəndlərində müəllim və məktəb direktoru vəzifəsində çalışıb. 1972-ci ildən Sumqayıta köçüb. Yenə müəllimlik fəaliyyətini davam etdirib. Sumqayıt şəhər Ziyalılar Cəmiyyətinin sədri seçilib. İndi təqaüddədir. Amma Sumqayıt ədəbi mühitini onsuz təsəvvür eləmək mümkün deyil. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.

Altmış ildir ki, şeir yazır. Şeir kitablarının sayı iyirmiyə yaxındır.

Əvəz Lələdağ ustad Ələsgərin-aşıq sənətinin korifeyi saydığımız o böyük şairin XX əsrdə mənəvi varislərindən biridir. Özü bunu etiraf eləsə də, eləməsə də, araya-ərsəyə gətirdiyi qoşmalar, cəraylılar Ələsgərin nəfəsini hiss etdirir. Amma Əvəz Lələdağ təqlidçi deyil, ustadlardan təsirlənsə də, öz sözünü, öz ləfzini yaradır.

Doğma kəndlərindən ayrılıb Sumqayıta gələndə yazdığı şeirlərin əksəriyyəti həsrət qoxuyurdu. O gözəl dağları, təbiətin əsrarəngiz gözəlliklərini qoyub bir kimya şəhərinə gələsən, necə ola darıxmayasan?

Qardaş, o yerlərin gül-çiçəyindən

Mənə şehli-şehli dəstələ, göndər.

Arzu bulağının zümzüməsiylə,

Quşların səsiylə bəstələ, göndəır.

Bənövşə boynunu çöldə buranda,

Lalələr, nərgizlər məclis quranda,

Çıx Haçagədiyə alatoranda,

Sən vaxtı, vədəni üstələ göndər.

İllər keçdi. Əvəz Lələdağ kimyaçı şəhərin havasına və ovqatına alışdı, amma o dağların həsrəti korun-korun tüstüləndi sinəsində. Qərbi Azərbaycanda məlum hadisələr baş verəndə isə bu həsrətin rəngi, çaları dəyişdi. Yəni bir az da qatılaşdı. Əvəz Lələdağ üzünü buluda tutub dedi:

Ay bulud, ay bulud, bir az nəfəs dər,

Söylə Arxalıdan mənə bir xəbər.

Muştuluq verərəm istəyin qədər,

Desən ki, o dağdan keçib gəlirsən.

Söylə yerindəmi o Sandıqqala,

Deyirlər Qoçdaşı atıblar çaya.

Savalan eşidib gəlməyib haya,

Sən də qəm əlindən qaçıb gəlirsən.

Əvəz Lələdağ qoşma, gəraylı şairidir. Bu qoşma və gəraylılar sadə, aydın, səlis dil incəliyini əks etdirir. Misralarında kələkötür, nahamar sözlərə, ifadələrə nadir hallarda rast gəlirsən. Görünür, xalq poeziyasının təsirindəndir bu. Şeirlərinin mövzusu da rəngarəngdir. Amma ən çox dağlardan yazır. Mən deyərdim, dağlar onun şeirlərinin baş qəhrəmanıdır.

Ustad Ələsgərin telli sazıdır,

Məni bu yerlərə gətirən dağlar.

Bu loğman havadı, bu sərin sudu,

Üstümdən dərd-qəmi götürən dağlar.

Qəlbimi göynədir intizar közü,

Dilimdən düşməyir el-oba sözü.

Gəzdim Əyriqarı, gördüm Ağdüzü,

Bağrıqan lalələr bitirən dağlar.

Ya qismət, bu yerə bir də gələm mən,

Çeşmələr başında deyib-güləm mən.

İstərəm qoynunda qalıb öləm mən,

Əvəzi arzuya yetirin, dağlar.

Əvəz Lələdağı el şairi də adlandırmaq olar. Onun qoşma və gəraylıları məhz eli, obanı yaxşı tanıyan, xalqın adət-ənənələrinə, məişətinə, folkloruna yaxşı bələd olan, cavanlara dəyərli nəsihətlər, məsləhətlər verən bir şairin arzularını ifadə edir. Elə bil, bu şeirlər Əvəzin yox, xalqın, el-obanın dilindən səslənir. Həyatımızda, məmləkətimizdə baş verən hadisələr, milli-mənəvi dəyərlərimizə hörmət, ata-anaya ibadət etmək, pis adətlərə üz çevirmək... bax, budur el şairinin-Əvəz Lələdağın dedikləri. O, "Vətən sarayında çatmasa bir daş, Əvəz ürəyini qoyasan gərək" deyir, fərsiz övladlardan şikayətlənir: "Ağır dərddir, övlad sənə yad olsun". Həyatdakı əyri-əksikliklər, mənfi hallar şeirlərində tez-tez hallanır: "Gərdiş qul eyləyib haqqı nahaqqa, Min əngəl törədir, gündə min hoqqa", yaxud: "Naşılar əlində qalıbdı söz də, Qanqallar boy atır laləli düzdə. Qurunun oduna yanır Əvəz də, Mən dərdimi kimə deyim, ay lələ".

Şeirlərində ənənəvi mövzular olsa da, onlara öz nəfəsini qata bilir. Məsələn, "Bülbül" gəraylısında olduğu kimi:

Səhərin gülşən çağında,

Gəl sızlama belə, bülbül.

Üstümüzə dərd ulayıb,

Bir az gözlə hələ, bülbül.

İstədiyim çağ gəlmədi,

Qara günüm ağ gəlmədi,

Səndən də soraq gəlmədi,

Sar yetişdi gülə, bülbül.

Bu, gərdişin öz dərdidi,

Sənin arzın yaz dərdidi,

Əvəzinki saz dərdidi,

Yanıb döndüm külə, bülbül.

Əvəz Lələdağ qoşmanın ən çətin, əsl məharət tələb edən təcnis növünə də müraciət edir. Mümkün qədər cinas ustalığı nümayiş etdirməyə çalışır və buna nail olur.

Ürəkdə tığlanar dərd qalaq-qalaq,

Demirəm əbədi dünyada qalaq.

Naşı əlləriylə sökülsə qalaq,

Kasıb qurban dərdə sərini.

Asta-asta gedib çıxdıq biz yala,

A köhlənim, sən də bir az duz yala!

Qara köpək tamarzıdır düz yala,

Yazaq bu gərdişin dərd əsərini.

Bugünkü süddaşın qatıdır, qatı,

Hələ də açılmır süfrənin qatı,

Tikməyə yaxşıdır sapın bir qatı,

Artırma Əvəzin dərdi-sərini.

Elə güman edirəm ki, oxucularımız Sumqayıtda yaşayan bu ixtiyar şairin yaradıcılığı ilə maraqlanacaq, şeir kitabları ilə tanış olacaqlar. Mənim bu kiçik yazıda deyə bilmədikdərimi onlar söyləyəcək. 81 yaşını keçmiş bu el şairinə 100 illik ömür arzulayıram.

Vaqif YUSİFLİ,

filologiya elmləri doktoru

Ədalət.-2016.-6 sentyabr.-S.4.