PAK VƏ ÜLVİ DUYĞULARIN TƏRƏNNÜMÇÜSÜ SÜSƏN KƏRİMLİ

Bu yazını Naxçıvanda yaşayan şair dostumuz Əbülfəz Ülvi redaksiyamıza təqdim etdi.

Oxucularının görüşünə "Bir ömürlük xatirə" ilə gələn və ya şeirləri ilə oxucularının qəlbində "Bir ömürlük xatirə" yaşadan Süsən müəllimə öz davranışı, yüksək etikası, mədəniyyəti, nəcibliyi, elmi biliyi, təvazökarlığı ilə kollektiv arasında insani keyfiyyətlərə malik olan bir insandır. Süsən xanıma xas olan cəhətlərdən biri də dəyanət və təmkinlikdir. Süsən xanım səbr, təmkin, xoş niyyət mücəssiməsidir. Bu ülvi keyfiyyətlər insanın özünü də ülviləşdirməklə bərabər, əhatəsindəki insanları da paklaşdırır. Fəlsəfədə "alturizm" adlı bir cərəyan var: insan bəzən ətrafındakılara o qədər hörmət, ehtiram göstərir ki, az qala özünü düşünmür. Süsən müəlliməni də mən belələrindən tanıyıram. İntizam, səliqəlilik, məsuliyyət, hamıya nümunə ola biləcək etik normalara riayət etmək Süsən müəllimənin həyat etalonudur.

Qeyd etdiyimiz və edə bilmədiyimiz bu kimi gözəl davranış və nümunələr Süsən xanımın şeirlərində də öz əksini tapır. Süsən müəllimə doğma yurda, el-obaya, boya-başa çatdığı torpağa bağlı bir insandır. Bu bağlılıq onun "Azərbaycanım mənim", "Naxçıvan", "Yurdum", "Batabat" və s. şeirlərində öz əksini tapır. Şair şeirlərində böyük bir xalqın adından danışır, həqiqəti alqışlayır, ədalətsizliyi, yalanı, riyanı ittiham edir.

Bir sözlə, şeirlərdə biz şairin - vətəndaşın obrazını görürük. Süsən xanımın şeirlərində, hər şeydən əvvəl ürək döyünür. Süsən Kərimli oxucusu ilə ürək dilində danışır.

Bildiyimiz kimi, Ana yurdumuz Azərbaycan keşməkeşli tarix yaşayıb. Doğulub boya-başa çatdığın, suyunu içib nemətini daddığın, acısı ilə kədərlənib sevinci ilə qanadlanıb uçduğun, yaxşısı ilə öyünüb pislərini özünə dərd etdiyin yurd - Vətəndir. Bu vətənin böyük, şərəfli bir adı var - Azərbaycan! Azərbaycan çox işğallara məruz qalıb. Azərbaycanı bu qədər işğallara məruz qoyan isə onun gözəlliyi, ecazkar təbii sərvətləri olmuşdur. Azərbaycanın zəngin və əlverişli iqlim şəraiti, bu ölkənin böyük sərvətlərə malik olması səbəb olmuşdur. Ulu Tanrı parlaq günəş şəfəqlərini bu diyardan əsirgəməmişdir. Bu kimi bənzətmələr, oxşamalar Süsən Kərimlinin "Azərbaycanım mənim" şeirində daha əlvan boyalarla təsvir edilmişdir.

Müstəqildir, azaddır bu gün Azərbaycanım.

Daim yüksəlişdədir, haqqım var ki, şadlanım,

Çox qurbanlar vermişik, bu yolda axıb qanlar.

Göylərə yüksəlməli şöhrətim, şanım mənim,

Qoy var olsun müstəqil Azərbaycanım mənim

Yaxud:

Bu xalqın azadlığı həyatdan qiymətlidir,

Hər oğul Koroğludur, qız Nigar qeyrətlidir,

Hər çətinə dözəndi, xalqım mətanətlidir,

Birləşəcək, bilirəm, Qoca Turanım mənim,

Qoy var olsun müstəqil Azərbaycanım mənim.

Yaxud da:

Özgələr mənimsədi sərvətimi, varımı,

Yetmiş ildə aldılar əldən ixtiyarımı.

Yağılar talan etdi gözəl Qarabağımı,

Geri qayıtmalıdır cənnət məkanım mənim,

Qoy var olsun müstəqil Azərbaycanım mənim.

Süsən xanımın torpaqla, yurdla bağlı yazdığı şeirlərini hər bir oxucu oxuyanda şairin Vətən tarixini gözəl bildiyi də həmən anlaşılır. Şərqin qapısı adlanan "Naxçıvan" adlı şeiri bu dediklərimizdən xəbər verir. Şair deyir ki, Naxçıvanın ərazisinin hər bir qarışında tarixin şərəf səlnaməsi, müqəddəs rəmzlər əbədiləşib. "Qurani-Kərim"də iki dəfə xatırlanan "Əshabi-kəhf" ziyarətgahı - tarixilik, dini inancların zənginliyi baxımından müqəddəsləşmiş yer bu torpaqda yerləşir. Şeirdə Memar Əcəminin "Mömünə Xatun" kimi məqbərəsinin əzəməti, mənzərə və məişət səhnələrini əks etdirən rəsm, akvarel və boyakarlıq əsərləri yaratmış Bəhruz Kəngərli, Tanrısı gözəllik və sevgi olan Hüseyn Cavid, qaranlıq-lar içində zillət çəkən xalqını "Molla Nəsrəddin" adı ilə güldürən və gülə-gülə də düşündürən Mirzə Cəlil, füsunkar gözəllikləri ilə tanınan "Qızlar bulağı", "Duz dağı" və s. şeir dili ilə işıqlandırılır.

Ey nəqşi - Cahanım Şərqin gözəli,

Hüsnünü bəzəyib qüdrətin əli.

Hüseyn Cavidi, Mirzə Cəlili,

Bəxş elədin bu cahana Naxçıvan.

Memar Əcəmi tək sənətkarın var,

"Mömünə Xatun"dur ondan yadigar.

Bəhruz fırçasıyla əbədi yaşar,

Gözəlliyin gəlir cana Naxçıvan.

Belə bir müdrik fikir var: Danış deyim necə adamsan. Yaxud, oxuduğun kitabların adını de - deyim necə adamsan. Süsən xanımı şəxsən tanımayanlar onun şeirlərini oxumaqla onun necə həssas, kövrək qəlbə malik olduğunu da ("Həsrətim", "Anam", "Ata ocağım", "Anamın hörükləri", "Bir dəli hönkürtü", "Qınamıram mən", "Qurban olum" və s.) həmən anlayarlar.

Yüksək insani keyfiyyət və münasibətlərə malik olan Süsən xanımın şeirlərində sədaqət, hicran, vüsal motivləri də öz əksini tapmaqdadır. "Bir ömürlük xatirə" adlı şeirlər kitabının bir qismində hicran əzabı, intizar yükü, vəfasızlıq, bir qismində isə inamın, ümidin üstünlüyü göstərilir. Süsən xanım bəzən həyatının sevinc dolu anılarından, bəzən isə həyatın ona göstərdiyi ağır təsirindən şikayətlənir, həmçinin, uğursuz yollardan çıxmaq üçün imkanlar axtarır. Onu tapa bilməyəndə isə bədbinləşir, küsür:

Dərdlərim üst-üstə yığılıb qalıb,

Əllərim qoynuma sıxılıb qalıb.

Göz yaşım içimdə boğulub qalıb,

Bir dəli hönkürtü keçir könlümdən...

Bu həsrət buzları əriyən deyil,

Bu dərd ölən deyil, çürüyən deyil.

Könlüm heç ovunub kiriyən deyil,

Bir dəli hönkürtü keçir könlümdən

Həyatın təsirli anları onu tez-tez incidir. Onun həssas qəlbi bu təsirlərə tab gətirmir:

Dərdi, qəmi pünhan çəkdim,

Vüsal umdum, hicran çəkdim.

Bu dünyada zindan çəkdim,

Soran olmadı, nədəndi?..

Demə elə üzün gülür,

Çoxu məni qəmsiz bilir.

İçimdəki Süsən ölür,

Görünən başqa Süsəndi.

Yaxud:

Bilməm bəlalı başımı

Hara götürüb gedirəm.

Ürəyimdə bir sağalmaz,

Yara götürüb gedirəm.

Bu gen dünya mənə darsa,

Həmdəmim gül deyil, xarsa

Bu dünyada nəyim varsa,

Bir-bir itirib gedirəm.

İnsanın özünə sevinc gətirən, onu xoşbəxt edən hadisələr heç də həmişə başqalarına xeyir gətirən hadisələrlə uzlaşmır. Ən optimal hal bu uzlaşma məqamının tapılmasıdır. "Baş-qasına ziyan vurma!" devizi, "Özünə qıyma!" devizi ilə tamamlanmalıdır. Ümumiyyətlə, başqaları haqqında düşünməyən, öz mənəvi durumunu ancaq - etiqadla məhdudlaşdı-ran insanlar (asketlər), başqa sözlə, öz həyatını digər insanlara münasibətlə deyil, ancaq öz daxili mənəvi rahatlığını təmin etmək istəyən insanlar da vardır. Bir neçə aforizmə nəzər salaq: "Ziyankar adam düşünür ki, hələ ziyan vurmadığı adamlar ona minnətdar olmalıdırlar", "Pisi söyməkdənsə, yaxşını öymək yaxşıdır", "Yaxşılıq da, pislik də gec-tez adamın özünə qayıdır", "Pisliyi kimə edibsənsə ondan da gözlə, yaxşılığı - Haqdan". Süsən xanımın "Olmaz" və "Acı danışma" şeirlərində boş və yersiz danışmaq, eyni zamanda xəsislik də pis xasiyyət kimi göstərilmişdir. Qeyd olunur ki, insan danışığına diqqət etməli, faydalı və gözəl mövzulardan bəhs edəcəksə, danışmalı, bəhs etməyəcəksə susmalıdır. Çünki faydalı, həm də adət-ənənədə gözəl sayılan sözləri danışmaq ona savab qazandırdığı kimi, əksini danışmaq da günah qazandırar. Həmçinin, həyatımızda yalanlar da vardır.

Təəssüf ki, çoxumuz etibarlı olsaq da, bəzilərimiz insanların etibarından sui-itifadə edir. Kant, "hər yerdə, hər zaman doğrunun deyilməsi lazımdır" - desə də yalan danışmaqdan, böhtan atmaqdan zövq alan "insanlarımız" da vardır. Süsən xanım fikrini poetik dillə belə ifadə edir:

Sənin öz vicdanın kömürdən qara,

Qəlbi paklar ilə ülfətin olmaz.

Mərd yalan söyləməz çəkilsə dara,

Ləkə yaxmaq sənə heç çətin olmazg

Qorxudan yaranmır sevgi deyilən,

Axtarma qarşında min yol əyilən.

Tək bir məna verər üzə deyilən,

Söz gəzdirən olsan ismətin olmaz.

Yaxud:

Ey əqrəb xislətli, narahat insan,

Günahdır hər zaman yersiz alışmaq.

Əgər səxavətdə Hatəm də olsan,

Bil ki, nöqsanındır acı danışmaq.

Bir hikmət öyrəndim mən Nizamidən,

"Köməyi dəyməyən şirindil insan,

Yaxşıdır acıdil kömək edəndən"

Can deməklə heç nə əskilmir candan.

Süsən müəllimənin şeirləri bu günümüz üçün çox aktual olan mənəvi tərbiyə məsələlərinə həsr olunmuşdur. Bu gün qloballaşma, kürələşmə dövründə milli-mənəvi dəyərləri qoruyub saxlamaq, yetişən nəslimizi milli ruhda tərbiyə etmək, onların fərdi, psixoloji xüsusiyyətlərini, qabiliyyət və bacarıqlarını nəzərə alaraq tərbiyə etmək xüsusi əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Bu baxımdan hazırkı dövrdə mənəviyyatca təmiz, pak, torpaq qədrini bilən, vətənini sevən, milli mənliyini dərk edib onunla fəxr edən, adət-ənənələrini, tarixini, dilini, ümumbəşəri mədəniyyəti mənimsəyən gənclər yetişdirmək vəzifəsi sanki Süsən xanımın qarşısına məqsəd kimi qoyulmuşdur. Almanların görkəmli pedaqoqu Lüdviq Feyerbax yazırdı: "İnsanın əsil sifəti işdə özünü göstərir". İnsan yaşa dolduqca yetkinləşir, kamilləşir, müdrikləşir və həqiqəti daha aydın dərk edir. Həqiqət isə müxtəlif formalarda özünü büruzə verir. İnsanın kamilliyi, yetkinliyi, müdrikliyi, həqiqəti ötməyi, onu düzgün dərk etməyi bacarmasındadır. Sənətkarın qiyməti, onun yaşı ilə deyil, işi ilə ölçülür. Bu mənada, Süsən xanımın "Bir ömürlük xatirə" adlı kitabı oxucularımıza yaxşı bir hədiyyədir.

Süsən xanım Sizə daha geniş yaradıcılıq üfüqləri diləyirik. Sizə bundan sonra da təbiətdən, həyatdan, cəmiyyətdən, gənclikdən ilham almağı, bu eşq ilə yanmağı, biz oxucularınızı yeni əsərlərin işığında dərin-dərin düşündürməyi arzu edirəm.

Kamal CAMALOV

Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Əməkdar müəllim,

AYB-nin üzvü

Ədalət 2017.- 15 dekabr.- S.6.